آيا افرادي كه در راه‌اندازي اين بازار مرگبار نارنجكي و ترقه بازي دستي در آتش دارند، مي‌دانند چه مي‌كنند؟! هميشه گفته شده كه براي حل اين مشكل بايد «فرهنگسازي» كرد اما چگونه؟! در آخرين روزهاي سال گذشته در مشهد اتفاقي افتاد كه مي‌تواند به‌عنوان نمونه‌اي عالي از اين فرهنگسازي الگو باشد.يك دادگاه در اين شهر با جايگزين‌كردن بسته‌اي از مجازات‌هاي بازدارنده به‌جاي حبس براي هنجارشكنان چهارشنبه‌سوري، آنها را به عيادت مصدومان چهارشنبه‌سوري برد و مجبورشان كرد شهر را هم تميز كنند. سيدهادي شريعت‌يار، معاون امور اجتماعي و پيشگيري از وقوع جرم دادسراي انقلاب مركز استان خراسان‌رضوي در گفت‌وگو با همشهري جزئيات اين موضوع را توضيح مي‌دهد.
- اقدام شما براي مجازات جايگزين مجرمان در آخرين روزهاي سال حسابي خبرساز شد. مجرمان چه كساني بودند؟
اين افراد به بهانه چهارشنبه آخر سال از آغاز اسفند‌ماه با استفاده از مواد محترقه و منفجره براي شهروندان ايجاد مزاحمت كردند. در بين اين مجرمان، افرادي كه اقدام به ساخت و فروش مواد منفجره كرده بودند هم حضور داشتند. به‌طور كلي مجرمان چهارشنبه‌سوري محسوب مي‌شدند.
- عنوان جرمشان دقيقا چه بود؟
اخلال در نظم عمومي.
- آنها را چطور مجازات كرديد؟
عده‌اي از هنجارشكنان كه قبل از چهارشنبه‌سوري به جرم ساخت، فروش يا حمل مواد منفجره دستگير شده بودند طبق هماهنگي قبلي به جاي بازداشتگاه به بخش سوانح سوختگي بيمارستان امام‌رضا منتقل شدند. در بيمارستان، اين افراد از نزديك شاهد مراجعه مصدوماني بودند كه به‌خاطر ترقه‌بازي و استفاده از نارنجك‌هاي‌دستي به بدترين شكل ممكن مجروح شده بودند. هدف از اين مجازات اين بود كه هنجارشكنان از نزديك شاهد بازتاب و پيامد رفتارهاي ناهنجار خود باشند، آسيب‌ها را ببينند و وجدان‌شان بيدار شود.
- اگر اسم اين كار را تنبيه و مجازات بگذاريم، آيا فايده‌اي هم داشت؟!
شك نكنيد كه مجازات سختي بود. آنها به‌شدت تحت‌تأثير قرار گرفتند. برخي از آنها معتقد بودند كه بدترين مجازات را براي آنها درنظر گرفته‌ايم. نمي‌خواستند اين صحنه‌ها را ببينند.
- ديدن مجروحان در بيمارستان؟ فقط همين؟!
