ارزان‌ترين نان ايران كه انصافا خوش‌خوراك و ماندگار هم هست و دردسري براي خوردنش، وجود ندارد در آخرين نشست جهاني ميراث معنوي يونسكو در آديس‌آبابا، پايتخت كشور آفريقايي اتيوپي، به عنوان ميراثي جهاني ثبت شد؛ ميراثي معنوي كه حالا همه‌ي دنيا بايد در حفظ و نگهداري آن كوشا باشند اما قصه و ماجرا چيست؟
«جمهوري آذربايجان، چوگان را به نام خود زد.»و «شب يلدا، قهوه‌خانه و ... در خطر ثبت جهاني به نام همسايگان» و ... اين سال‌ها، خبرها و هشدارهايي از اين دست، زياد شنيده‌ايم؛ خبرهايي كه هم نشان‌دهنده‌ي غفلت ما و تلاش همسايگان براي ايجاد سابقه‌ي تاريخي هستند اما نكته‌ي مهم‌تر اين است كه اصلا پايه‌ي اين ماجرا چيست؟
تا چند سال پيش خبري از اين حرف‌ها نبود. واژه‌ها و عباراتي مانند ميراث معنوي، ميراث ناملموس، حفاظت از آثار معنوي و ... چند سالي است كه وارد فرهنگ واژگان ميراث فرهنگي شده‌اند.
قدمت سازمان علمي، فرهنگي ملل متحد موسوم به يونسكو درست به 70 سال پيش مي‌رسد. 25آبان 1325 شمسي، اساسنامه‌ي اين نهاد به تصويب 46 كشور از جمله ايران رسيد تا مسائل فرهنگي و هنري جهاني به صورت بين‌المللي مورد بحث و بررسي و حمايت قرار بگيرد.
سال‌ها بعد، آثار مختلف در دو قالب ملموس و غيرملموس وارد ليست اين نهاد جهاني شدند تا براي حمايت از آن‌ها هزينه شود. قدمت ثبت ميراث ملموس مثل بناها به حدود 40 سال پيش مي‌رسد.
20 اثر فرهنگي ملموس ايران در اين ليست قرار گرفت. دشت لوت هم همين امسال به عنوان تنها اثر ايراني ميراث طبيعي يونسكو به ثبت رسيد و 11 اثر فرهنگي غيرملموس هم به نام ما در يونسكو ثبت شده است.
ثبت ميراث‌هاي مادي و طبيعي در ليست جهاني، روندي عادي دارد و براساس وجود آن اثر در كشور، ثبت مي‌شود اما چالش بزرگ در بخش ميراث هاي غيرملموس است كه باعث تنش‌ها و كل‌كل‌ها بين كشورها مي‌شود.
ارثي كه در دست جا نمي‌شود
13 سال پيش يعني در سال 1382 شمسي بود كه بحث ميراث فرهنگي ناملموس در يونسكو مطرح شد.
طبق تعريف يونسكو، نمادها، مراسم، آيين‌ها، آثار فرهنگي، مهارت‌ها و دانش‌هايي كه قابليت انتقال بين‌نسلي را دارند و فرهنگ‌ساز و ريشه‌دارهستند، مي‌بايست مورد حمايت جهاني قرار بگيرند.
در واقع در تعاريف جديد، براي يونسكو حالا علاوه بر ابنيه‌ي تاريخي، فرهنگ و تمدن بشري هم مهم شده بود و به غير از ظاهر، باطن و روح فرهنگ‌ها هم مورد توجه قرار مي‌گرفت اما نكته‌ي چالش‌برانگيز اين بود كه بعضي فرهنگ‌هاي مشترك به واسطه‌ي مرزهاي سياسي جديد، تعاريف فرهنگ ملي مختص به آن كشور را پيدا كرده بودند يا اثر، آيين و مراسمي در مواجهه با فرهنگ ديگر، دچار تغييراتي شده بود.
در واقع برخي آيين‌ها به علت تحولات و ادغام‌هاي فرهنگي، رويكرد بومي و منطقه‌اي پيدا كرده بودند.
با اين وضع، نمي‌شد به راحتي بناهاي تاريخي، براي آثار معنوي، صاحب مشخصي يافت. خيلي مواقع هر كشوري كه زودتر موضوعي را مطرح مي‌كرد، آن موضوع به نامش زده مي‌شد.
دايره‌ي وسيع اين تعريف از ميراث معنوي به حدي بود كه كم‌كم حتي غذاها، نحوه‌ي خوردن، نوشيدن و ... هم در اين جمع قرار مي‌گرفت.
