تاكنون معتادان زيادي در جريان درگيري يا سوءمديريت گردانندگان اين كمپ‌ها دچار حادثه شده يا جان خود را از دست داده‌اند. در اين ميان سازمان‌هاي نظارتي نيز درصدد تعطيل كردن اين مراكز بوده اما كمپ‌هاي غيرقانوني همچنان فعال هستند و روزبه‌روز بر تعدادشان افزوده مي‌شود. اما در كنار برخورد نهادهاي نظارتي چه راه‌هايي براي تعطيلي غيرمجازها و پيشگيري از حوادث هولناك وجود دارد؟
دكتر سعيد صفاتيان، رئيس كارگروه كاهش تقاضاي اعتياد مجمع تشخيص مصلحت نظام معتقد است نخستين گام، مراجعه‌نكردن خانواده‌ها به اين كمپ‌هاست. وي معتقد است وقتي مردم ميلي به استفاده از مراكزغيرمجاز نداشته باشند، اين كمپ‌ها خودبه‌خود تعطيل خواهند شد. وي در گفت‌وگويي با همشهري به آسيب‌شناسي كمپ‌هاي غيرمجاز ترك اعتياد پرداخته است.
- براي راه‌اندازي كمپ ترك اعتياد چه مجوزهايي لازم است و چه افرادي واجد شرايط راه‌اندازي كمپ هستند؟
صدور مجوز براي كمپ‌هاي ترك اعتياد بر عهده سازمان بهزيستي است و اين سازمان براساس دستورالعمل‌هايي كه وجود دارد اقدام مي‌كند. معمولا افرادي كه دنبال گرفتن مجوز كمپ‌هاي ترك اعتياد مي‌روند، معتادان بهبوديافته هستند كه خودشان سال‌ها با اعتياد دست و پنجه نرم كرده‌اند و تصميم گرفته‌اند كه به ديگران كمك كنند.
اين تجربه در ساير كشورها نيز وجود دارد كه از افراد بهبود يافته براي كمك به ديگران استفاده مي‌شود. اما در اين بين نبايد فراموش كرد كه بايد سوابق اين افراد نيز مورد بررسي قرار گيرد تا مثلا اينها سابقه‌دار نباشند. نكته ديگري كه در اين ميان وجود دارد راه‌اندازي كمپ‌هاي ترك اعتياد غيرمجاز است كه در سال‌هاي اخير رشد‌شان چشمگير بوده است. به‌نظر مي‌رسد يكي از دلايل ايجاد اين كمپ‌ها سختگيري براي اعطاي مجوز باشد؛ يعني هرچه براي راه‌اندازي كمپ‌هاي مجاز سختگيري بيشتري شود احتمال ايجاد كمپ‌هاي غيرمجاز بيشتر شده و افراد براي رفتن به اين سو بيشتر ترغيب مي‌شوند.
- آيا ضوابط مشخصي براي اداره كمپ‌ها وجود دارد؟
در آيين‌نامه‌هاي سازمان بهزيستي براي اداره كمپ‌هاي ترك اعتياد ضوابط خاصي وجود دارد؛ مثلا اينكه بايد دوره درمان 21روز باشد، با پزشك ارتباط مستمر وجود داشته باشد، فقط از داروهاي تجويز شده استفاده شود و مصرف ساير داروها در كمپ ممنوع باشد. همچنين بايد از روانشناس كمك گرفته شود. هميارها (افرادي كه در كمپ فعاليت مي‌كنند) بايد خودشان مدت‌ها از پاك شدن‌شان گذشته و آموزش‌هاي لازم را ديده باشند و... با اين حال درصورتي كه حادثه‌اي در كمپ اتفاق بيفتد مسئوليت آن با مديريت آنجاست.
- كمپ‌هاي غيرمجاز در چه بستري ايجاد مي‌شود؟
يكي از اين بسترها ممكن است درمان ناموفق اعتياد در كمپ‌هاي مجاز، آن‌هم به دلايلي جز روش درمان اين كمپ‌ها باشد و همين موضوع خانواده‌ها را به امتحان كردن ساير كمپ‌ها ازجمله كمپ‌هاي غيرمجاز سوق مي‌دهد. عامل ديگري كه موجب راه‌اندازي كمپ‌هاي غيرمجاز مي‌شود شرايط سخت براي اخذ مجوز راه‌اندازي كمپ است. نكته ديگر شرايط بعضا سخت برخي كمپ‌هاي مجاز براي پذيرفتن معتادان است.
