حوادثي مثل كشف يك گور دسته‌جمعي باستاني. مانند آنچه مدتي قبل در تبريز رخ داد و هنوز هم جنجال خبري آن ادامه دارد. تاكنون گورهاي دسته‌جمعي زيادي در نقاط مختلف كشف شده است. گورهايي كه هر كدام ماجراي خاص خودش را دارد. يكي در خيابان كشف شده و ديگري در مدرسه و شايد هم در خانه‌اي قديمي. بعيد نيست كه روزي با‌خبر شويد كه در نزديكي محل كار يا زندگي‌تان گوري دسته‌جمعي كشف شود و شما را شگفت‌زده كند. در اين گزارش به ماجراهاي جالبي از كشف گورهاي دسته‌جمعي پرداخته‌ايم. ماجراهايي كه شما را از زمان حال به گذشته‌اي دور مي‌برد. به دنياي اسرارآميز گورهاي دسته‌جمعي
خوش آمديد.
- تازه ترين گور كشف شده
چند روز قبل وقتي كارگران شبكه فاضلاب تبريز مشغول حفر چاهي در خيابان انقلاب بودند با استخوان‌هايي شبيه باقيمانده اجساد انسان مواجه شدند و موضوع را به پليس گزارش كردند. ماجراي كشف استخوان در اين حفاري خيلي زود نه‌تنها در شهر پيچيد بلكه ماجرا به لطف شبكه‌هاي اجتماعي ابعاد وسيع‌تري پيدا كرد. همه از گوري دسته‌جمعي صحبت مي‌كردند و هر كس حدس و گماني مي‌زد. يكي از گوري چند هزار ساله سخن مي‌گفت و ديگري استخوان‌ها را متعلق به گورستان مي‌دانست. اما هنوز معلوم نبود چه‌كسي درست مي‌گويد. در اين شرايط پليس كنترل منطقه را به‌دست گرفت و تحقيقات در اين‌باره آغاز شد. اما آيا گور كشف شده يك گور باستاني است؟ مهندس مرتضي آبدار، مديركل ميراث فرهنگي آذربايجان‌شرقي در اين‌باره مي‌گويد:« به‌نظر مي‌رسد بقاياي استخوان‌هاي يافت شده در تبريز مربوط به يك گور دسته‌جمعي تاريخي نيست.» وي ادامه مي‌دهد:« از زماني كه شركت آب و فاضلاب اين قسمت را حفاري كرد، اين گور در عمق 2متري كشف شد و پس از آن دستور به توقف عمليات داده شد تا كارشناسان قسمت‌هاي مختلف آنجا را بررسي كنند. كارشناسان باستان‌شناسي هم بعد از اعزام به محل گزارش كردند كه اين محل در محدوده تاريخي نيست و اين گور نيز با ميراث فرهنگي بي‌ارتباط است.» با وجود اين دكتر حميده چوبك، رئيس پژوهشكده باستان‌شناسي در گفت‌وگو با همشهري از اعزام گروه ويژه‌اي به تبريز براي تحقيق درخصوص اين گور دسته‌جمعي خبر داد.
- گور امانتي 9زن بيمار
با گذشت سال‌ها از تمدن‌هاي باستاني اما هنوز مردگان دست از سر باستان‌شناسان برنمي‌دارند. شايد هم باستان‌شناسان آنها را رها نمي‌كنند چون بعد از هزاران سال هر از گاهي گور تازه‌اي در نقطه‌اي از كشور كشف مي‌شود. مثل گور دسته‌جمعي 9زن جوان كه چندي قبل در كلور خلخال كشف شد. ماجرا از اين قرار بود كه مأموران شهرداري شهر كلور در حال انجام عمليات عمراني بودند كه زير زمين با اتاقكي روبه‌رو شدند. هنوز معلوم نبود اين اتاقك ناشناخته چيست اما كشف چند استخوان در آن نشان داد كه آنجا يك گور دسته‌جمعي است. دقايقي بعد با باز شدن پاي كارشناسان ميراث فرهنگي به محل معلوم شد كه آنجا يك گور قديمي است. به همين دليل عمليات عمراني متوقف و تحقيقات باستان‌شناسان آغاز شد. كريم حاجي‌زاده، مديركل ميراث فرهنگي استان اردبيل نيز كه در محل اكتشاف حاضر شده نتايج اوليه مشاهدات خود را اينطور عنوان كرد: بررسي‌هاي اوليه نشان مي‌دهد اين گور متعلق به دوران اسلام معاصر با قدمت حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال است. در آن مقطع زماني متداول بود كه مرده را به‌طور موقت در مكاني نگه داشته و سپس استخوان‌هاي وي به جاي مقدسي انتقال مي‌يافت. با توجه به وضعيت دفن و قرارگيري اجساد به شكل اسلامي مي‌توان استنباط كرد كه اين اجساد در واقع به‌عنوان مرده امانت در يك گور موقت كنار هم قرار داده شده‌اند. بررسي اندازه لگن استخوان‌ها نشان مي‌دهد اجساد همگي زن هستند. محتمل‌ترين فرضيه اين است كه اين زنان به‌دليل بيماري ازجمله وبا يا طاعون يا حادثه‌اي كه براي همه آنها اتفاق افتاده به‌صورت دسته‌جمعي دفن شده‌اند.
