دكتر مجيد تفرشي، تاريخ‌نگار و تحليلگر مسائل اروپا اعتقاد دارد كه پس از مدت‌ها حفظ ظاهر حالا دليلي براي وانمود كردن به داشتن روابط حسنه نمي‌بينند و به همين‌خاطر وارد تقابلي مستقيم شده‌اند. او در گفت‌وگو با همشهري گفته است كه اروپايي‌ها در مجموع اكنون به اين نتيجه رسيده‌اند كه دردسرهاي تركيه براي اتحاديه اروپا از منفعت احتمالي آن بيشتر است.
- تنش‌ها و اختلاف‌هاي تركيه با اتحاديه اروپا اين روزها برسر تبليغات همه‌پرسي اصلاح قانون اساسي براي افزايش اختيارات و قدرت اردوغان بار ديگر اوج گرفته و به تهديد و تقابل رسيده است. اين تنش‌ها كم و زياد در طول سال‌هاي گذشته وجود داشته اما چه مسائلي در پشت پرده باعث شده كه حالا اينطور كار بالا بگيرد و علني شود؟
از زمان روي كار آمدن اردوغان و تيم او در تركيه تنش‌ها با اتحاديه اروپا با فراز و فرود وجود داشته است. گاهي منافع و راهبردهاي مشترك ميان اتحاديه اروپا و تركيه مثلا درباره سوريه باعث مي‌شد كه اين تنش‌ها و اختلاف‌ها بروز نكند و نوعي ازدواج مصلحتي بين دوطرف باشد. از زماني كه در انتخابات گذشته حزب اردوغان توانست انتخابات را به نفع خودش سازماندهي كند، اتحاديه اروپا انتقادهاي خود را از تركيه افزايش داد و بعد از كودتاي نافرجام اين انتقادها به اوج رسيد.
اوايل كار، سياست اردوغان هم به‌دليل اميدواري براي پيشبرد سياست قديمي پيوستن به اتحاديه اروپا مماشات بود و از موضع‌گيري مستقيم عليه اروپا خودداري مي‌كرد. اين مماشات را مي‌توان در انتقادها از قوانين اعدام، نقض حقوق بشر و حتي مسئله قبرس كه پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا را دچار مشكل كرده بود، ديد؛
ولي اكنون براي دوطرف شرايطي پيش‌آمده كه اين ازدواج مصلحتي را به پايان رسانده است. تركيه به اين نتيجه رسيده كه غرب پس از سال‌ها تلاش حاضر نيست تركيه را در اتحاديه اروپا بپذيرد و از سوي ديگر امتيازهايي كه تركيه براي اتحاديه اروپا داشت مثل نيروي كار جوان و قابليت‌هاي سياسي و ژئوپلتيكي تبديل به يك چالش شده است. اتحاديه اروپا درواقع به اين نتيجه رسيده كه خود را وارد ماجراي عضويت تركيه نكند؛ چون اروپايي‌ها به اين تصميم رسيده‌اند كه در مجموع دردسرهاي تركيه براي اتحاديه اروپا از منفعت احتمالي آن بيشتر است. اين مسئله باعث شد تا بعد از انتخابات اخير اردوغان دست به رويارويي مستقيم با اروپا بزند.
