چطور لباس مي‌پوشيد؟ سعي نمي‌كنيد آراسته به‌نظر برسيد؟ خودتان را از قبل آماده نمي‌كنيد؟ قبلش به اين فكر نمي‌كنيد كه مي‌خواهيد چه بگوييد و چه چيز نبايد بگوييد؟ خب زيارت امام رضا(ع) هم دقيقا همين ملاقات است، با اين تفاوت كه شما داريد به ديدار يك امام معصوم(ع) مي‌رويد كه بزرگ‌تر و والاتر از او و خاندانش كسي نيست.
همانطور كه شما براي رفتن به ملاقات يك شخص مهم، آدابي را رعايت مي‌كنيد، ورود به خطه خورشيد خراسان و زيارت حضرت ثامن(ع) هم آدابي دارد. اين آداب، برخي ظاهري است و برخي باطني. در روايات و احاديث هم، عنوان آداب ظاهري و آداب باطني براي برخي از اعمال بيان شده است. بي‌شك همين آداب ظاهري هم به دستيابي به توجه قلبي و آداب باطني كمك مي‌كند. با ما همراه شويد تا برخي از اين آداب را مرور كنيم.
- خودتان را براي زيارت مهيا كنيد
شما يك مهماني ساده هم كه مي‌خواهيد برويد سعي مي‌كنيد حتما پاكيزه باشيد و بهترين لباس‌تان را بپوشيد. وقتي زائر امام هشتم(ع) هستيد هم دقيقا قرار است به يك مهماني معنوي برويد. بسيار سفارش شده كه قبل زيارت، غسل كنيد. غسل كردن علاوه بر تميزي جسم، طهارت روح و روان را هم در پي دارد.
امام صادق(ع) مي‌فرمايند: «هرگاه به قصد زيارت قبر اميرمؤمنان(ع) رفتي، وضو بگير، غسل كن و با آرامش راه برو». نكته بعدي هم پوشيدن لباس نو و تميز و استفاده از عطر است. در روايات، هم بر «ثوب جديد» يا همان لباس جديد تأكيد شده، هم بر «ثوب نظيف» كه به‌معناي آن است كه تميزي و تازگي هر دو مورد تأكيد است.
مفاتيح را كه باز كنيد، كلي آداب ديگر هم مثل صدقه دادن قبل از ورود به حرم مطهر ائمه(ع) بيان شده است. با وقار و آرامش راه رفتن و داشتن حالت خشوع و خضوع هم بسيار سفارش شده، مسلما هرچقدر شما شناخت‌تان از امام رضا(ع) بيشتر باشد اين خشوع و خضوع بيشتر خواهد بود.
- اجازه ورود به حرم فراموش نشود
در تمامي ورودي‌هاي حرم مطهر امام رضا(ع)، زائراني را مي‌بينيد كه روبه‌روي يك تابلوي بزرگ ايستاده‌اند و مشغول خواندن يك متن عربي هستند. اين همان «اذن دخول» است؛ يعني اجازه گرفتن براي ورود به حرم مطهر كه يكي از آداب مهم زيارت محسوب مي‌شود. روي ديوار‌هايي نزديك ورودي‌هاي روضه منوره هم مي‌توانيد اين اذن دخول را پيدا كنيد.
فقط هم خواندن يك متن عربي نيست، بايد تحولي در شما ايجاد شود. مرحوم آيت‌الله بهجت در اين‌باره گفته‌اند: «زيارت شما قلبي باشد. در موقع ورود اذن‌دخول بخواهيد، اگر حال داشتيد به حرم برويد. به قلبتان مراجعه كنيد و ببينيد آيا تحولي در آن به‌وجود آمده و تغيير يافته است يا نه؟ اگر تغيير حال در شما بود، حضرت رضا(ع) به شما اجازه داده است. اگر حال داشتيد به حرم وارد شويد. اگر هيچ تغييري در دل شما به‌وجود نيامد و ديديد حالتان مساعد نيست، بهتر است به‌كار مستحبي ديگري بپردازيد. روزه بگيريد و غسل كنيد و بعد به حرم برويد و دوباره از حضرت اجازه ورود بخواهيد».