- گور دسته‌جمعي آبادان
كشف بيشتر گورهاي دسته‌جمعي، حاصل يك اتفاق است و همه آنها به‌طور ناگهاني از دل خاك بيرون مي‌آيند. مثل گوري كه مدتي قبل در جنوب آبادان كشف شد. در اين ماجرا نيز مأموران اداره برق مشغول كندن زمين به وسيله بيل مكانيكي در بيابان‌هاي اطراف آبادان بودند كه با چند استخوان مواجه شدند و پليس را خبر كردند. با حضور مأموران معلوم شد استخوان‌ها متعلق به اعضاي خانواده‌اي است كه به همراه يك پتو و ظروف چيني و ملاميني دفن شده‌اند. پس از خارج كردن اجساد از اين گور دسته‌جمعي، مأموران به سرنخ‌هاي جديدي دست يافتند. با توجه به اينكه لباس‌هاي زيادي در اين منطقه از زير خاك بيرون كشيده شد، اين احتمال كه اجساد بيشتري در اين نقطه دفن شده باشد قوت گرفت اما در نهايت 3جسد كه از لباس‌هايشان مشخص است به يك زن، يك مرد و يك دختربچه تعلق دارد، كشف شد. اين منطقه در زمان جنگ ايران و عراق زماني كه شهرستان آبادان در محاصره رژيم بعث عراق بود در اختيار نيروهاي عراقي قرار داشت و به‌نظر مي‌رسد زماني كه مردم قصد خروج از شهر را داشتند، توسط نيروهاي رژيم بعث كشته شده و در همان جا با لباس به خاك سپرده شده‌اند.
- گورهاي اسرارآميز هفت‌تپه
در بيشتر موارد ماشين‌هاي راهسازي و حفاري نخستين وسايلي هستند كه گورهاي دسته‌جمعي و مناطق باستاني را نمايان مي‌كنند. اين اتفاق چندي پيش اسرار گورهاي دسته‌جمعي منطقه هفت تپه در استان خوزستان را نيز بر ملا كرد. ماجرا از اين قرار بود كه بولدوزرهاي طرح نيشكر هفت‌تپه هنگام مسطح كردن زمين با ديوار خشتي و طاقي آجري برخورد كردند. خيلي زود عمليات متوقف و كار تحقيق به كارشناسان سپرده شد. آنجا محوطه‌اي تاريخي بود كه در آن آرامگاهي باستاني نيز قرار داشت. محوطه باستاني هفت‌تپه شامل بقاياي يك شهر و اجتماع بزرگ مربوط به دوره ايلام ميانه بوده كه از تپه‌هاي متعددي تشكيل شده است و حدود ۳۵۰۰ سال قدمت دارد. اين مكان در حدود ۱۵ كيلومتري جنوب شرقي شهر شوش واقع شده و همانطور كه از نام آن پيداست از تپه‌هاي متعددي تشكيل شده است كه گستردگي آن باعث جلب توجه كاوشگران مختلف شده است. در جريان كاوش‌ها، معلوم شد كه در آرامگاه سكوي بزرگي ايجاد و توسط ديوارچه‌هاي كوتاهي به 3بخش تقسيم شده است. در بخش شمالي 7اسكلت قرار داشت، بخش مياني كه كوچك‌تر از 2بخش ديگر است، بدون اسكلت و بخش جنوبي داراي 3 اسكلت بود. در پاي سكو در جنوبي‌ترين قسمت آرامگاه، مجاور در ورودي نيز تعداد 10اسكلت به‌صورتي بي‌نظم روي هم قرار داشتند. به اين ترتيب حدود ۲۱ يا ۲۲ اسكلت در معبد پيدا شد.