نه، مجازات ديگري هم داشتند. متأسفانه هرساله اوج انفجارها و ترقه‌بازي‌ها در محله هاشميه شهر مشهد اتفاق مي‌افتد. بيشتر افراد از محله‌هاي مختلف شهر به اين محل آمده و با پرتاب ترقه و نارنجك به در و ديوار خانه‌ها و مغازه‌ها، ضمن سلب آسايش و آرامش اهالي هاشميه، آثار مخرب و ناهنجاري را بر چهره محله برجا مي‌گذارند. اين در حالي است كه مجرمان هيچ‌گاه بعد از شب چهارشنبه‌سوري، فرداي هاشميه را نمي‌بينند كه چطور در نماهاي ساختمان‌ها گاهي تا ارتفاع 8متري هم آثار تخريبي نارنجك‌ها به وضوح قابل مشاهده است و نماي شهر و خانه‌هاي مردم مخدوش و بدمنظر مي‌شود. هنجارشكنان كثيفي خيابان‌ها و مشكلاتي كه در نظم و انضباط شهر ايجاد شده را نمي‌بينند. به همين‌خاطر تصميم گرفتيم هنجارشكنان را با استفاده از مجازات جايگزين تأثير‌گذار محاكمه كنيم. ابتدا آنها را شناسنامه‌دار كرديم. مجرمان شناسنامه‌دار چهارشنبه‌سوري موظف شده‌اند كه هر 2ماه يك‌بار در كلاس‌هاي فرهنگي، تربيتي كه در معاونت پيشگيري از وقوع جرم برگزار مي‌شود، شركت كنند. علاوه بر اين، آنها موظف شدند آثار تخريبي ناشي از انفجارهاي شب چهارشنبه‌سوري را مقابل چشمان شهروندان و اهالي محله هاشميه پاكسازي كنند. پاكسازي محله‌ها مجازات جايگزيني بود كه فرداي شب چهارشنبه‌سوري براي 120هنجارشكن صادر و اجرايي شد. مجرمان بعد از پاكسازي شهر به اتفاق خانواده‌هايشان در معاونت پيشگيري از وقوع جرم چند فيلم هشدار‌دهنده كه به موضوع آسيب‌هاي چهارشنبه آخر سال مي‌پرداخت را هم تماشا كردند.
- اگر اين مجازات‌ها نبود، چه حكمي براي‌شان صادر مي‌شد؟
اين نوع هنجارشكني از 6ماه تا 2سال حبس به‌دنبال دارد. هنجارشكناني كه در امسال شامل مجازات جايگزين حبس شدند، به قيد ضمانت آزاد هستند، اما خودروي آنها تا روز 14فروردين توقيف شد.
- روايت يكي از مجرمان
در بين افرادي كه به جرم هنجارشكني در چهارشنبه‌سوري سال گذشته در مشهد دستگير شدند، مرد 50ساله بازنشسته اي‌هم ديده مي‌شود؛ بازنشسته فرهنگي! خودش ماجرا را اينطور روايت مي‌كند: «من سوپرماركت دارم. 23اسفند‌ماه به جرم فروش ترقه و نارنجك دستگير شدم. روزي كه اين اتفاق افتاد در مغازه نبودم. فردي ترقه‌ها را به‌عنوان وسايل آتش‌بازي مجاز تحويل شاگردم داده بود و در اين فاصله كم، اماكن آنها را كشف كرد و در نهايت دستگير شدم.
12ساعت در بازداشتگاه بودم و در طول عمرم نه بازداشتگاه ديده بودم نه دادسرا. روزهاي سختي بود. بعد از 12ساعت، قاضي پرونده لطف كرد و با رأفت اسلامي تبرئه‌ام كرد. اما با وجود اين ساعت‌ها در كنار 200مجرم ديگر دستبند به‌دست بودم، حتي وقتي خيابان را آب‌وجارو مي‌كردند. افسوس كه عدم‌اطلاع، ضعف فرهنگسازي و ناآگاهي از اينگونه مسائل باعث مي‌شود حتي من فرهنگي هم خواسته يا ناخواسته در دام جرم‌هاي اينچنيني گرفتار شوم. به‌نظر من و خيلي از آن 200مجرم، مجازاتي كه در مشهد براي خاطيان چهارشنبه‌سوري تعيين و اجرا شد نمونه موفق يك روش فرهنگسازي بود».
- مجازاتي بهتر از زندان
سيدهادي شريعت‌يار: «هنجارشكنان چهارشنبه پايان سال، وقتي پاي ميز محاكمه حاضر مي‌شوند ادعا مي‌كنند كه غافل از پيامدهاي جرمي كه مرتكب شده‌اند هستند. اغلب آنها به قضات مي‌گويند كه فكر نمي‌كرديم يك نارنجك دستي بتواند تا اين اندازه مخرب و خطرناك باشد. تصميم براي مجازات جايگزين اين افراد با هماهنگي معاونت پيشگيري از وقوع جرم استان و دادستان محترم استان گرفته شد. حتما اين مجازات نسبت به اينكه آنها به زندان بروند براي خودشان و البته براي جامعه سودمند‌تر است. »