فارغ از اين، مديريت كردن بحراني كه به واسطه فرونشست‌ها پديدار مي‌شود و راهكارهاي كاهش چنين حوادثي نيز اهميت دارد. با احمد صادقي، رئيس سازمان مديريت بحران شهر تهران در اين رابطه و چند موضوع ديگر اين حوزه گفت‌وگو كرده‌ايم كه در زير مي‌خوانيد:
- آقاي دكتر صادقي، اساسا در حوادث مختلف شهري چند ارگان بايد پاسخگو باشند؟
اينكه چند ارگان بايد پاسخگو باشند نكته درستي است كه متأسفانه مغفول مانده است. تهران شورايي به نام شوراي هماهنگي مديريت بحران شهر تهران را دارد كه بيش از 80دستگاه و نهاد مختلف در آن عضو هستند. شوراي هماهنگي براساس بند «د» ماده 9قانون مديريت بحران كشور تشكيل شده و اگرچه رئيس آن شهردار پايتخت است اما حضور اين تعداد دستگاه نشان از آن دارد كه آنها نيز درخصوص حوادث رخ داده شهر بايد پاسخگو باشند. البته شهرداري به‌عنوان هماهنگ‌كننده و تأمين زيرساخت بايد پاي كار باشد اما اينكه مديريت بحران و علل حادثه‌ها مثل حادثه فرونشست زمين تنها از شهرداري مطالبه‌گري شود، صحيح نيست.
- صحبت از فرونشست زمين كرديد. چندين عامل در فرونشست‌هاي زمين شهر تهران دخيل هستند. آيا درست است كه برخي حفاري‌هاي مترو را عامل اصلي براي تكميل خطوط باقيمانده، عامل اصلي در فرونشست‌ها مي‌دانند؟
ببينيد من واقعا نمي‌دانم چرا دائم پاي حفاري مترو را به ميان مي‌كشند؛ در حالي حفاري مترو شايد تنها يكي از ده‌ها دليل فروريزش‌ها در شهر باشد. يك‌نسخه كلي براي فرونشست‌ها نوشتن كار درستي نيست و بايد هر اتفاقي در جاي خودش بررسي شود. به‌عبارتي بايد اين بحث به‌صورت پايه‌اي مورد تحليل قرار بگيرد و راهكار دقيقي براي آن ارائه شود. با وجود اين اما مي‌توان عوامل اصلي را هم ذكر كرد؛ يكي از آنها برداشت بدون محدوديت آب‌هاي زيرزميني با مديريت ناصحيح است كه بسياري از قنات‌ها و چاه‌ها از بين رفته و خاك خشك مي‌شود. در اين بين برخي عمليات عمراني را دليل اصلي پر شدن مقارها، قنات‌ها و فضاهاي خالي زيرسطحي مي‌دانند كه اصلا اينطور نيست و تحقيقات نشان مي‌دهد دليل اصلي خشك شدن خاك است. اما به هر ترتيب اين پر شدن فضاهاي زيرسطحي به مرور باعث پديده فرونشست مي‌شود كه اخيرا چند مورد از آن در شهر رخ داد.
- تاسيسات فرسوده زيرزمين چقدر در اين خصوص دخيل هستند؟
مطمئنا بي‌تأثير نيست اما زماني كه فرونشست به‌خاطر برداشت‌هاي بي‌رويه آب‌هاي زيرزميني رخ مي‌دهد، تاسيسات فرسوده عاملي مي‌شوند بر افزايش آن.
- آيا درست است كه 30درصد شبكه آبرساني تهران فرسوده است؟
ما 30درصد پرتي يا همان هدررفت آب را داريم و اينكه بگوييم 30درصد شبكه فرسوده است شايد چندان درست نباشد. درواقع 30درصد هدررفت آب، مربوط به فرسودگي نيست و آنطور كه سازمان آبفا اعلام كرده 12تا15درصد از اين 30درصد مربوط به شبكه فرسوده است. البته اين 12تا 15درصد براي شهر بسيار زياد است و فرسودگي شبكه توزيع و انتقال باهم به فرونشست‌ها دامن مي‌زنند.
- چقدر از نظر وضعيت تاسيسات زيرسطحي اطلاعات لازم را در اختيار داريد؟
داده‌هاي ما چند وقت پيش در اين زمينه بسيار ناقص بود و اين به عدم‌همكاري ساير دستگاه‌ها در اين زمينه برمي‌گشت. برخي دستگاه‌ها عدم‌ارائه داده‌ها را به مسائل امنيتي ربط مي‌دادند و البته هنوز با همين دليل از ارائه داده‌ها خودداري مي‌كنند. درحالي‌كه دليل امنيتي براي دشمن مورد قبول است و نه براي ما كه مي‌خواهيم براي حفظ جان شهروندان تلاش كنيم. البته با سختي‌هاي فراوان، بسياري از داده‌ها را گرفته‌ايم و جمع‌آوري آنها نتايج قابل توجهي برايمان داشته است.