تقسيم‌بندي سكوي آرامگاه به بخش‌هاي مختلف نشان مي‌دهد كه اين مقبره براي تدفين اشخاص متعددي ساخته شده و احتمالاً يك آرامگاه شاهي نيست. وجود اسكلت‌هاي متعدد روي سكو و انباشته كردن اسكلت‌هاي قديمي در گوشه آرامگاه نيز اين مسئله را تأييد مي‌كند.
- چريك‌هاي سركش
كشف گورهاي دسته‌جمعي اطلاعات مهمي از زندگي پيشينيان در اختيار باستان‌شناسان قرار مي‌دهد و آنها را با سبك زندگي‌شان بيشتر آشنا مي‌كند. يكي از اين گورها چندي قبل در جريان كاوش‌هاي تيم مشترك ايران - ايتاليا در «دره‌شمي» در ايذه اتفاق افتاد. جعفر مهركيان سرپرست ايراني اين كاوش‌ها، اين گورستان‌ها را مقدمه‌اي براي گشودن راز يكي از ناشناخته‌ترين حكومت‌هاي محلي ايراني يعني اليمايي‌ها دانسته و مي‌گويد: گشودن راز اليمايي‌ها - كه در دوره اشكاني و ساساني مي‌زيسته‌اند - به 200سال كاوش نياز دارد و تا آن زمان نمي‌توان تصويري شفاف از يكي از منزوي‌ترين حكومت‌هاي باستاني در ايران ارائه داد. تمدن اليمايي، اجتماع كوچك شده تمدن ايلام است كه زير نفوذ اشكانيان زندگي مي‌كرده‌اند. وي ادامه مي‌دهد: دره شمي سال‌ها پيش، در دوره رضاخان، با كشف مرد «پارتي» مشهور به «مرد شمي»، توجه جامعه باستان‌شناسي را به‌خود جلب كرد ولي تا سال91هيچ كاوشي در آن انجام نگرفت و همين مسئله راه را براي حفاران غيرمجاز باز كرد تا آنها به 61گور باستاني در اين منطقه دستبرد بزنند و تاريخ آنها را مخدوش كنند. معماري تمام سنگي بدون هرگونه ملات، پوشش خرپشته‌اي درگاه، سفال، پلكان و در سنگي، يافته‌هاي سومين فصل در كل چندار دره‌شمي ايذه است. مهركيان دره‌شمي را به‌عنوان يك دژ مستحكم نشانه‌اي از زندگي پنهان و سركش آنها مي‌داند و مي‌گويد: سازه‌هاي گوردخمه‌هاي منحصر به فرد دسته‌جمعي زيرزميني، سردابه‌اي و پلكاني، سازه‌هاي معماري تمام سنگي بدون هرگونه ملات، پوشش خرپشته‌اي درگاه، سفال، پلكان و در سنگي، يافته‌هاي سومين فصل در كل چندار دره شمي ايذه است.
- قربانيان يك جنايت
دختران دانش‌آموزي كه در مدرسه 15خرداد اروميه تحصيل مي‌كردند فكرش را هم نمي‌كردند كه مدرسه آنها بر يك گور دسته‌جمعي بنا شده است. اين راز وقتي فاش شد كه مسئولان مدرسه تصميم به بازسازي آنجا گرفتند و در جريان تخريب مدرسه گوري كشف شد كه به اعتقاد كارشناسان افراد دفن شده در آنجا قربانيان يك جنايت بزرگ عليه بشريت در آغاز قرن بيستم ميلادي بودند. عمق گودبرداري شده محل حدود 4متر است و بقاياي اجساد از عمق يك متري شروع و تا 3متر زير زمين نيز وجود دارند. در اين محوطه استخوان‌هاي مردگاني يافت شد كه به‌نظر مي‌آمد به‌صورتي دسته‌جمعي احتمالا در يك رويداد تلخ تاريخي كشته شده‌اند. هنوز هيچ‌چيز به‌درستي اثبات نشده، اما فرضياتي مطرح است مبني بر اينكه اين اجساد يك قرن پيش كشته و دفن شده باشند. همچنين شواهد به‌دست آمده نشان مي‌دهد كه در اين محوطه احتمالا يك آتش‌سوزي بزرگ نيز رخ داده است چرا كه بقاياي خاكستر بر سطح زيرين اجساد كشف شده و حتي برخي استخوان‌ها نيز سوخته است. همچنين وجود قطعات ظروف سفالي كه بقاياي سوختگي تا مغز اين ظروف نفوذ كرده بودند، خبر از يك آتش‌سوزي عظيم مي‌دهد كه به‌نظر مي‌رسد عمدي بوده است.
