سد گتوند، از آغاز کلنگ‌زنی تا به امروز که چند سال از بهره‌برداری آن می‌گذرد، محل بحث و جدل بوده است. احداث این سد به دلیل قرار گرفتن سازند نمکی عظیمی در مخزن آن به شور شدن آب کارون انجامید و در عمل به معضلی بزرگ برای صنعت آب و کشاورزی ایران بدل شد، اکنون برآورد می‌شود به ازای هر میلیارد مترمکعب آب موجود در مخزن سد، حدود ۵۵۰ تن نمک طبیعی وجود دارد! این میزان در سطح پایین‌تر بیشتر و آب شورتر است.
حالا مسئله این است که این نمکها را چگونه از آب پشت سد خارج کنند.
آثار شوری آب در پایین‌دست و اراضی کشاورزی شوشتر و اهواز و تا خلیج‌فارس، به‌تدریج نمایان می‌شود. حالا مسئله مهم این است که چگونه این نمکها از آب زدوده شوند. این مسئله چند سالی است که مدیریت عالی کشور و به‌ویژه مسئولان و کارشناسان بخش آب و کشاورزی را در دولت و سازمان‌های اجرایی و نیز دانشگاه‌ها درگیر کرده است.
براساس شرح خدمات قرارداد سازمان مدیریت و برنامه ریزی با مؤسسه آب دانشگاه تهران موظف بوده است که راهکارها را از جنبه‌های محیط‌زیستی، فنی، اقتصادی و ریسک ارزیابی کند.
بر اساس مطالعه موسه آب دانشگاه تهران نتایج ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که اولویت راهکارهای گزینش‌شده برای رفع شوری آب مخزن سد گتوند به شرح زیر است:
۱. خط انتقال به نزدیک سد
۲. مدیریت مخزن
۳. خط انتقال به خلیج فارس
۴. انحراف رودخانه
۵. شستشوی سریع
تحلیل حساسیت روی نتایج ارزیابی با توجه به تنوع معیارهای استفاده‌شده انجام شده است. مجموعه نتایج تحلیل حساسیت نشان می‌دهد دو راهکار «خط انتقال به حوضچه‌های تبخیری در نزدیک سد» و «مدیریت مخزن» در رقابت بسیار نزدیکی برای کسب رتبه اول هستند.
گفتنی است راهکار خط انتقال تنها در صورتی به لحاظ محیط‌زیستی قابل توصیه است که شرایط ذخیره‌سازی نمک تا زمان بهره‌برداری از آن به صورت دقیق مطالعه و پیاده‌سازی شود، به‌نحوی که هیچ نوع انتشار شورابه یا پخش نمک در مناطق اطراف صورت نگیرد. به نظر می‌رسد دانش و تجربه فنی لازم در این خصوص در کشور وجود دارد. همچنین با توجه به حجم چشمگیر نمک استحصالی از خط انتقال، توصیه می‌شود همزمان با اجرای خط انتقال، سرمایه‌گذ‌اری برای احداث یا تقویت واحدهای صنعتی برای بهره‌برداری از نمک استحصال‌شده صورت گیرد.
- تخلیه آب‌شور ۳+۱۲ سال طول می‌کشد
چنانچه در بهترین حالت زیرساخت‌های طرح انتقال به حوضچه‌های تبخیری نزدیک سد طی ۳ سال انجام شود، تخلیه آن نیز براساس برآورد اداره کل حفاظت محیط‌‌زیست استان خوزستان ۱۲ سال به درازا خواهد کشید.
- توصیه و پیشنهاد
مؤسسه آب دانشگاه تهران که هدف «بررسی راهکارهای رفع شوری آب مخزن سد گتوند» را دنبال می‌کند، لازم می‌داند این نکته پند‌آموز را در پایان گزارش خود بنشاند:
گروهی مسئول ریشه‌یابی مسائل پیش‌آمده در سد گتوند شده‌اند. این گروه برای جلوگیری از وقوع اشتباه‌های مشابه و همچنین تبیین درس آموخته‌های موجود از این پروژه بزرگ، بر خود وظیفه ملی بداند در صورت نیاز اصلاحات لازم در فرایندهای مربوط به مطالعه، ارزیابی، تصویب و به طورکلی نظام حاکم بر پروژه‌های فنی‌مهندسی صنعت آب کشور را پیشنهاد کند.
منبع: دنياي سبزتر