متأسفانه برخي از زائران به‌دليل ندانستن احكام شرعي اينگونه سفرها، در زمينه بعضي واجباتي كه بايد انجام دهند يا محرماتي كه بايد ترك كنند دچار اشتباه مي‌شوند. اينجا در يك دسته‌بندي، مهم‌ترين مسائل شرعي كه در اين سفر مبتلابه هستند و بايد حواستان به آنها باشد، بيان شده است.
- نجس‌شدن لباس زائران در پياده‌روي
كساني كه سال‌هاي گذشته تجربه پياده‌روي اربعين را داشته‌اند مي‌دانند كه گاهي ممكن است بر اثر پياده‌روي طولاني و ايجاد تاول در پاها، لباس‌هايشان خوني شود. خون جزو نجاسات در دين ماست و به همين دليل لباس را هم نجس مي‌كند.
يكي از شروط لباس نمازگزار اين است كه بايد پاك باشد؛ يعني اگر در اين سفر، لباس‌هايتان بر اثر مثلا تركيدن تاول‌ها، خوني شده است، قبل از نماز بايد اين نجسي را تطهير كنيد.
كسي كه نمي‌داند نماز با بدن و لباس نجس، باطل است اگر با بدن يا لباس نجس نماز بخواند نمازش باطل است.
اگر نداند كه بدن يا لباسش نجس است و بعد از نماز بفهمد نجس بوده است، نماز او صحيح است، ولي اگر قبلا نجاست آن را مي‌دانسته و فراموش كرده و با آن نماز خوانده، نمازش باطل است.
اگر لباس نجس را آب بكشد و يقين كند كه پاك شده است و با آن نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد پاك نشده، نمازش صحيح است، ولي براي نمازهاي بعدي بايد لباس را تطهير كند.
استثنايي درباره نجاست لباس نمازگزار با خون وجود دارد كه عبارت است از: اگر لباس يا بدن ما به ترشحات خون نجس شده باشد به‌طوري كه ترشح از يك درهم (اندازه يك سكه دوريالي) كمتر باشد نماز با آن لباس و بدن اشكال ندارد.
لباس خوني شده را اگر يك‌بار در آب كر يا جاري فرو ببرند يا زير شيري كه به آب كر متصل است پس از پاك كردن عين نجاست، بگيرند به‌طوري كه آب به همه جاهايي كه نجس شده برسد پاك مي‌شود.
يادتان باشد كه در مسير پياده‌روي اربعين، شايد آب شيرها به تانكرها و مخازني وصل باشد كه حجم آنها به اندازه شرعي آب كر نباشد. آب كر تقريبا بايد 384ليتر باشد و كمتر از آن، آب قليل است. اگر چيز نجسي در آب قليل فروبرده شود نجس مي‌شود و چيزي را كه نجس شده پاك نمي‌كند. اگر آب قليل را روي چيزهايي كه نجس شده است بريزند آنها را پاك مي‌كند، ولي آن مقدار آبي كه پس از ريخته شدن روي نجس، از آن سرازير مي‌شود، نجس است.
- احكام مربوط به نماز در سفر اربعين
نماز شما در سفر اربعين شكسته است. شايد شنيده باشيد كه اقتداي مسافر به كسي كه نمازش كامل باشديا برعكس آن، مكروه است. خب، اين كراهت به چه معناست؟ در ضمن خيلي وقت‌ها در مسير پياده‌روي اربعين پيش مي‌آيد كه شما به جماعتي اقتدا مي‌كنيد كه اصلا امام جماعت آن را نمي‌شناسيد. دانستن اين احكام هم در اين سفر معنوي به كارتان مي‌آيد.
به زبان آوردن نيت نماز لازم نيست. بنابراين وقتي كه مسافر براي خواندن نماز ظهر يا عصر يا عشاء به نماز مي‌ايستد و تكبير مي‌گويد و به قصد قربت، نماز را دوركعتي مي‌خواند، صحيح است، ولي اگر بخواهد نيت را به زبان آورد، مي‌تواند بگويد: «نماز ظهر به جامي‌آ‌ورم، قربه‌الي‌الله» يا «دو ركعت نماز ظهر به جا مي‌آورم، قربه‌الي‌الله» يا «نماز ظهر شكسته به جا مي‌آورم، قربه‌الي‌الله».