- اسرار مرد روستايي
چندي قبل مردي روستايي به پايگاه پژوهشي مريان در منطقه تالش رفت و مدعي شد كه 12سال قبل يك گور بزرگ را در كنار جاده‌اي در نزديكي يكي از روستاهاي مريان پيدا كرده و از آنجا تعداد زيادي اشياي عتيقه به‌دست آورده و فروخته است. گفته‌هاي مرد روستايي هيأت باستان‌شناسي را به محل موردنظر كشاند و آنها بلافاصله حفاري‌هاي خود را آغاز كردند و چند روز بعد با يك گور بزرگ از نوع كلان سنگي چهارچينه مواجه شدند كه قدمت آن به دوران پيش از هخامنشي مي‌رسد و تاكنون نظير آن در شمال كشور كشف نشده است. كشف اين گور كه 15متر طول و 3متر و 70سانتي متر عرض دارد سبب شد تا باستان‌شناسان به حفاري‌هاي خود در آن محدوده ادامه دهند تا به يافته‌هاي جديدي دست پيدا كنند. محمدرضا خلعتبري سرپرست پايگاه پژوهشي مريان در اين‌باره مي‌گويد: 12سال پيش در اين منطقه جاده‌اي احداث و به همين دليل حدود يك متر از سطح زمين خاكبرداري و همين مسئله سبب شده بود تا تعدادي سنگ كه متعلق به گور كلان سنگي بوده در كنار جاده رها شود. آن زمان مرد روستايي با مشاهده سنگ‌ها احتمال داد در آنجا گنجي وجود داشته باشد براي همين شروع به حفاري كرد و يك جام طلا، 12شمشير و خنجر مفرغي، چند رشته دستبند عقيق و 2 تبر مفرغي پيدا كرد و آنها را به قيمت 150هزار تومان فروخت و پس از آن مي‌خواست به حفاري‌هاي خود ادامه دهد كه ديگر فرصت اين كارها را پيدا نكرد و در نهايت بعد از 12سال راز خود را فاش كرد. وي ادامه مي‌دهد: تحقيقات ما درباره اين گور نشان مي‌دهد تمام اين منطقه، محوطه گورستان بوده كه به‌علت احداث جاده بخشي از آن تخريب شده است اين گور بزرگ‌ترين گور كلان سنگي كشف شده در شمال كشور است و تحقيقات نشان مي‌دهد در آن دو دوره تدفين انجام شده است. يعني پس از تدفين اول دوباره روي آن خاك ريخته و تدفين ديگري انجام داده‌اند. ما تاكنون حدود 3متر از گور را حفاري كرده و هنوز به خاك بكر نرسيده‌ايم. از سويي بقاياي استخوان‌هاي جانوري كه براي آذوقه در گور قرار داده شده، كشف شده است.
- اسرار مردگان شهرسوخته
صرف‌نظر از اينكه استخوان‌هاي كشف شده در خيابان انقلاب تبريز، گوري دسته‌جمعي است يا نه، اما اين نخستين مرتبه‌اي نيست كه يك گور دسته‌جمعي شگفتي‌ساز مي‌شود و بارها در اقصي نقاط كشور، مردگان باستان بعد از قرن‌ها خبرساز شده‌اند. يكي از مهم‌ترين اين گورها، به مردگان شهر سوخته در سيستان و بلوچستان مربوط مي‌شود. در جريان كاوش‌هاي انجام شده در اين شهر تاريخي تاكنون بيش از هزار قبر كشف شده و باستان‌شناسان برآورد مي‌كنند كه در اين منطقه حدود ۴۰ هزار قبر با ۶۰ هزار اسكلت وجود دارد. طبق بررسي‌هاي انجام شده يكي از گورهاي شگفت‌انگيز شهر سوخته متعلق به مردي ۲۵ تا ۳۰ ساله است كه سر او را در بخش پاييني بدن و سمت راستش بريده و گذاشته بودند و خنجري كه با آن سرش را بريده‌اند را زير پهلوي راستش قرار داده بودند. اين مرد در چاله‌اي با آيين و مراسم مربوط به مردگان دفن شده است. يعني همانطور كه در بقيه قبور ظروف سفالين گذاشته مي‌شد، در اين قبر هم ظروف سفالي وجود داشت. به‌گفته باستان‌شناسان ممكن است اين مرد مجازات شده باشد. سؤال بي‌جواب ديگر كاوشگران شهر سوخته به پسر ۱۴ سالهاي مربوط مي‌شود كه گويا ديواري در كاخ سوخته روي سرش ريخته و موجب مرگ او شده است. البته گذاشتن يك دسته هاون سنگي كنار جمجمه او، باستان‌شناسان را دچار ترديد كرده كه آيا اين دسته هاون براي دفاع از خودش بوده يا خير. چون نشانه‌هاي هجوم در آن ديده نمي‌شود. از اين گذشته پيدا شدن اسكلت مادري كه به همراه 2فرزندش دفن شده و دستش را به حالت حمايت دور فرزندانش گذاشته نيز، مهر مادري در ۵ هزار سال پيش را نشان مي‌دهد.