پرونده‌های میراث فرهنگی ناملموس به سه صورت فهرست معرف میراث فرهنگی ناملموس بشری، فهرست میراث فرهنگی ناملموس نیازمند پاسداری فوری و فهرست اقدامات موفق پاسدارانه در یونسکو به ثبت می‌رسند تا مورد حمايت مالي و معنوي قرارگيرند.
حالا در آخرين نشست ميراث معنوي در آديس‌آباباي اتيوپي كه هفته‌ي پيش برگزار شد، هم نوروز به نام 12 كشور ثبت شد، هم لواش به نام پنج كشور و هم موسیقی و جشن رامبا در کوبا، توسعه‌ي مفهوم زمان برحسب گردش خورشید در چین، «مانگال شوبهاجاترا» جشن سال نو در بنگلادش.
فرهنگ‌هاي مشترك، منطقه‌اي فضايي را ساخته كه كشورهاي همسايه در مورد يك موضوع به تفاهم و توافق برسند.
اوايل، قانون هر كي زود بگويد بود اما حالا بررسي بين‌مرزي انجام مي‌شود و پرونده‌ها بازند و امكان كاهش و افزايش كشورها هم هست؛ مثلا در همين مورد نوروز، اول هفت كشور ( ايران، هند، پاكستان، تركيه، آذربايجان، ازبكستان و قرقيزستان) صاحب اين ميراث معرفي شدند اما در نشست آديس آبابا، پنج كشور ديگر(عراق، ترکمنستان، تاجیکستان، افغانستان و قزاقستان) به آن اضافه شدند تا نوروز به عنوان بزرگ‌ترين پرونده‌ي ميراث ناملموس بشري در يونسكو، ثبت شود.
اين پنج كشور در نشستي كه اسفند سال 93 در هتل لاله‌ي تهران برگزار شد، دلايلي مطرح كردند كه نشان مي‌داد فرهنگ نوروزي بخشي از فرهنگ آن‌ها هم هست.
مسئله‌ي نوروز به قدري پيچيده بود كه حتي كشورهاي مختلف مدعي درباره‌ي كلمه‌ي انگليسي‌اي كه مي‌خواستند روي پرونده بگذارند، دچار مشكل بودند. كلمه‌ي نوروز به زبان انگليسي و با لهجه‌هاي مختلف با حالت‌هاي NOROWZ, NEWROOZ NOWRUZ,NOROOZ,NORUZ NOWRUZ و.... نوشته مي‌شد.
بخور سير شي
نان لواش هم قصه‌ي جالبي داشت؛ سه سال پيش و در بهمن 1392، ارمنستان اين نام و نان را به نام خودش و در قالب پرونده‌ي ناني ارمني روي ميز يونسكو گذاشت و وزارت خارجه‌ي ارمنستان هم در بيانيه‌اي اعلام كرد كه پرونده با نام «نان لواش: چگونگی تهیه، ارزش و تجلیات فرهنگی نان سنتی ارمنستان» عامل معرفي اين كشور خواهد بود.
كاري كه با واكنش كشورهاي همسايه مثل ايران و جمهوري آذربايجان مواجه شد، چون اين نان با حجم بالا و تقريبا با همين نام در كشورهاي ديگر هم پخته مي‌شد.
ارمنستان در مورد لواش پيشقدم شد اما در بيشتر دفعات اين ايران بود كه به‌عنوان پهن‌ترين سفره براي لواش و صاحب متنوع‌ترين نوع لواش‌ها، مسئول پرونده‌ي فرهنگ پخت نان‌هاي نازك و پهن شد تا اين پرونده را با همكاري جمهوري آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ارمنستان و ترکیه تهیه كند.
موضوعات ميراث ناملموس به‌قدري متنوع و جالب‌اند كه ايران پنج سال بعد از تأسيس اين شاخه در يونسكو، كارگروه ميراث ناملموس ملي را با حضور ده نهاد و وزارتخانه تصويب كرد كه حالا بعد از هشت سال، بيشتر از 1350 اثر در ليست ميراث ناملموس، ثبت ملي شده‌اند تا به مرور وارد پرونده‌هاي جهاني شوند.
الان از راهپيمايي اربعين و سمنوپزان تا آجيل تبريز و شيشليك شانديز ثبت ملي شده‌اند تا دست كشورمان در نشست‌هاي يونسكو پيش باشد و مثل نمونه‌هاي قبلي از همسايگان زياده‌خواه عقب نيفتيم.
منبع:همشهري‌جوان