- عتبه بوسي براي ابراز ادب و محبت
حواستان باشد كه كجا آمده‌ايد و به ملاقات چه‌كسي مي‌رويد؟ مرحوم آيت‌الله بهجت يك‌بار تعريف كرده بودند كه كسي وارد حرم حضرت رضا(ع) شد، متوجه شد سيدي نوراني در جلوي او مشغول خواندن زيارتنامه است. نزديك او شد و ديد كه ايشان اسامي معصومان(ع) را يك‌يك با سلام ذكر مي‌فرمايند.
هنگامي كه به نام مبارك امام زمان(عج) رسيدند سكوت كردند! آن فرد متوجه شد كه آن سيدبزرگوار خود مولايمان امام زمان(عج) است. پس متوجه باشيد كه اين زيارت چقدر اهميت دارد. يكي از كارهايي كه معمولا توسط زائران امام رئوف(ع) انجام مي‌شود بوسيدن در و درگاه به هنگام ورود است. عتبه بوسي در حقيقت نوعي ابراز تواضع و ادب و محبت است. خيلي‌ها هم قبل از ورود به روضه منوره و در آستانه ضريح مطهر، زمين را مي‌بوسند. يك نكته مهم اين است كه اين بوسيدن زمين و درگاه بايد به‌عنوان احترام و شكر باشد و نبايد به‌عنوان سجده بر امام تلقي شود. اين كاري است از بسياري بزرگان هنگام زيارت امام رضا(ع) ديده شده است.
- زيارتنامه؛ بهترين راه ارتباط با امام
شايد برايتان پيش آمده باشد كه به ملاقات شخص مهمي رفته‌ايد و مانده‌ايد كه به او چه بگوييد و از او چه بخواهيد. زائر امام رضا(ع) هم به ملاقات يك امام معصوم آمده، خب چه بايد بگوييد؟ چه چيزهايي بايد بخواهد؟ بزرگان و علما بسيار بر خواندن دعاها و زيارت‌هايي كه از زبان خود ائمه معصومين(ع) بيان شده است تأكيد كرده‌اند.
به اينگونه دعاها و زيارت‌هاي مستند، مأثوره گفته مي‌شود. زيارت جامعه كبيره، زيارت امين‌الله و بسياري از زيارتنامه‌هاي ديگر از ائمه‌اطهار نقل شده و كلام امام است. مسلما بهترين شكل صحبت كردن با امام‌رضا(ع) خواندن همين زيارت‌هاي مأثوره خواهد بود كه محتواي بسيار قابل توجهي هم دارد. حضرت آيت‌الله بهجت در اين خصوص گفته‌اند: «زيارت جامعه كبيره را بخوانيد. زيارت امين‌الله مهم است. قلب شما اين زيارات را بخواند. با زبان قلب خود بخوانيد. لازم نيست حوائج خود را در محضر امام(ع) بشمريد. حضرت مي‌دانند! مبالغه در دعاها نكنيد! زيارت قلبي باشد».
- مراقب ظاهر زيارت كردن‌تان هم باشيد
فقط اينكه چه جور دعا يا زيارت‌نامه‌اي مي‌خوانيد مهم نيست، رفتار و حركات شما هم هنگام تشرف به حرم مطهر حضرت رضا(ع) به‌عنوان يك زائر اهميت دارد. بايد خيلي مراقب باشيد كه اعمال‌تان نوعي بي‌ادبي به‌حساب نيايد. معمولا در زيارت‌نامه‌ها، حتي به محل ايستادن و نحوه قرار گرفتن شما هم اشاره و توصيه شده است؛
اينكه كدام دعا را بالاي سر حضرت بخوانيد يا چه موقع به پايين پا برويد؛ اينكه بايستيد يا نشسته اين دعا يا زيارت را بخوانيد؛ اينكه براي خواندن اين دعا رو به قبله باشيد يا رو به قبر مطهر‌و... . درضمن ادب ديگر در تشرف به حرم مطهر، پرهيز از هر كاري است كه مغاير با ادب حضور در محضر ائمه معصومين(ع) است؛ ازجمله گفتن كلمات لغو و حرف‌هاي بيهوده و حركات سبك و ناپسند و دور از شأن زيارتگاه. حواستان باشد كه كجاي حرم هستيد. حالا شايد در شبستان‌ها و صحن‌ها، نشستن يا كمي دراز كشيدن، بي‌ادبي نباشد، اما مسلما در نزديكي روضه منوره و جاهايي كه همه مشغول زيارت امام(ع) هستند، اين كارها به دور از ادب است.