- گورهاي دسته‌جمعي آن سوي آب
گور اشراف‌زادگان
گورهاي دسته‌جمعي هر از گاهي در نقاط مختلف دنيا شگفتي‌ساز مي‌شوند. يكي از اين گورها چندي قبل در يونان كشف شد .. اسرار اين گور به‌دنبال حفاري براي ساخت كتابخانه ملي يونان و سالن ملي اپراي آتن در حومه آتن برملا شد. اين گور دسته‌جمعي 2700ساله حدود 80اسكلت انسان و چند اسب را در خود جا داده است. باستان‌شناسان معتقدند اسكلت‌هاي مردانه‌اي كه در اين قبرها پيدا شده، متعلق به پيروان «كيلون» يكي از اشراف‌زادگان آتني است. محققان با بررسي 2گلدان كوچكي كه در كنار اسكلت‌ها يافت شده، قدمت اين قبرها را بين سالهاي 675و 650پيش از ميلاد تخمين زده‌اند. «كيلون» يكي از نجيب‌زادگان يوناني بود كه همراه پيروانش به مرگي تلخ محكوم شدند.
جمجمه‌هاي اسرارآميز
چندي قبل در جريان كشف گوري دسته‌جمعي در روسيه كاوشگران متوجه شدند در جمجمه اجساد كشف شده سوراخي وجود دارد و در ادامه فاش شد ايجاد اين سوراخ راهي براي درمان بيماري بوده است. اين ماجرا سال 1997ميلادي اتفاق افتاد. باستان‌شناسان يك مقبره ماقبل تاريخ در نزديكي شهر روستوف را حفاري مي‌كردند كه در آنجا 35اسكلت انسان كشف كردند كه در 20مقبره جداگانه دفن شده بودند. باستان‌شناسان از روي روش دفن، تاريخچه اين مقبره را در حدود 5الي 3هزار سال قبل از ميلاد مسيح تخمين زدند .در يكي از اين مقبره‌ها، اسكلت 5انسان بالغ كشف شد. اتفاق جالب در مورد اين مقبره آن بود كه از بين تدفين‌شدگان اين مقبره 2زن، 2مرد و همان دختر 15الي 16ساله جمجمه‌هاي‌شان سوراخ شده بود. هرچند ابتدا دانشمندان به نتيجه روشني درباره اين سوراخ‌هاي اسرارآميز دست نيافتند اما چند سال بعد معلوم شد كه به‌احتمال زياد سوراخ جمجمه‌ها راهي براي درمان بيماري بوده است.
قربانيان فرانكو
يكي از علل مهم ايجاد گورهاي دسته‌جمعي كشتار و قتل‌عام است. در طول تاريخ برخي از ديكتاتورها با قتل عام سعي در محكم كردن بنيان حكومت خود داشته‌اند. يكي از اين افراد فرانچسكو فرانكو، ديكتاتور اسپانيا بود. چندي قبل در جريان حفاري در قبرستاني در نزديكي شهر كاديز گوري دسته‌جمعي از قربانيان جنگ داخلي اسپانيا در سال 1936كشف شد. در اين گور جسد 121زن و مرد كشف شد كه به طرز وحشيانه‌اي به قتل رسيده بودند. جنگ‌هاي داخلي اسپانيا در سالهاي 1936تا 1939هزاران قرباني گرفت. مدتي بعد از كشف اين گور، گور دسته‌جمعي ديگري كه نزديك به 200نفر در آن دفن شده بودند در شهر وايادوليد اسپانيا كشف شد.