نيروهاي عراقي طي روزهاي گذشته و از زمان آغاز عمليات، پيشروي‌هاي قابل توجهي با تصرف چندين روستا و مناطق حومه‌اي داشتند. حيدر الخويي، تحليلگر مسائل عراق در انديشكده شوراي اروپايي روابط خارجي در گفت‌وگو با همشهري مي‌گويد كه روزهاي پشت سر گذاشته شده ساده‌ترين مرحله عمليات بوده و اكنون بايد منتظر نبردي سخت، دشوار و طولاني در موصل بود. نيروهاي داعش چندين‌ماه است كه خود را براي اين نبرد در موصل آماده كرده‌اند و حضور غيرنظاميان در اين شهر هم آينده اين شهر را پيچيده‌تر كرده است. به عقيده او آزادي موصل باعث خواهد شد تا داعش حملات تروريستي خود را در عراق و ديگر نقاط جهان افزايش دهد و شرايط در سوريه هم پيچيده‌تر شود.
- الان دقيقا چه نيروهايي از چه طيف‌هايي در عمليات موصل شركت دارند؟
6 گروه در عمليات موصل شركت دارند كه اصلي‌ترين گروه ارتش عراق است. نيروهاي پيشمرگه كرد در محور شرق موصل حملات خود را انجام مي‌دهند و ارتش عراق از جنوب موصل مشغول عمليات است. همچنين نيروهاي پليس فدرال عراق در اين عمليات حضور دارند و قرار است نيروهاي ضدتروريسم عراق هم به عمليات ملحق شوند اما هنوز فعاليت خود را شروع نكرده‌اند. آنها نيروهاي ويژه هستند و در زماني كه ارتش عراق وارد موصل شود فعاليت خود را براي پاكسازي شهر آغاز خواهند كرد.
نيروهاي ضدتروريسم، متخصص در جنگ خانه به خانه هستند و در اين زمينه بهتر از ارتش عراق عمل مي‌كنند. همچنين حدود 2هزار نيروي شبه‌نظامي آموزش ديده توسط تركيه در عمليات موصل شركت دارند كه در هماهنگي با ارتش عراق فعاليت مي‌كنند و مستقل به‌حساب نمي‌آيند. نيروهاي بسيج مردمي (الحشدالشعبي) هم از نيروهاي مهم عمليات هستند كه در جنوب موصل مشغول مبارزه هستند و به سمت الهويجه پيشروي مي‌كنند.
براساس توافق صورت گرفته نيروهاي پيشمرگه‌‌هاي كرد و نيروهاي الحشدالشعبي قرار نيست وارد شهر موصل شوند و اين مسئوليت تنها در اختيار نيروهاي ارتش عراق و نيروهاي ويژه ضدتروريسم است. بنابراين نيروهاي پيشمرگه كرد در شرق موصل و نيروهاي الحشدالشعبي در جنوب موصل متوقف خواهند شد و ورود به شهر موصل تنها توسط ارتش عراق، نيروهاي ضدتروريسم و پليس صورت خواهد گرفت. اما نبايد فراموش كرد كه براي نخستين بار در طول تاريخ نيروهاي پيشمرگه كرد در حال نبرد در كنار و همراه نيروهاي ارتش عراق هستند كه يك مسئله و خبر بسيار مهم است و بايد اميدوار بود كه اين همكاري همچنان ادامه داشته باشد.
بايد يادمان باشد كه در زمان نخست‌وزير نوري‌المالكي نيروهاي پيشمرگه كرد و ارتش عراق در تقابل با هم قرار گرفته بودند و به همين‌خاطر اين اتحاد و همراهي اكنون بسيار مهم است. دولت عراق و مقام‌هاي منطقه خودمختار كردستان عراق سرانجام به اين توافق رسيدند كه بايد در كنار يكديگر در مقابل نيروهاي داعش بجنگند.
