راهكار اسلام براي مردمي كه نياز اقتصادي دارند تحت عنوان «قرض‌الحسنه» تعريف شده است؛ قرضي كه وام‌دهنده به ازاي مبلغي كه به وام گيرنده مي‌دهد، حتي يك ريال بيشتر از اصل پول خود هم مطالبه نكند، در عين اينكه ساير شرايط قرض دادن اسلامي مانند حفظ آبروي قرض گيرنده و مهلت دادن به او را رعايت مي‌كند.
اما امروزه در جامعه ما اتفاق ديگري در حال وقوع است؛ اتفاقي كه بسياري از ما به آن خوگرفته‌ايم؛ وام‌هايي كه از بانك‌هاي گوناگون دريافت مي‌كنيم اما نحوه استفاده يا بازپرداخت آن شبهاتي دارد. مثلا در بسياري از بانكها قانون اين است كه اگر حتي يك روز از زمان بازپرداخت قسط وامي كه از بانك گرفته‌ايد گذشته باشد، بايد مبلغي به‌عنوان ديركرد به بانك بپردازيد. اين مسائل موجب‌شده كه مردم در زندگي‌هاي خود دچار معضلات و گرفتاري‌‌هايي شوند و از طرف ديگر چرخه اقتصاد كشور تا اندازه‌اي از كار بيفتد. بر همين اساس است كه چند تن از مراجع عظام تقليد نسبت به ربوي بودن سودهاي بانكي هشدار داده‌اند كه در اين مطلب مروري اجمالي بر اين مشكل سيستم بانكداري كشور و مقايسه آن با موازين شرع مقدس اسلام داريم.
- بازخواني يك مشكل اساسي
طبق قانون اقتصاد، بهره واقعي هر كالايي در بازار پول مشخص مي‌شود. اين روزها مردم پول را به‌عنوان كالا مي‌شناسند و وقتي در قرض‌ها از آن استفاده مي‌شود و بهره‌اي به آن تعلق مي‌گيرد، مفهوم كالا شدن پول مشخص‌تر مي‌شود. طبق اسلام، پول قيمت و ارزشي ندارد. اما نظام سرمايه‌داري دنيا تعريف متفاوتي از پول دارد و همه اينها از بهره پولي و به‌اصطلاح اسلامي، از ربا ناشي مي‌شود. اما آنچه سال‌هاست در كشور ما اتفاق افتاده و اين روزها مورد تأكيد بيشتر علماي ديني قرار گرفته، اين است كه سيستم بانكي دچار نقص بزرگي است كه مانند غده سرطاني از درون، نظام اسلامي را تهديد مي‌كند.
آيت‌الله جوادي آملي به‌عنوان يكي از بزرگ‌ترين منتقدان سيستم بانكداري كه بارها و بارها به موضوع ربا در بانكداري اسلامي اعتراض كرده، طي چندروز گذشته تصريح كردند: «دشمن دروني ما غده سرطاني رباست. خداوند صريحا در قرآن فرمود: گزينه نظامي من در مقابل ربا روي ميز است. ربا اين چنين است اما بسياري اين را باور نكردند».
البته اين، بار اولي نبوده كه علماي ديني ما نسبت به اين مسئله مهم موضع گرفته و هشدار داده‌اند. سير سخنراني‌ها و درس‌هاي علما را كه بررسي كنيد، حتما دست‌تان مي‌آيد كه اين هشدارها سابقه طولاني مدتي دارد، آنقدر كه كار به تصريح و تأكيد همراه با بغض و اشك آيت‌الله جوادي‌آملي در درس خارج تفسير كشيد كه بازتاب‌هاي فراواني در رسانه‌ها و ميان مردم داشت. شاهد ديگري بر تذكرات مداوم علماي ديني نسبت به شيوع رباخواري در سيستم بانكداري كشور، سخنان آيت‌الله العظمي مكارم شيرازي بود كه آذر‌ماه امسال در ديدار با اعضاي كميسيون اقتصادي مجلس گفتند: «بانكها گوش‌شان بدهكار بانكداري اسلامي نيست. در اين راه به بخشنامه‌ها استناد مي‌كنند و اين زيان است، هرچه هم مي‌گوييم فايده‌اي ندارد. بارها مسائل و مشكلات را با رؤساي بانكها مطرح كرده‌ايم اما به تكليف خود عمل نمي‌كنند. آنها قوانين بانكداري اسلامي را دور مي‌زنند و با بهانه‌هاي مختلف كلاه سر قانون مي‌گذارند».
