سایر استفاده هاى پزشکى آنها کنترل کردن سرفه و اسهال و نیز درمان کردن اعتیاد به سایر مواد شبه افیونى است. علاوه بر این مواد شبه افیونى سرخوشى و نشئگى ایجاد مى کنند و براى همین است که مورد سوءمصرف قرار مى گیرند.
منبع شبه افیونى‌ها چیست؟
برخى از مواد شبه افیونى مانند مرفین و کدئین به طور طبیعى در تریاک موجودند. مواد شبه افیونى دیگر مانند هروئین با اضافه کردن مواد شیمیایى دیگر به مرفین ساخته مى شوند.
البته امروزه بسیارى داروهاى شبه افیونى از تریاک استخراج نمى‌شوند بلکه به طور مصنوعى ساخته مى شوند. از جمله داروهاى شبه افیونى که شرکت هاى دارویى آنها را مى سازند مى توان به اوکسى‌کدون، مپریدین، هیدروکودون و هیدرومرفین اشاره کرد.
شکل ظاهرى شبه‌افیونى‌ها چگونه است؟
داروهاى شبه افیونى با استفاده پزشکى به اشکال گوناگون، قرص، کپسول، شربت، محلول و شیاف وجود دارند.
تریاک ماده اى صمغ مانند است که از تخمدان گل گیاه خشخاش به دست مى‌آید و معمولاً به صورت تکه‌ها یا گرد قهوه‌اى تیره عرضه مى‌شود و معمولاً تدخین یا خورده مى شود. هروئین به صورت گردى سفید یا مایل به خرمایى ارائه مى‌شود.
استفاده‌هاى مواد شبه افیونى چیست؟
پزشکان و دندانپزشکان شبه افیونى‌ها را براى تسکین دادن درد هاى حاد یا مزمن ناشى از بیمارى، جراحى یا جراحت ها تجویز مى‌کنند.
داروهاى شبه‌افیونى همچنین براى تخفیف دادن سرفه متوسط تا شدید و اسهال به کار مى‌روند. شبه‌افیونى هایى مانند متادون و بوپرونورفین براى معالجه اعتیاد به شبه افیونى هاى دیگر مانند هروئین کاربرد دارند.
افراد همچنین براى نشئه شدن و ایجاد سرخوشى به سوءمصرف شبه افیونى‌ها مى‌پردازند.
گرچه در این مورد معمولاً توجه به داروهاى غیرقانونى مثل هروئین معطوف مى شود، اما برخى از داروهاى شبه‌افیونى قانونى تجویز شده توسط پزشکان مانند کدئین، هیدرومورفون، اکسى‌کدون، مرفین و... نیز مورد سوءمصرف قرار مى‌گیرند.
یک علامت هشدار دهنده در این مورد تجدید مکرر نسخه این داروها است. افرادى که این داد ه‌ها را مورد سوءمصرف قرار مى دهند ممکن است به پزشکان مختلف مراجعه کنند و از هر یک از آنها نسخه این داروها را بگیرند. این داروها همچنین از داروخانه ها نیز دزدیده شده و در خیابان به فروش مى رسند، خود شاغلان حرف پزشکى هم که به این داروها دسترسى دارند در خطر سوءمصرف این داروها قرار دارند و ممکن است به آنها وابسته شوند.
شبه افیونى ها چه احساسى در مصرف کننده ایجاد مى کنند؟
نحوه اثر مواد شبه افیونى به چند عامل بستگى دارد:
• مقدار مصرف.
• توالى بین موارد مصرف و مدت کلى مصرف.
• شیوه مصرف، خوراکى یا تزریقى.
• خلق و خوى، انتظارات و محیط زندگى.
• سن فرد مصرف کننده.
• وجود بیمارى جسمى یا روانى قبلى.
• مصرف الکل و سایر داروها اعم از دارو هاى تجویز شده توسط پزشک، داروهاى بدون نیاز به نسخه، دارو هاى گیاهى و داروهاى غیرقانونى.
