نجیب مایل هروی نویسنده، پژوهشگر، نسخه‌شناس، ویراستار و مردم‌شناس افغان مقیم ایران است، که رشته‌ی اصلی‌اش عرفان اسلامی است او، یکی از محققان شایسته در نقد و تصحیح متون کلاسیک است که با تألیف، تصحیح و بررسی بیش از سی کتاب ارزشمند و نگارش صدها مقاله، به این مهم پرداخته است.
دورۀ دبستان و دبیرستان (تحصیلات ابتدایی و متوسطه) را در شهر کابل به پایان رساند. چنان‌که خود در این مورد می‌گوید:
«بنده به روایت مادرم در سال ۱۳٢۱ و به روایت پدرم در سال ۱۳٢٩ شمسی در شهر خمام متولد شدم، مسلماً روایت پدرم ارجح است. آوان کودکی را در هرات گذراندم. شهری از خراسان که در تاریخ فرهنگ فارسی، شهر شناخته‌شده‌ای است. در مکتب‌خانه‌های هرات آموختن را شروع کردم و در پی مهاجرت پدر به پایتخت افغانستان - از سن شش سالگی - بنده هم از هرات منتقل شدم و تحصیل را در مدارس کابل دنبال کردم.»
مایل هروی، پس از اتمام تحصیل، در سال ۱۳۴٩ خورشیدی، در انجمن تاریخ کابل به امور فرهنگی مشغول شد و در آن زمان بیشترین آموزش در نسخه‌شناسی را از محضر پدرش فراگرفت. سپس، در سال ۱۳۵۰، برای ادامه تحصیل عازم ایران گردید. او می‌گوید:
«بعد به‌خاطر مقاله‌ای که در سال ۵۰ در کابل منتشر کردم، چنین مقدر شد که بنده کار دانشگاهی و تحصیلات خود را در زمینۀ زبان و ادبیات فارسی در ایران دنبال کنم.»
در سال ۱۳۵۰ در دانشگاه فردوسی مشهد به کسب تحصیل پرداخت و از سال ۱۳۵٧ تا ۱۳٦۰ نیز به فهرست‌برداری در کتابخانۀ آستان قدس رضوی اشتغال ورزید. پس از آن، شروع به کارهای تحقیقاتی برای تهران کرد. اما زمانی که بنیاد پژوهش‌های اسلامی تأسیس شد، در سال ۱۳۶۵، به این بنیاد پیوست و به پژوهش در زمینۀ نسخه‌شناسی پرداخت. این همکاری در زمینۀ نسخه‌شناسی، کتاب‌شناسی و تصحیح متون و تدریس در همین زمینه‌ها سال‌ها ادامه داشت.
گفته می‌شود، استاد نجیب مایل هروی، در حدود پانزده سال به‌تدریس، مطالعات و پژوهش‌های ادبی خود در بنیاد پژوهش‌های اسلامی ادامه داد و در طی این مدت، ضمن تسلط به ادبیات کلاسیک، از انگشت‌شمار شخصیت‌های پژوهشگر زمان خود بود که به‌طور ژرف، به ادبیات معاصر فارسی و عرفان اسلامی علاقه‌مند شد و مقالات بسیاری در این زمینه نوشت و در حوزه‌ی تصحیح متون و نسخه‌شناسی ده‌ها کتاب منتشر کرد. او خود در مورد کارهای تحقیقاتی‌اش می‌گوید:
«از سال ۵۳ عملاً در ایران مشغول به تحقیق در زمینۀ کتاب‌شناسی شدم. طرحی داشتم به‌نام «کتاب‌شناسی نگاشته‌های عرفانی در زبان فارسی» و این باعث شد تا تحقیقی در احوال و آثار عارفان گمنام ایرانی و عرفان اسلامی داشته باشم و بر احیای آثار این عارفان گمنام اهتمام ورزم. نتیجۀ این اهتمام در ۳ اثر اعم از رساله و کتاب و صدواندی مقالۀ چاپ شده در مجلات ایران و خارج از ایران عرضه شده است.»