- به هر حال تركيه و اتحاديه اروپا از زمان قدرت گرفتن عدالت و توسعه توافق‌هاي مختلفي مثل ماجراي پناهجويان داشته و حتي اروپايي‌ها وعده عضويت در شينگن را به تركيه داده بودند. حالا قرار است به قول‌شما با پايان اين ازدواج مصلحتي اوضاع چطور پيش برود؟
اكنون ترامپ سركار آمده و مسئله سوريه هم دارد شكل متفاوتي به‌خود مي‌گيرد. تغييرات قانون اساسي و افزايش اختيارات اردوغان باعث برجسته شدن اختلاف‌ها شده است. اتحاديه اروپا اين اقدام اردوغان براي افزايش اختيارات و قدرتش را به‌عنوان خطر منطقه‌اي در كنار مسائل ديگري مانند حقوق بشر مي‌داند. اگر زماني اروپايي‌ها به‌خاطر مسئله مهاجران سوري و غيرسوري كه از طريق تركيه به اتحاديه اروپا مي‌آمدند مجبور به مماشات با آنكارا بودند، اكنون شاكله خرد جمعي در رهبري اتحاديه اروپا به اين نتيجه رسيده كه اين ازدواج مصلحتي زمانش به پايان رسيده و ديگر نيازي به مماشات و خويشتنداري در مقابل اردوغان نيست. در شرايط فعلي در واقع هر دوطرف نيازي به مماشات گذشته را نمي‌بينند و بايد منتظر باشيم كه تركيه و اتحاديه اروپا ناگريز مواجهه و تقابل بيشتري را با هم داشته باشند.
- ولي به هر حال تركيه و اتحاديه اروپا مبادلات تجاري و روابط اقتصادي نسبتا خوبي دارند؛ حتي در همين دوران اردوغان هم مبادلات تجاري كشورهايي مانند هلند با تركيه افزايش چشمگيري پيدا كرده است. درصورتي كه تهديد تحريم از سوي تركيه عملي شود و واكنش مشابهي از سوي اروپايي‌ها شكل بگيرد دوطرف دچار مشكل و چالش نمي‌شوند؟
حتما اين مسئله هم به اتحاديه اروپا و هم به تركيه ضرر وارد مي‌كند. اما به‌نظر مي‌رسد اتحاديه اروپا در مجموع به اين نتيجه رسيده‌اند كه اين مضرات و مشكلات قابل تحمل‌تر از مماشات و همراهي با تركيه است؛ حتي سال گذشته اين تصميم و عزم جمعي در اتحاديه اروپا براي اين رويارويي وجود نداشت اما حالا اين مشكلات و ضررها را هم به جان مي‌خرند. اروپايي‌ها از سوي ديگر معتقدند كه تركيه در شرايطي نيست كه بخواهد از بازار اتحاديه اروپا چه در زمينه واردات و چه صادرات چشم‌پوشي كند و اين مسئله ضرر بيشتري براي خود تركيه دارد.
- كشورهاي مختلف اروپايي به‌ويژه آلمان از سال‌ها قبل جمعيت زيادي از مهاجران تركيه را در خود جاي داده‌اند. در كارزارهاي انتخاباتي ديگر هم مقام‌هاي دولت تركيه به‌دنبال آراي اين اتباع خارج از كشور در راي‌گيري‌ها بوده‌اند. چرا حالا اين حساسيت در اتحاديه اروپا با ممنوعيت كمپين‌هاي وزراي دولت تركيه بيشتر شده است؟
تركهاي مقيم اروپا به‌صورت اجمالي 3دسته‌اند: يك دسته كردها كه به‌شدت با اردوغان مخالفند، يك گروه هم سكولارها هستند كه آنها هم چنين مخالفتي دارند اما گروه ديگري كه حدود 50درصد جمعيت تركهاي مقيم اروپا را تشكيل مي‌دهند و از شهرهاي كوچك و روستاهاي تركيه به اروپا رفته‌اند همراه و موافق سياست‌هاي اردوغان هستند.
حتي برخي از آنها نسل‌هاي دوم و سوم مهاجران ترك هستند اما اين تقابل ميان اين سه گروه در مثلا آلمان، فرانسه، ايتاليا يا كشورهاي اسكانديناوي دعواهاي داخل تركيه را به خيابان‌هاي لندن، پاريس و برلين كشانده است. اين مسئله مي‌تواند تبديل به چالشي جدي هم از لحاظ امنيتي و هم از لحاظ سياسي در اروپا شود. به‌نظر مي‌رسد كه صرف‌نظر از دوستي‌ها و دشمني‌هاي اتحاديه اروپا با تركيه به‌خاطر مصالح داخلي هم كشورهاي اروپايي ترجيح مي‌دهند دعواهاي داخلي و انتخاباتي تركيه به كف خيابان‌هاي اين قاره كشيده نشود.