- تركيه چرا اينقدر بر حضور در عمليات موصل تأكيد دارد؟ نيروهاي اين كشور اكنون مشاركت و حضوري در اين عمليات دارند؟
هيچ نيروي تركيه‌اي هم‌اكنون در عمليات موصل شركت ندارد و نيروهاي اين كشور در پادگان بعشيقه مستقر هستند كه فاصله زيادي تا موصل دارد. نيروهاي تركيه‌اي تنها گروهي شبه‌نظامي از نيروهاي عراقي را آموزش دادند كه اكنون در عمليات موصل هستند. نيروهاي تركيه‌اي به هيچ عنوان نمي‌توانند وارد عمليات موصل شوند چون شرايط بسيار پيچيده خواهد شد. مقام‌هاي تركيه هميشه جاه‌طلبي تاريخي درباره موصل داشته‌اند.
موصل زماني بخشي از امپراتوري عثماني بود و حالا اردوغان و مقام‌هاي تركيه تمايل دارند كه موصل را به حياط خلوت خود تبديل كنند. همه عراقي‌ها از شيعه، سني و كرد مداخله تركيه در موصل را رد كرده‌اند و اين اقدام را به‌عنوان ورود نيروهاي اشغالگر به اين شهر دانسته‌اند. دولت و پارلمان عراق هم به صراحت در مقابل اين مسئله ايستاده‌اند. بدون‌شك تركيه به‌دنبال آن است كه دستاوردي در موصل داشته باشد. اسامه النجيفي، مهم‌ترين كسي در عراق است كه با تركيه همكاري دارد.
- چرا رسانه‌هاي غربي به‌نظرتان خيلي روي نقش كردها در اين عمليات مانور مي‌دهند و تمركز دارند؟
يكي از دلايل ماجرا اين است كه بسياري از خبرنگاران غربي به نيروهاي كرد نزديك هستند و آنها را در عمليات موصل براي پوشش خبري همراهي مي‌كنند. خبرنگاران كمتري همراه ارتش عراق هستند. همچنين نيروهاي كرد در پيشروي‌هاي خود كار ساده‌تري از ارتش عراق دارند. علاوه بر اين مقام‌هاي منطقه كردستان عراق روابط نزديك‌تري با غرب دارند. اين مسئله درست است كه رسانه‌هاي غربي تمركز بيشتري بر نيروهاي پيشمرگه كرد دارند.
- بعضي مي‌گويند اين عمليات بسيار طولاني خواهد شد. نظر شما چيست؟ چند هفته يا چند‌ماه به‌نظرتان اين عمليات طول خواهد كشيد؟
به‌نظرم همينطور كه گفتيد اين عمليات طولاني خواهد شد. ميزان دقيق طول كشيدن اين عمليات قابل پيش‌بيني نيست و بستگي به نحوه نبرد داعش در اين شهر دارد. فكر مي‌كنم حداقل يك هفته تا 10روز ديگر طول مي‌كشد تا نيروهاي عراقي به شهر موصل دسترسي داشته باشند. نيروهاي عراقي چندين روستا در حومه موصل را آزاد كرده‌اند اما اين تنها ابتداي مسير است. داعش نيروي چنداني براي روستاها نگذاشته و بازپس‌گيري اين روستاها آسان‌ترين مرحله عمليات بوده است.
مدت هاست كه داعش منتظر شروع عمليات نيروهاي عراق بوده و براي اين نبرد اقدام به ساخت موانع، خاكريزها، تله‌هاي انفجاري در نقاط مختلف كرده است. نيروهاي عراقي بلافاصله پس از شروع عمليات توانستند اين روستاها را پس بگيرند و نكته مهم همكاري مردم اين روستاها با ارتش عراق براي تحويل نيروهاي داعش بوده است. اين مسئله خبر خوبي است چون هر چقدر نيروهاي عراقي به موصل نزديك‌تر مي‌شوند مقاومت مردمي در اين شهر هم در مقابل داعش بيشتر مي‌شود. ساكنان اين منطقه اكنون دست به‌كار شده‌اند و اقدام به تيراندازي و كشتن نيروهاي داعش از درون موصل مي‌كنند. غيرنظاميان زيادي هستند كه همكاري اطلاعاتي با ارتش عراق دارند و گروه‌هاي مقاومت را در داخل موصل شكل داده‌اند.