- هشدار قاطعانه و كم‌سابقه مراجع عظام تقليد به بانكها
اعضاي كميسيون اقتصادي مجلس شوراي اسلامي براي بهبود اوضاع و پيدا كردن راهكاري در زمينه طرح بانكداري جمهوري اسلامي، به خدمت مراجع عظام و علماي قم رسيدند.
در اين ديدارها، مراجع و علماي بزرگوار درباره لزوم اصلاح نظام‌شبه‌ربوي بانكها هشدارهاي كم‌سابقه‌اي دادند. حضرات آيات عظام، جوادي آملي، مكارم شيرازي، علوي‌گرگاني و سبحاني در اين مورد بياناتي داشتند. چند روز قبل هم آيت‌الله العظمي‌حسين نوري‌همداني در ديدار رئيس كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي هشدارهاي قاطعي درباره تسهيلات همراه با سود بانكي اعلام كردند.
هشدارهاي كوبنده و قاطعانه، يكي پس از ديگري درخصوص تصحيح و ترميم نظام بانكداري در بيت مراجع عظام تقليد عنوان شد تا جايي كه آيت‌الله نوري‌همداني در درس خارج فقه در مسجد اعظم قم، طوري نسبت به موضوع ربا در فعاليت‌هاي بانكي انتقاد كردند كه دل‌هاي بي‌اعتنا نسبت به اين مسئله را هم به‌خود آورد چراكه ربا را گناه كبيره‌اي خوانده و خاطرنشان كردند كه «توصيف ربا در شرع اينگونه آمده كه يك درهم از ربا مقابل 70زنا با مادر در خانه كعبه است و خداي متعال در 7جاي قرآن از آن انتقاد كرده است». ايشان برخي بهره‌هاي بانكي را مصداق ربا دانسته و ادامه دادند كه«اگر در مقابل يك قرض، پول بيشتري گرفته شود، حرام و رباست و متأسفانه اين كار در بانك‌هاي ما انجام مي‌شود».
- بانكها چه مي‌گويند؟
در چنين شرايطي است كه پيدا كردن يك راهكار اساسي براي حل مشكل سودهاي بانكي ضرورت پيدا مي‌كند. از يك سو مسئولان بانكداري كشور استفاده از پول‌هاي مردم در چرخه اقتصادي را دليل پرداخت بهره به پول آنها ذكر مي‌كنند و درباره تعيين ديركرد و سود تسهيلات اذعان مي‌كنند كه اين مبلغ از بيت‌المال هزينه مي‌شود و بنابراين دريافت‌كننده وام بايد در اين ضرر با بيت‌المال همراه باشد و از سوي ديگر مراجع عظام تقليد تصريح مي‌كنند كه بانك، كاركرد امانتداري دارد و بنابراين ربا و بهره به پول امانت داده شده تعلق نمي‌گيرد بلكه اگر بانك كارش صرفا تجارت شد ديگر نمي‌توان انتظار داشت كه به سوي ربا كشيده نشود.
- راه برون‌رفت از يك فاجعه
راهكار اسلامي تعيين شده از سوي علماي ديني و مراجع عظام تقليد كه بدون قيد و شرط براي همه مردم لازم الاجراست، آن است كه مردم پولي را كه در بانك مي‌گذارند طبق يكي از عقود اسلامي بوده و در عمل هم به همان شكل مصرف شود. در غير اين صورت به تصريح آيت‌الله نوري همداني براي حل مشكل سودهاي بانكي، اگر بانكها از اين كار خود دست برندارند، در درجه اول مردم بايد پول را به بانكها نداده، خودشان از آن استفاده كرده و اشتغال‌زايي كنند. در درجه دوم، نيازمند به يك قانون قاطعي هستيم تا جلوي اين مدل فعاليت بانكها گرفته شود.