- اين تقابل با تركيه براي اتحاديه اروپا سودي هم دارد؟
اتحاديه اروپا تمايلي ندارد حتما با اردوغان رويارويي داشته باشد و ناگريز وارد اين بازي شده است؛ يعني سياست راهبردي و تصميم قطعي اروپا اين نيست كه به هر قيمتي با اردوغان مواجهه داشته باشد اما شرايط ايجاد شده راه ديگري جلوي پاي اتحاديه اروپا نگذاشته است. اگر قبلا هم مماشاتي در مقابل سياست‌هاي تماميت‌خواهانه اردوغان صورت مي‌گرفت بيشتر به‌خاطر مسئله مهاجران و پناهجويان و مناسبات تجاري بود. به‌نظر مي‌رسد كاسه صبر اتحاديه اروپا تا حدي لبريز شده است. اين در شرايطي است كه درهاي اتحاديه اروپا به قول انگليسي‌ها بسته است و قفل نيست. تركيه اما به هر حال عضويت در اتحاديه اروپا را فعلا دور از دسترس مي‌بيند و دوطرف ديگر در اين شرايط نيازي به حفظ ظاهر و وانمود كردن به اينكه روابطي حسنه و راهبردي دارند، نمي‌بينند و آنچه به صلاح خودشان مي‌دانند بدون ملاحظه‌كاري و خويشتنداري انجام مي‌دهند.
- با اوج گرفتن تنش‌ها ميان دوطرف برخي مقام‌هاي اروپايي از آرام كردن شرايط و تنش‌زايي حرف زده‌اند. از سوي ديگر هم به‌نظر مي‌رسد تركيه تمايل گذشته به عضويت در اتحاديه اروپا را ندارد و ترجيح مي‌دهد كه در خاورميانه و منطقه ايفاي نقش كند. با اين شرايط به‌نظرتان شعله اين اختلاف‌ها كم مي‌شود؟
تركيه شرايط اينكه وارد اتحاديه اروپا شود را نمي‌بيند و فكر مي‌كند كه ديگر لازم نيست به‌خاطر آن باج هم بدهد. به‌طور منطقي دوطرف تمايل به تنش‌زدايي دارند اما اين مسئله بستگي به سياست‌هاي آينده اتحاديه اروپا درباره مسائل مختلف ازجمله حقوق بشر و مهاجرت دارد. از طرف ديگر بايد متوجه باشيم كه اين مسئله بستگي به بازي‌ها و قمار سياسي اردوغان دارد. بايد ديد اردوغان اين روند افزايش اختيارات و قدرت حزب حاكم را ادامه مي‌دهد يا براي منافع ملي و مصالح حكومت خودش با رقبا توافق و تعامل انجام مي‌دهد. اگر به اين روند تماميت‌‌خواهي ادامه دهد آينده روشني با اروپا نخواهد داشت. اما اگر اردوغان بپذيرد يا مجبور شود كه به رقباي سياسي خودش امتياز دهد، اين مسئله مي‌تواند به بهبود روابط با اتحاديه اروپا منجر شود.
- فكر مي‌كنيد در اتحاديه اروپا اتحادي براي تقابل جدي و جمعي با تركيه وجود دارد؟
قطع روابط سياسي يا تحريم كامل تركيه نه متصور است و نه در دستور كار اتحاديه اروپاست و نه به صلاح آنهاست. تحريم‌هاي موردي، محدوديت يا ارعاب تركيه و تحت فشار قرار دادن آنكارا در دستور كار است و به‌نظر نمي‌رسد كشورهاي اروپايي با هم در اين رابطه اختلاف جدي داشته باشند.