وقتي اين كمپ‌ها معتادان را به آساني براي درمان قبول نمي‌كنند و اين افراد هم متقاضي ترك هستند به‌دنبال مركز ديگري مي‌روند و همين موضوع راه را براي فعاليت كمپ‌هاي غيرمجاز هموار مي‌كند. برخي خانواده‌ها بعد از اينكه از درمان فرزند معتادشان خسته مي‌شوند، تصميم مي‌گيرند راه‌هاي ديگري را انتخاب كنند كه يكي از اين راه‌ها كمپ‌هاي غيرمجاز است. اين كمپ‌ها برخلاف قانون افرادي را در اختيار دارند كه فرد معتاد را از خانه به كمپ منتقل مي‌كنند و در اين ميان ممكن است زد و خورد و درگيري‌هايي نيز اتفاق بيفتد.
- براي مديريت درگيري‌هاي احتمالي كه در كمپ‌ها رخ مي‌دهد چه پيش‌بيني‌هايي شده است؟
معمولا بيشتر درگيري‌ها در كمپ‌هاي غيرمجاز رخ مي‌دهد؛ چراكه گردانندگان اين مراكز از هيچ قانون و ضابطه خاصي تبعيت نمي‌كنند. در كمپ‌هاي غيرمجاز افراد قوي هيكلي براي مديريت درگيري‌ها استخدام مي‌شوند كه خودشان عاملي براي درگيري و زد و خورد هستند. نكته ديگر اينكه افرادي كه به كمپ منتقل مي‌شوند به لحاظ روحي دچار بهم ريختگي هستند، برخي اختلالات شخصيتي دارند، گاهي اختلالات خلقي و دوگانگي رفتاري دارند و... بنابراين بايد افرادي به كمپ‌ها منتقل شوند كه فقط معتاد باشند نه بيمار رواني.
- با توجه به اينكه در سال‌هاي اخير الگوي مصرف معتادان از مصرف مواد سنتي به صنعتي تغيير كرده و مواد صنعتي بيشتر روي روان افراد تأثير مي‌گذارد، چطور مي‌شود فردي كه به كمپ منتقل مي‌شود مشكلات روحي نداشته باشد؟
كمپ‌هاي ترك اعتياد براي افرادي كه مواد‌مخدر صنعتي و روانگردان مصرف مي‌كنند جاي مناسبي نيست و بيشتر توصيه مي‌شود افرادي كه به مواد‌مخدر سنتي مثل ترياك معتاد هستند به اين كمپ‌ها منتقل شوند. چرا كه شيوه درمان و ترك كردن در اين كمپ‌ها براي معتادان سنتي طراحي شده است. البته معتادان صنعتي كه كمتر از يك‌سال از شروع اعتيادشان مي‌گذرد و هنوز وارد فاز بحراني نشده‌اند نيز مي‌توانند از اين كمپ‌ها كمك بگيرند.
- هرازگاهي كمپ‌هاي ترك اعتياد غيرمجاز با وقوع قتل خبرساز مي‌شوند آيا شما مورد تازه‌اي سراغ داريد؟
همانطور كه گفتيد اكثر قريب به اتفاق اين حوادث در كمپ‌هاي غيرقانوني اتفاق مي‌افتد. اين كمپ‌ها معمولا در حاشيه شهرها ايجاد مي‌شود و درصورت درگيري معمولا كسي از آن با خبر نمي‌شود. درگيري و زد و خورد در اين مراكز ديگر عادي شده؛ چرا كه آنجا تحت نظر هيچ سازماني نيست و از هيچ شيوه علمي پيروي نمي‌شود. به همين دليل به خانواده‌ها توصيه مي‌شود به هيچوجه فرزندان‌شان را در اختيار كمپ‌هاي غيرمجاز قرار ندهند؟ چرا كه آنها فقط مشكل اعتياد دارند اما ممكن است در اين كمپ‌ها مشكلات ديگري نيز براي‌شان ايجاد شود.
- براي برخورد با كمپ‌هاي ترك اعتياد غيرمجاز چه برنامه هايي وجود دارد؟
سازمان بهزيستي اين مراكز را شناسايي و نيروي انتظامي با آنها برخورد مي‌كند. آمار دقيقي از اين مراكز وجود ندارد اما با تعطيلي هر مركز، چندين مركز غيرمجاز ديگر جايگزين آن مي‌شود. اگر مردم ميلي به استفاده از مراكزغيرمجاز نداشته باشند اين كمپ‌ها خودبه‌خود تعطيل خواهند شد.