- مهم‌ترين نتيجه‌اش چه بود؟
براي ما مشخص شده در تهران، نقاطي را داريم كه تمام شريان‌هاي شهري باهم تداخل دارند. مثلا نقاطي را داريم كه از آنجا مترو، لوله گاز با فشار 250 PSI ، كابل فشار قوي، لوله انتقال سوخت و لوله آب با قطر بالاي 200ميلي‌متر عبور كرده است. اين اطلاعات به ما نشان مي‌دهد كه در اين نقاط بايد آمادگي بسياري داشته باشيم و براي رفع خطر آن، به دستگاه‌هاي ديگر اطلاع‌رساني لازم را انجام دهيم.
- يكي از خطرهاي ديگري كه تهران را تهديد مي‌كند، تقاطع خطوط لوله گاز با پهنه‌هاي گسل است. در چند نقطه از شهر تهران اين مسئله وجود دارد؟
در 476نقطه از تهران كه طول‌شان مجموعاً بالغ با 7كيلومتر مي‌شود تنها پهنه‌هاي گسلي با خطوط لوله گاز با فشار 250 PSI را داريم.
- اينها همان نقطه‌هايي هستند كه آقاي چمران، رئيس شوراي شهر تهران آنها را بحراني ناميده بودند؟
احتمالا. البته همانطور كه گفتم نقاط ديگري هم هستند كه به عنوان نقاط بحراني شناخته مي‌شوند. مثلا در 57نقطه شهر، لوله آب 200ميلي‌متر به بالا و در 2كيلومتر از شهر خط لوله سوخت با پهنه گسلي اصلي تقاطع دارند. از طرف ديگر 4828نقطه از شهر تقاطع خط لوله گاز با پهنه رشته قنواتي را داريم؛ رشته‌اي كه دارد خشك مي‌شود و در پي آن احتمال ريزش و فرونشست را درست جايي كه لوله گاز وجود دارد، داريم. يا تقاطع خطوط برق زيرزميني با خط لوله گاز در حدود 827نقطه است.
- براي رفع خطر آنها چه كار بايد كرد؟
اولا كه اين نقاط نياز به يك‌‌تحليل درست دارند اما در مجموع چاره كارشان احداث تونل مشترك تاسيسات شهري است. اگر ما تونل مشترك شهري داشته باشيم مي‌توانيم از تمام تاسيسات، طبق استانداردهاي پايدارسازي، محافظت كنيم.
- احداث تونل مشترك با چه هزينه‌اي و در چه مدت زماني شدني است؟
ما پيشنهادي را به كميسيون زيرساخت دولت پس از حادثه شهران ارائه داده‌ايم كه در آن برآورد كرده‌ايم چنانچه فاز نخست احداث، سال 96شروع شود، ظرف 2سال با هزينه‌اي 10400ميليارد ريالي (حدود هزار ميليارد تومان) قابل اجرا خواهد بود.
- طبق پيشنهادتان، در فاز نخست چه مقدار از شهر تحت پوشش قرار مي‌گيرد؟
كل تاسيسات زيرشهري درنظر گرفته شده حدودا 500كيلومتر است كه اگر دولت اعتبار مورد نياز را تأمين كند در فاز نخست 130كيلومتر از مجموع 500كيلومتر لازم را مي‌توانيم در مسير‌هاي اصلي شهر بسازيم.
- در كنار احداث تونل مشترك تاسيسات شهري، چه اقدامات ديگري لازم است صورت گيرد؟
10پروژه اصلي و اولويت‌دار هم مشخص شده‌اند كه بايد به اجرا درآيد. مثلا در بحث مخازن آب نيازمند قطع اضطراري خودكار هستيم. همينطور نيازمند سيستم قطع و تخليه اضطراري شبكه گازرساني هستيم. در حالي كه اكنون سيستم قطع‌كن شبكه گاز شهر به‌صورت دستي انجام مي‌شود. جالب است بدانيد كه مثلا براي قطع گاز لوله گاز در محدوده شهران قطع‌كن بايد 3هزار دور به‌طور دستي مي‌چرخيد تا گاز قطع شود كه اگر براي هر دور حدودا 30ثانيه را محاسبه كنيم، متوجه مي‌شويم كه زمان بسيار زيادي لازم است. تازه اين براي زماني كه ترافيك وجود نداشته باشد و نيروها به موقع برسند. درحالي‌كه اكنون سيستم‌هاي خودكاري طراحي شده كه سريعا جريان گاز را قطع و از داخل لوله‌ها تخيله مي‌كند.
- گويا قرار بود اين سيستم ابتدا به‌صورت آزمايشي در شرق تهران راه‌اندازي شود و سپس در كل تهران به‌كار گرفته شود؟
طبق بررسي‌ها در تهران فقط يك‌ايستگاه به چنين سيستمي مجهز است. البته كميسيون زيرساختي دولت براي به‌كارگيري آن در كل شهر، پيشنهاد ما را پذيرفته‌اند اما منتظر تأمين اعتبار هستند. اميدواريم دولت بودجه مورد نظر را تأمين كند.