اگر سفر شما 10روز طول مي‌كشد بايد نيت 10روزه كنيد و نمازهايتان را كامل بخوانيد. فقط يادتان باشد كه قصد 10روز اقامت بايد در يك شهر باشد؛ يعني مثلا وقتي شما 10روز در كربلا مي‌مانيد بايد نماز را كامل بخوانيد. ولي اگر كمتر از 10روز در نجف و كمتر از 10روز در كربلا هستيد و مجموع آنها 10روز مي‌شود باز هم نماز شكسته است.
در بسياري از موكب‌هاي مسير پياده‌روي اربعين نماز جماعت برپا مي‌شود. درخصوص نماز جماعت گفته شده كه با دسترسي به روحاني، از اقتدا به غيرروحاني اجتناب شود.
در اقتدا به امام جماعت، شناخت واقعي او شرط نيست، بلكه همين كه عدالت امام نزد نمازگزار به هر طريقي ثابت شود، اقتدا به او جايز و نماز جماعت صحيح است؛ يعني همين كه زائر ببيند تعدادي از زائران ديگر به امامي اقتدا كرده‌اند مي‌تواند به عدالت امام جماعت اطمينان پيدا كند.
نمازهايي را كه در غيرسفر قضا شده است، بايد به‌طور كامل خواند و اگر در سفر قضا شده باشد، در سفر يا بعد از بازگشت به وطن بايد به‌صورت شكسته بخوانيد.
ديده شده كه در برخي موكب‌ها نماز جماعت برپا شده، ولي عده‌اي نمازشان را فرادا مي‌خوانند.
افرادي كه هنگام برپايي نماز جماعت، اقدام به خواندن نماز فرادا ميكنند، اگر اين عمل تضعيف نماز جماعت و اهانت و بي‌احترامي به امام جماعتي كه مردم به عدالت او اعتماد دارند محسوب شود جايز نيست.
بهتر است شما كه مسافر هستيد و نمازتان شكسته است در صف اول نماز جماعت نايستيد. اگر سر دو ركعت سلام بدهيد و در 2ركعت بعدي اقتدانكنيد و فاصله زياد بشود، اتصال افرادي كه بعد از شما در صف اول ايستاده‌اند، قطع و نمازشان فرادا مي‌شود؛ به همين دليل توصيه ميكنند در صف اول نايستيد.
مسافري كه نماز را شكسته مي‌خواند، اگر به امام جماعتي كه نماز را تمام مي‌خواند اقتدا كند، ثوابش از نماز جماعتي كه هر دو (امام و نمازگزار) نمازشان تمام يا هر دو شكسته باشد، كمتر است و كراهت در اينجا به معني ثواب كمتر است. ولي باز در اين فرض هم ثواب نماز جماعت از نماز فرادا بسيار بيشتر است،پس بهتر است در نماز جماعت شركت كنيد.
- احكام مربوط به زيارت قبور ائمه ع
شما در سفر اربعين به حرم مطهر اميرالمومنين(ع) و حرم امامحسين(ع) و درصورت سفر به كاظمين و سامرا، به حرم معصومين ديگر هم مي‌رويد. ورود به حرم ائمه‌معصومين(ع) احكامي دارد كه به برخي از آنها در اينجا اشاره شده است.
حرم مطهر ائمه معصومين(ع) حتي اگر حكم مسجد شرعي را هم نداشته باشد، احكام شرعي مسجد بر آن جاري است. بدين‌ترتيب، نجس كردن آن حرام است و اگر به هر دليلي اين اتفاق افتاد، تطهير آن فوريت دارد و بايد سريعا اقدام شود.
ورود افراد معذور (مانند شخص جنب يا زنان در زمان عادت ماهانه) همانطور كه به مسجد جايز نيست، به داخل حرم مطهر ائمه معصومين(ع) نيز جايز نيست.