مقادیر کم مواد شبه افیونى احساس درد و پاسخ عاطفى به درد را مهار مى کند.
این مواد همچنین نشئگى و خواب آلودگى، آرمیدگى عضلانى، اشکال در تمرکز، تنگ شدن مردمک ها، اندکى کاهش یافتن در سرعت تنفس، تهوع، استفراغ، بى اشتهایى و تعریق به وجود مى‌آورند. با مقادیر بالاتر مصرف این مواد این اثرات شدیدتر مىشوند و مدت بیشترى به طول مى‌انجامد.
سرعت و شدت اثرات مواد شبه افیونى بستگى به چگونگى مصرف دارو دارد. هنگامى که این مواد به طور خوراکى مصرف مىشوند، این اثرات به تدریج ظاهر مىشوند و معمولاً پس از ده تا بیست دقیقه احساس مى شود.
هنگامى این مواد به صورت تزریق داخل وریدى مصرف مى شوند، اثرات با بیشترین شدت و در طول یک دقیقه احساس مىشوند.
این احساسات چه مدت به طول مى‌انجامد؟
هنگامى که شبه افیونى ها براى تخفیف دادن درد خورده مى شوند، طول مدت اثر آنها تا حدى بر حسب نوع مصرف شده متفاوت است، گرچه به طور کلى یک دوز واحد بسیارى از این مواد مى تواند براى چهار تا پنج ساعت درد را تسکین دهد.
آیا مواد شبه افیونى خطرناک هستند؟
بله، شبه‌افیونى ها در صورتى که بدون نظارت پزشک مصرف شوند خطرناکند.
همه مواد شبه افیونى به خصوص هروئین هنگامى که در مقادیر زیاد مصرف شوند یا هنگامى به همراه سایر داروهاى مهار کننده مغز مانند الکل یا داروهاى بنزودیازپینى مانند دیازپام مصرف شوند، ممکن است باعث مرگ فرد شوند.
علت این است که مواد شبه‌افیونى فعالیت بخشى از مغز که عهده‌دار کنترل کردن تنفس است را مهار مى‌کنند و در مقادیر زیاد ممکن است باعث قطع تنفس و مرگ شوند. علائم مسمومیت با مقادیر زیاد این مواد شامل کندشدن تنفس، کبودى پوست و بالاخره اغما است. مرگ معمولاً به علت قطع تنفس رخ مى‌دهد.
این افراد را اگر به موقع به بیمارستان برسانند، مى‌توان با داروهایى مانند نالوکسان که اثرات مواد شبه‌افیونى از جمله اثرات آنها در مهار کردن تنفس را برطرف مى‌کنند، معالجه کرد.
افرادى که به دنبال اثرات نشئه زاى مواد شبه‌افیونى هستند، ممکن است با توجه به بى‌اثر شدن تدریجى این مواد براى رسیدن به حالت نشئگى مداوماً مقدار مصرف خود را افزایش دهند. با افزایش میزان مصرف، فرد در معرض خطر مسمومیت و مصرف بیش از حد یا اوردوز (Overdose) قرار مى گیرد.
اگر افرادى که به علت مصرف دراز مدت دچار تحمل نسبت به این مواد شده اند، مدتى مصرف این مواد را قطع کنند و سپس همان مقدارى که پیش از قطع مصرف مى کرده اند، را دوباره آغاز کنند، خطر مسمومیتیا اوردوز شدن زیاد است.
برخى افراد براى افزایش شدت اثر نشئه آور مواد شبه افیونى را تزریق مى کنند. تزریق این مواد در موارد غیر پزشکى خطر بالاى سرایت عفونت و بیمارى ها به علت سرنگ هاى آلوده، استفاده مشترک از سرنگ و ناخالصى هاى موجود در مواد را ایجاد مى‌کند.