- از اين فرصت، نهايت استفاده را بكنيد
حالا كه توفيق يافته‌ايد به مشهد مقدس و پابوس امام‌هشتم(ع) برويد، سعي كنيد از اين فرصت حداكثر استفاده را بكنيد. يادتان باشد اين توفيقي است كه قسمت هر كسي نشده و خيلي‌ها آرزو دارند كه جاي شما باشند. تا مي‌توانيد اوقات خود را در اين سفر، در حرم مطهر امام رضا(ع) بگذرانيد. نماز در برخي مكان‌ها فضيلت و ثواب بيشتري دارد،
يكي هم در حرم‌هاي مطهر معصومان. خب حتما سعي كنيد براي نمازهاي جماعت، خودتان را به حرم برسانيد. حرم بهترين جا براي خواندن قرآن است. خيلي از ما متأسفانه قرآن را با كسالت و بي‌ميلي مي‌خوانيم، اما آنها كه قرائت قرآن در حرم را امتحان كرده‌اند مي‌دانند كه چقدر زائران هنگام قرآن خواندن نشاط روحي دارند. حتما بعد از زيارت حضرت رضا(ع)، نماز سفارش شده زيارت را به‌‌جا آوريد. حواستان به زائران ديگر هم باشد كه يك وقت باعث آزار و اذيت آنها نشويد؛ مثلا نزديك شدن به قبر مطهر، دست گذاشتن به ضريح، بوسيدن و ابراز اشتياق، نشانه ادب شماست اما اين كار نبايد باعث آزار و اذيت ديگران شود.
- زيارت قبور بزرگان در حرم مطهر
يكي از كارهاي خوبي كه مي‌توانيد در حرم، بعد از زيارت و نماز و دعا و مناجات انجام دهيد زيارت قبور بزرگان و علمايي است كه در حرم مطهر به خاك سپرده شده‌اند. بسياري از افرادي كه به حرم مطهر امام رضا(ع) مشرف مي‌شوند، غيراز زيارت و بازديد از مكان‌هاي خاص و معماري زيباي اين آستان، با مدفن علما و بزرگاني كه در اين حريم جاي گرفته‌اند، آشنا مي‌شوند.
ازجمله اين بزرگان مي‌توان به شيخ حر عاملي، شيخ بهايي، شيخ پير پالان‌دوز، شيخ حسنعلي اصفهاني معروف به نخودكي، آيت‌الله العظمي حاج‌ميرزا علي آقا فلسفي، استاد سيدجلال‌الدين موسوي آشتياني، علامه محمدتقي جعفري، علامه امين‌الاسلام طبرسي، آيت‌الله حاج‌شيخ مجتبي قزويني خراساني، آيت‌الله سيدابراهيم علم‌الهدي سبزواري و... اشاره كرد. براي پيدا كردن قبور اين بزرگان هم مي‌توانيد از خادمان حرم كمك بگيريد.
- ديدني‌هاي حرم را هم ببينيد
داخل حرم مطهر امام رضا(ع)، جاهاي ديدني زيادي وجود دارد كه بعد از زيارت و استخوان سبك‌كردن مي‌توانيد به ديدن آنها برويد. مسلما نخستين گزينه در اين زمينه موزه آستان قدس رضوي است كه يكي از شگفت‌انگيز‌ترين موزه‌هاي ايران به‌حساب مي‌آيد. اين موزه بخش‌هاي مختلفي مثل موزه قرآن و نفايس، موزه هداياي مقام معظم رهبري، موزه تاريخ حرم رضوي، موزه فرش، موزه تمبر، اسكناس و سكه، موزه هنرهاي تجسمي، موزه نجوم و ساعت، موزه مردم‌شناسي‌و... دارد.
مشاهده ديدني‌هاي مسجد گوهرشاد مثل محراب تاريخي ايوان مقصوره اين مسجد و منبر زيباي صاحب‌الزمان(عج) را هم از دست ندهيد. ساعت‌هاي تاريخي حرم هم كه در دو صحن جمهوري و انقلاب هستند بسيار معروفند. اگر اهل كتابخواني هم هستيد حتما سري به كتابخانه‌هاي حرم بزنيد كه جزو غني‌ترين كتابخانه‌هاي كشور به‌حساب مي‌آيد.