بخش‌هايي از حرم ائمه معصومين(ع) شامل شبستان‌ها، رواق‌ها و حياط و صحن‌هاي فرعي شامل اين حكم نمي‌شود. بلكه تنها حضور اشخاص معذور، در بخش اصلي حرم‌ها ممنوع است. ديگر اماكن زيارتي(غير از مساجد و حرم‌ها) حكم مسجد را ندارند، اما بهتر است كه افراد معذور به حرمت آن بزرگان وارد بخش حرم اصلي نشوند و يا از فاصله دور، اداي احترام كنند.
حواستان باشد كه برخي از اماكن زيارتي عراق، با اينكه حرم ائمه معصومين(ع) نيستند، اما صيغه مسجد براي آنها خوانده‌شده و حكم مسجد را پيدا كرده‌اند.
بوسيدن در و درگاه حرم‌هاي مطهر اشكال ندارد ولي سجده‌كردن در مقابل ضريح و قبر مطهر جايز نيست؛ مگر سجده شكر خدا، به جهت توفيق اين زيارت. بهتر است زائران اربعين سجده شكر را هم روبه‌روي قبر و ضريح مطهر انجام ندهند.
بردن مهر و قرآن و كتاب‌هاي دعاي حرم به بيرون جايز نيست و چنانچه‌كسي عمدا يا سهوا برده باشد، بايد به جاي آن برگرداند.
- چرا فقط براي سيدالشهداع اربعين مي‌گيريم؟
اين روزها در فضاي مجازي ممكن است اين شبهه را ديده باشيد كه چرا فقط براي شهادت امامحسين(ع) اربعين گرفته مي‌شود؟ مثلا چرا براي شهادت اميرالمومنين(ع) يا رحلت پيامبر(ص)، اربعين نمي‌گيريم؟
در پاسخي مختصر به اين شبهه ديني، بزرگان گفته‌اند كه اولا برپايي مراسم سوگواري براي امامحسين(ع) در مناسبت‌هاي مختلف مثل اربعين دستور خود امامان(ع) است. يكي از رموز اين همه تأكيد بر سوگواري امامحسين(ع) اين است كه اين كار يك نوع مبارزه با ستمگران زمانه و حمايت از مظلومان و انتقال فرهنگ شهادت به نسل‌هاي آينده است. همچنين در نخستين اربعين شهادت امامحسين(ع)، جابر بن عبدالله انصاري و عطيه عوفي موفق به زيارت تربت و قبر سيدالشهدا(ع) شدند. نيز بنا به برخي نقل‌ها، در اربعين، كاروان اسراي اهل‌بيت(ع) در بازگشت از شام وارد كربلا شدند و براي شهداي كربلا گريه و عزاداري كردند؛ بنابراين نخستين عزاداري براي سيدالشهدا در اربعين شهادت حضرت صورت گرفت.
شيعيان نيز براي شركت در عزاداري حضرت زينب و اسراي كربلا و احياي خاطره غمبار عاشورا و تداوم شور حسيني همه ساله در اربعين عزاداري ميكنند. درضمن از امام صادق(ع) روايت شده كه زيارت امامحسين(ع) در روز اربعين مستحب است و از نشانه‌هاي مؤمن شمرده شده است.
- حكم سفر به عراق، بدون ويزا
در سال‌هاي گذشته برخي‌ها از طريق مرزها، بدون گرفتن ويزا و رواديد وارد كشور عراق مي‌شدند. البته در مقاطعي اين كار با اجازه رسمي هر دو دولت عراق و ايران صورت مي‌گرفت، اما امسال قرار است كه به هيچ وجه كسي بدون ويزا راهي سفر اربعين نشود. اما لازم است نظر مراجع تقليد را هم درباره سفر بدون ويزا به عراق بدانيد.
مقام معظم رهبري: عدم‌رعايت قوانين، شرعا جايز نيست.
آيت‌الله العظمي سيستاني: جايز نيست.
آيت‌الله العظمي مكارم شيرازي: زوار محترم لازم است قوانين و مقررات هر دو كشور را رعايت كنند.
آيت‌الله العظمي شبيري زنجاني: جايز نيست.