به پاس این خدمات فرهنگی، استاد مایل هروی، شب ۱۲ اردیبهشت ماه ۱۳۸۶ خورشیدی، جایزه ادبی - تاریخی بنیاد دکتر محمود افشار یزدی را در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی دریافت کرد. این جایزه که برای یک عمر دستاورد برای خدمت به تاریخ و زبان فارسی اهدا می‌گردد، با حضور سیدجعفر شهیدی، سیدمصطفی محقق داماد، سیدمحمدعلی ابهری و سیدکاظم بجنوردی به او اهدا شد.
با وجود تحقیقات و خدمات زیادی که وی به فرهنگ ایرانی و زبان فارسی کرده، هنوز موفق به دریافت اقامت دائم در ایران نشده است.
استاد مایل هروی، در سال ۱۳۵٧ با دختری ایرانی ازدواج کرد و صاحب دو فرزند به‌نام شهاب و وهاب شد [۱۱]. اکنون وی در تهران زندگی می‌کند.
- آثار
نجیب مایل هروی، دارای تالیفأت متعددی است و ده‌ها کتاب و صدها مقاله در ایران منتشر کرده است که از آن شمار می‌توان به آثار زیر اشاره کرد:
● برگ بی برگی: یادنامه استاد رضا مایل، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی (به اهتمام)؛ ناشر: طرح نو - ٢٧ اردیبهشت، ۱٣٨۵
● این برگ های پیر، مجموعه بیست اثر چاپ ناشده فارسی از قلمرو تصوف، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی؛ ناشر: نشر نی - ۱٣٨٣
● مذکر احباب، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: نشر مرکز - ۱٣٧٧
● مقامات جامی، گوشه های از تاریخ فرهنگی و اجتماعی خراسان در عصر تیموریان، پدیدآورنده: عبدالواسع بن جمال الدین نظامی باخرزی، نجیب مایل هروی (مترجم)؛ ناشر: نشر نی - ۱٣٨٣
● ترجمه حقیقه الحقائق، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی - ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
● ترجمه اسرار الخلوه، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی - ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
● شرح فصوص الحکم شیخ اکبر محیی الدین ابن عربی، پدیدآورنده: حسین بن حسن کمال خوارزمی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی - ۱٧ آبان، ۱٣٨۵
● در شبستان عرفان: مجموعه رسائل فارسی از پیران ایران، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: قطره - ٣٠ بهمن، ۱٣٨۴
● ترجمه معرفت رجال الغیب و معرفت عالم اکبر و عالم اصغر، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی - ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
● ترجمه رساله غوثیه، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، حسن گیلانی (مترجم)، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی - ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
● ترجمه حلیه الابدال، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ مولی - ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
● ترجمه ابیات دهگانه، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مترجم)؛ مولی - ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
● شرح مثنوی مولوی موسوم به مخزن الاسرار، پدیدآورنده: ولی محمد اکبرآبادی، نجیب مایل هروی (به اهتمام)؛ ناشر: قطره - ٠٨ اردیبهشت، ۱٣٨٧
● روح الارواح: فی شرح اسماءالملک الفتاح، پدیدآورنده: احمدبن منصور سمعانی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: علمی و فرهنگی - ۱٨ مهر، ۱٣٨۴
● کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی؛ ناشر: استان قدس رضوی
● تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخ خطی، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی؛ ناشر: کتابخانه مجلس
● نقد و تصحیح متون، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی؛ ناشر: استان قدس رضوی. این کتاب زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، کتاب نمونه سال ایران شد.
همچنین در پانزدهمین نشست حامیان نسخ خطی که در دی ماه ۱۳۹۵ در کتابخانه ملی برگزار شد، از کتاب نکوداشت نجیب مایل هروی رونمایی و از او تجلیلی ویژه به عمل آمد.
افزون بر این، مقالاتی را نیز در دانشنامۀ مرکز دایرةالمعارف اسلامی نوشته است که از جمله می‌توان مقالات فارسی زیر در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را نام برد:
● ابن عماد، ابوالفلاح
● ابومنصور اصفهانی
● اویسیه
● الهام
● الهی اردبیلی
● ابن قیسرانی، ابوالفضل
● ابن قیم جوزیه
● ابوالفضل سرخسی
● ابوسعید ابوالخیر
● افغانستان
● اسیری لاهیجی
● ابن‌مبارک، أبوعبدالرحمن
● انسان کامل
● برهان محقق
● ابن علان، شهاب الدین
*آخرین بروزرسانی ۱۱ اسفند ۱۴۰۰