در اين زمينه به‌نظر مي‌رسد كه اشتغال‌زايي راهكار بسيار خوبي براي برون رفت از اين بحران است تا مردم به جاي دريافت سودهاي بانكي، گرفتن وام و بازپرداخت چندين برابر مبلغ تسهيلات براي گذران زندگي خود، خودكفا شده و روي پاي خود بايستند. بايد اشتغال‌زايي را به‌صورت جدي در پيش گرفت و مردم را به‌كار تشويق كرد. چنان‌كه آيت‌الله جوادي‌آملي تصريح كرده است: «مسئولان، توليد را تسهيل ببخشند و بخش خصوصي را وارد اقتصاد كنند و وظيفه خود بدانند كه اگر شخصي كاري را آغاز كرد همه تلاش خود را به‌كار گيرند تا آن فرد در كار خود موفق بشود و اين را دغدغه خود بدانند».
- پيشنهاد‌هايي براي دريافت سود صددرصد حلال!
بسياري از ما پس‌اندازهاي ماهانه‌اي داريم كه دوست داريم ارزش و قدرت پولي آنها را حفظ كنيم. چند راه و روش كه به شما معرفي مي‌كنيم مي‌تواند شائبه‌ها پيرامون سرمايه‌گذاري در بانكها و سود نامشروع را از بين ببرد.
1- سرمايه‌گذاري در بورس
يك فعاليت كاملا مفيد اقتصادي كه مي‌تواند به پشتوانه صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري بورس به شما اين اطمينان را بدهد كه شما در يك فعاليت اقتصادي سهيم شده‌ايد و در سود و زيان‌هاي كار نيز مشاركت خواهيد داشت. خريد سهام در بورس نيازمند دانش است و در عين حال مي‌تواند چرخ‌هاي اقتصادي كشور را به حركت درآورد؛ از همين رو توليد ملي رونق مي‌گيرد و اشتغال افزايش مي‌يابد. در اين صورت شما نيز به‌عنوان سرمايه‌گذار، منتفع خواهيد شد و هرگونه شائبه از مال شما پاك مي‌شود.
2- صندوق‌هاي كوچك خانوادگي
حتما شما هم در اطراف خود با خانواده‌هايي مواجه شده‌ايد كه اعضاي خانواده صندوقي ايجاد كرده‌اند و به شكل كاملا قرض‌الحسنه و به شكلي عادلانه وام مي‌دهند. در اين صندوق‌ها اعضاي خانواده مبلغي را ماهانه به صندوق مي‌ريزند و بعد از قرعه‌كشي، مبلغ جمع‌آوري‌شده هر‌ماه، به يك نفر داده مي‌شود تا گرهي از مشكلات زندگي‌اش باز شود. در اين شيوه، اعضاي خانواده به‌دليل روابط و قيد و بند فاميلي معمولا از ديركرد در پرداخت‌ها پرهيز مي‌كنند و حتي اگر شخص مشكلي داشته باشد، ساير اعضا با او همراهي خواهند كرد.
3- مشاركت در ايجاد يك شغل
سرمايه‌هاي كوچك ما اگر در كنار يكديگر جمع شوند مي‌توانند به ايجاد يك شغل براي يك جوان كمك كنند. فرض كنيد شما مي‌خواهيد يك مغازه راه بيندازيد يا مثلا يك تاكسي بخريد و آنها را به افرادي بدهيد كه روي آنها كار كنند. به اين ترتيب شما يك شغل ايجاد كرده‌ايد و به‌اصطلاح پول از شما و كار از ديگران است. اينگونه شما در سود و زيان كار شريك شده‌ايد، براي افزايش درآمد تلاش مي‌كنيد، اشتغال‌زايي كرده‌ايد و خيالتان از حلال بودن درآمدي كه كسب مي‌شود از هر نظر راحت است.
4- استارت‌آپ‌ها؛ شيوه‌اي نوين
اين راه در واقع شيوه نوين راه قبلي است. «استارت‌آپ» كه معادل فارسي آن «شتاب‌دهنده» است در واقع محلي است كه پر از ايده‌هاي جديد از طرف جوان‌هايي است كه با مشكل سرمايه مواجهند. اگر شما در يكي از اين استارت‌آپ‌ها شركت كنيد مي‌توانيد يك ايده را كه فكر مي‌كنيد مي‌تواند موفق شود انتخاب كنيد و در سرمايه‌گذاري آن شريك شويد. اين يك شيوه نوين اشتغال‌زايي علمي است كه اقتصاد كشور را مي‌تواند شكوفا كند. بسياري از بزرگ‌ترين برندهاي مشهور و معتبر جهان ابتدا يك ايده بوده‌اند كه يك سرمايه‌گذار آنها را پيدا كرده است و پولش را در اختيار آنها قرار داده است.