میزان شیوع ایدز و هپاتیت به خصوص در میان مصرف کنندگان تزریقى این مواد بالا است.
مواد مخدر خیابانى تقریباً هیچ گاه خالص نیستند و قرص ها و کپسول هاى دارویى، هنگامى که براى تزریق رقیق مى شوند، حاوى موادى هستند که مى توانند به طور دائم به ورید‌ها یا اندام صدمه بزنند،
استفاده از شبه افیونى هاى کوتاه اثر مانند هروئین حین باردارى مى تواند باعث زایمان زودرس، وزن کم هنگام زایمان، بروز علائم ترک در نوزاد و مرگ نوزاد شود. زنان باردارى که به شبه افیونى ها معتادند با متادون، یک شبه افیونى طولانى اثر، مورد درمان قرار مى گیرند تا از به وجود آمدن علائم ترک جلوگیرى شود.
آیا شبه افیونى ها اعتیاد آورند؟
شبه افیونى ها مى توانند اعتیاد ایجاد کنند. هنگامى که مواد شبه افیونى به طور گاهگاهى تحت نظارت پزشک مصرف شوند، خطر اعتیاد ناچیز است، اما افرادى که به طور منظم به خاطر اثرات لذت‌بخش این مواد را مورد مصرف قرار مى دهند، به زودى نسبت به این اثرات دچار تحمل (Tolerance) مى شوند (به این معنا که با همان مقدار قبلى مصرفشان نشئه نمى شوند)
این افراد براى رسیدن به همان شدت اثر مجبورند مقدار بیشترى از دارو را مصرف کنند. مصرف مزمن یا سوءمصرف شبه افیونى ها مى تواند به وابستگى جسمى و روانى منجر شود.
افراد هنگامى "وابستگى روانى" به یک دارو یا ماده پیدا مى کنند که آن ماده یا دارو به محور افکار، احساسات و فعالیت هاى آنها بدل مى شود به طورى که نیاز به مصرف آن دارو به صورت یک اجبار یا میل شدید در مى آید.
در "وابستگى جسمى"، بدن به حضور دارو عادت مى کند و در صورت کاهش یا قطع مصرف دارو علائم ترک بروز مى کند.
فردى که وابستگى جسمى دارو به شبه افیونى ها دارد حدود شش تا ۱۲ ساعت پس از آخرین مصرف یک شبه‌افیونى کوتاه‌اثر مانند هروئین و یک تا سه روز پس از آخرین مصرف یک شبه افیونى طولانى‌اثر مانند متادون دچار علائم ترک خواهد شد.
علائم ترک در شبه افیونى هاى کوتاه اثر شدید است و به سرعت به سراغ فرد مى آید، در شبه افیونى هاى طولانى اثر این علائم تدریجى تر بروز مى کند و شدت کمترى هم دارد.
علائم ترک شامل ناآرامى، خمیازه کشیدن، اشک ریزش، اسهال، درد هاى قولنجى شکم، دانه دانه شدن پوست و آبریزش بینى است.
این علائم با میل شدید به دارو و جست و جو براى پیدا کردن آن است. این علائم معمولاً پس از یک هفته فروکش مى کند، گرچه برخى علائم مانند اضطراب، بى خوابى و میل شدید براى ماده مخدر ممکن است براى مدتى طولانى ادامه پیدا کند. علائم ترک مواد شبه افیونى، برخلاف علائم ترک الکل، ندرتاً حیات فرد را به خطر مى اندازد.
اثرات درازمدت مصرف شبه افیونى ها چیست؟
مصرف دراز مدت شبه افیونى ها مى تواند باعث ناپایدارى خلقى، تنگ شدن مردمک‌ها (اختلال در دید شبانه)، یبوست، کاهش میل جنسى و بى‌نظمى هاى قاعدگى شود.
اعتیاد به مواد شبه افیونى مى تواند به اثرات مخرب درازمدت اجتماعى، مالى و عاطفى منجر شود.