بايد اين مسئله را هم يادآور شد كه نيروهاي عراقي به عمد كريدوري را در موصل باز گذاشته‌اند كه نيروهاي داعش مي‌توانند از آن فرار كنند. به عقيده مقام‌هاي عراق درصورتي كه داعش راهي براي فرار نداشته باشد هزينه آن را بايد غيرنظاميان باقيمانده در موصل بدهند. به همين‌خاطر به‌صورت عمدي مسيري بازگذاشته شده تا نيروهاي داعش بتوانند از موصل فرار كرده و به‌عنوان نمونه به سمت سوريه بروند.
- آزادي موصل به‌نظرتان به‌معناي پايان داعش در عراق است؟
اينطور نخواهد بود. آزادي موصل به‌معناي پايان داعش در عراق نيست و تنها آنچه خلافت اين گروه در عراق ناميده مي‌شود را پايان مي‌دهد. درصورتي كه آنها موصل را كه پايتخت خودخوانده اين گروه در عراق است، از دست بدهند آنها به تروريسم و حملات خود ادامه مي‌دهند. به‌عبارت ديگر آنها حملات تروريستي خود به‌ويژه حملات انتحاري‌شان را افزايش خواهند داد؛نه تنها در عراق بلكه در نقاط مختلف ديگر جهان مانند سوريه و آمريكا. آنها با اين كار مي‌خواهند بگويند كه همچنان وجود دارند و فعال هستند. آزادسازي موصل تنها به خلافت خودخوانده داعش در عراق پايان خواهد داد و آنها سال‌هاي بسيار ديگري در عراق باقي خواهند ماند.
- اين عمليات چه تأثيري بر تحولات سوريه مي‌تواند داشته‌باشد؟ گفته مي‌شود فشار بر داعش در موصل باعث مي‌شود كه نيروهاي اين گروه وارد سوريه شده و شرايط در اين كشور سخت‌تر شود.
اين مسئله بسيار مهمي است. اسناد و گزارش‌هاي مختلفي وجود دارد كه نيروهاي بسياري از داعش از عراق وارد سوريه شده‌اند كه شرايط اين كشور را پيچيده‌تر خواهد كرد. داعش در حقیقت یک گروه تروریستی عراقی است و در نهایت نبرد با آنها در سوریه آسان‌تر خواهد بود. به خاطر اینکه آنها در سوریه بر خلاف عراق خارجی به حساب می‌آیند. اگر به همین خاطر اگر موصل را پایگاه آخر آنها به حساب آوریم آنها تلاش سختی برای حفظ آن خواهند کرد ولی با باز بودن مسیر فرار آنها به سوریه می‌روند و شکستشان در آنجا راحت‌تر است.
- بعد از آزادي، موصل چطور اداره خواهد شد و سرنوشت اين شهر را چطور پيش‌بيني مي‌كنيد؟
اين سؤال بسيار مهمي است و هيچ‌كس نمي‌تواند فعلا درباره آن نظري دهد. مسئله مهم اين است كه پس از داعش سرنوشت اين شهر بستگي به مردم و ساكنان آن دارد. آنها بايد تصميم بگيرند كه اين شهر قرار است چطور اداره شود. مسئله اساسي اين است كه نمي‌تواند به‌صورت گذشته اداره شود و اوضاع كاملا به قبل بازگردد. بدون شك مردم موصل قدرت و گستردگي عمل بيشتري در مسائل محلي خواهند داشت. براساس اين مبنا مشخص نيست كه اين شهر چطور اداره مي‌شود؛شايد به چند بخش تقسيم شود يا مقداري خودمختاري بيشتر پيدا كند. بدون شك اما دولت عراق، نيروهاي كرد و آمريكا در اين رابطه و شكل‌گيري سياسي آينده موصل نفوذ و تأثيرگذاري خواهند داشت.