آيت‌الله العظمي وحيد خراساني: قوانين دولتي در صورتي كه خلاف شرع نبوده و مخالفت با آنها موجب هرج و مرج شود، بايد رعايت شود و تخلف از آن جايز نيست.
آيت‌الله العظمي نوري همداني: لازم است براساس مقررات حكومت اسلامي عمل و معيارها رعايت شود.
آيت‌الله العظمي جوادي آملي: عدم‌رعايت قوانين، شرعا جايز نيست.
آيت‌الله العظمي سبحاني: يك فرد مؤمن بايد قوانين كشور را كه از نظر شوراي نگهبان گذشته است رعايت كند. هر نوع بي‌نظمي و بي‌انضباطي برخلاف موازين شرعي حرام است.
آيت‌الله العظمي موسوي اردبيلي: مؤمنين مقررات را رعايت كنند.
آيت‌الله العظمي علوي گرگاني: رعايت نكردن قوانين 2 كشور ايران و عراق حرام و چه بسا موجب ضمان هم خواهد بود.
- حاج آقا مصطفي خميني و سفر اربعين
آيت‌الله حاج آقا مصطفي‌خميني از عالمان و استادان نجف بود كه در مراسم پياده‌روي حضوري پيوسته و جدي داشت. خاطرات فراواني از حضور ايشان در اين مراسم توسط علما و دوستان ايشان برجاي مانده است. مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمين سيدتقي درچه‌اي مي‌گويد: «...چندين بار همراه آيت‌الله حاج‌آقا مصطفي خميني از نجف پياده به سوي كربلا رفتيم. در اين سفرها دوستان زيادي همراه ما بودند. حاج آقا مصطفي با پاي برهنه و حتي بدون جوراب، حركت مي‌كرد و از هر كس مختصر صدايي داشت، مي‌خواست اشعاري را در مقام و عظمت امامحسين(ع) بخواند و با شنيدن اين اشعار، خودش طوري منقلب مي‌شد كه از شدت گريه، شانه‌هايش بالا و پايين مي‌رفت. حاج آقا مصطفي خميني هميشه ديوان شيخ محمدحسين غروي اصفهاني را همراه داشت و وقتي كنار دجله و فرات كه ديگر نزديك كربلا بود مي‌رسيديم، او به اسم كوچك مرا صدا مي‌زد تا قسمتي از آن را بخوانم و به محض شروع، مثل كسي كه بغضش بتركد، شروع به گريه مي‌كرد. طي چند كيلومتر من زمزمه مي‌كردم و جمع دوستان به‌خصوص حاج‌آقا مصطفي گريه مي‌كردند. ناگهان يكي از دوستان چشمش به گنبد مطهر حضرت امامحسين(ع) مي‌افتاد و به‌دنبال آن، موج شوق و گريه در ميان جمع بلند مي‌شد...». حاج آقا مصطفي خميني در اين سفرها، بدون توجه به اينكه فرزند مرجع بزرگ تقليد، امام‌خميني(ره) است، مانند يك طلبه ساده در خدمت همسفران بود و از كمك به آنان دريغ نمي‌كرد و هنگام توقف و استراحت نيز به بحث علمي مي‌پرداخت. مرحوم آيت‌الله شيخ محمدحسن قديري كه در يكي از سفرها همراه او بوده مي‌گويد: «يك بار در پياده‌روي از نجف به كربلا، خدمت حاج آقا مصطفي خميني بودم؛ وقتي به باغ‌هاي نزديك كربلا رسيديم، شب را آنجا مانديم. دوستان همه دور حاج آقا مصطفي را گرفتند و او صحبت را شروع كرد و بعد بنا شد هر‌كدام از رفقا در يك رشته از علوم حوزوي سؤالي بپرسد و وي جواب بدهد. سؤالات بسياري از فقه، اصول، فلسفه، تفسير، عرفان و اخلاق از وي پرسيده شد كه حدود 4 ساعت به طول انجاميد و حاج آقا مصطفي بدون اينكه مطالعه و مراجعه به كتابي كند، همه را كامل جواب داد كه من بسيار متعجب شدم كه او اين قدر بااستعداد است».