به گزارش همشهري آنلاين، دكتر محسن اسماعيلي در اولين جلسه درس شرح و تفسير نهج‌البلاغه در سال 96، به ادامه تفسير نامه 69 نهج‌البلاغه متضمن توصيه‌هاي اميرالمومنين (ع) به حارث همداني پرداخت و گفت: نامه 69 نهج‌البلاغه، يك دستور كامل و كارگشا براي يك زندگي مومنانه در ساحت‌هاي فردي، اجتماعي و سياسي است كه بخش‌هايي از آن راهنمايي‌هاي بسيار مهمي راجع به عبادت دارد؛ از جمله اينكه چگونه بايد عبادت كرد و چه كنيم تا عبادت لذت‌بخش شود.
وي در ادامه به آموزه‌هاي نامه 69 نهج‌البلاغه درباره عبادت اشاره كرد: «...وَ خَادِعْ نَفْسَكَ فِي الْعِبَادَةِ وَ ارْفُقْ بِهَا وَ لَا تَقْهَرْهَا وَ خُذْ عَفْوَهَا وَ نَشَاطَهَا إِلَّا مَا كَانَ مَكْتُوباً عَلَيْكَ مِنَ الْفَرِيضَةِ فَإِنَّهُ لَا بُدَّ مِنْ قَضَائِهَا وَ تَعَاهُدِهَا عِنْدَ مَحَلِّهَا» (نفس خود را در واداشتن به عبادت فريب ده، و با آن مدارا كن، و به زور و اكراه بر چيزى مجبورش نساز، و در وقت فراغت و نشاط به كارش گير، جز در آنچه كه بر تو واجب است، و بايد آن را در وقت خاص خودش به جا آورى...)
اين استاد حوزه و دانشگاه در آغاز تفسير اين آموزه‌هاي نهج‌البلاغه درباره عبادت، به تشريح تفاوت‌هاي «اطاعت» و «عبادت» پرداخت و گفت: اطاعت يعني انسان دستورهاي خداوند، چه امر باشد و چه نهي، را عيناً انجام دهد. در مقابل، معصيت به معناي نافرماني از انطباق عمل انسان با دستور است. محور طاعت و عصيان و ملاك صدق طاعت و معصيت نيز اين است كه آيا عملي كه در خارج انجام مي‌دهيم، دقيقاً مثل آن چيزي است كه به ما دستور داده‌اند؟
عضو مجلس خبرگان رهبري، موثر و مفيد واقع شدن اطاعت از خداوند را منوط به انجام دستورهاي پروردگار با شوق و اشتياق و ميل و اراده دانست و افزود: زماني اطاعت بر قلب و روح انسان اثر مي‌گذارد كه دل انسان هم تسليم باشد (انقياد قلبي يا التزام باطني و واقعي). هر چند كه اگر دستور خداوند را مطابق دستور ولو قلب‌مان نيز همراه نباشد انجام دهيم، بالاخره تكليف ساقط مي‌شود؛ اما با اين طاعت، عبادتي نكرده‌ايم. اما در صورتي كه طاعت با همراهي دل صورت گيرد، با اين طاعت، عبادت هم كرده‌ايم.
اسماعيلي تصريح كرد: دستورهايي كه خداوند به بندگان خود داده‌اند به دو شكل «توصلي» و «تعبدي» است؛ برخي مواقع آنچه خداوند از بندگان مي‌خواهد، اين است كه كاري را با هر نيتي كه مي‌خواهند انجام دهند (چه از روي علاقه و چه از سر زور و اجبار) كه اين دستورها را توصلي مي‌نامند، مانند اداي دين؛ حال آنكه برخي از دستورهاي خداوند اين طور است كه اعمالي را به شرط قصد قربت انجام دهند كه آنها را دستورهاي تعبدي مي‌خوانند، مانند نماز و روزه و خمس.
وي با بيان اينكه «هر طاعتي، عبادت نيست»، خاطرنشان كرد: عبادت، عمل يا طاعتي است كه همراه با قصد قربت باشد. بنابراين هر عبادتي، اطاعت است ولي هر اطاعتي، عبادت نيست. ثواب و پاداش قيامت براي عبادت است بنابراين اطاعت در زماني بر روي قلب و روح انسان اثر مي‌گذارد كه علم همراه آن باشد. در اين صورت بايد به دنبال اين باشيم كه اطاعت‌هايمان، عبادت هم باشند تا با اعمال‌مان بتوانيم رشد كنيم و پاداش هم بگيريم.
اين استاد دانشگاه تهران افزود: عبادت اعم از هر كار مباهي است كه انسان براي خدا انجام دهد بنابراين هر كار عادي در شبانه‌روز را اگر با قصد قربت انجام دهيم، آن را به عبادت تبديل كرده‌ايم. در روايات برخي كارها را به عنوان عبادت و حتي افضل‌العبادات ناميده‌اند كه اصلاً در ذهن نوع بشر به عنوان عبادت شناخته نمي‌شود كه از جمله آنها مي‌توان به «نگاه فرزند به چهره پدر و مادر»، «نگاه به چهره عالمان رباني»، «محبت اهل بيت عليهم‌السلام»، «نرم‌خويي و تواضع با ديگران»، «تفقه در دين»، «يكرنگي و يكدلي با مسلمانان»، «فكر كردن» و «اداي حقوق مردم» و ... اشاره كرد.
وي در ادامه، به اين ترتيب به فرمايشات اميرالمومنين مبني بر سه كار براي «عبادت شدن اطاعت» اشاره كرد: 1) انسان بايد براي عبادت و بندگي، برنامه‌ريزي و تدبير داشته باشد. 2) انسان لازم است در برنامه‌ريزي براي بنده شدن، آمادگي نفساني و وضعيت خود را در نظر بگيرد. 3) عبادت با نشاط انجام شود و به زور نباشد.
اسماعيلي با بيان اينكه در روايات از برنامه‌ريزي كردن و وقت گذاشتن براي عبادت تحت عنوان «فراغت در عبادت» نام برده است، تصريح كرد: سفارش اميرالمومنين براي «عبادت شدن اطاعت» درباره واجبات نيست بلكه ناظر بر ساير عبادت‌ها است؛ واگرنه كه واجبات بايد سر وقت و بدون ملاحظه انجام شوند.
محسن اسماعيلي در خاتمه اين جلسه شرح و تفسير نهج‌البلاغه، به ذكر سفارش‌هاي مرحوم آيت‌الله حاج آقا مجتبي تهراني به شاگردان‌شان در زمينه «فراغت در عبادت» پرداخت و گفت: استاد در ماه رجب مي‌فرمودند «فراغت عبادت دو چيز مي‌خواهد؛ يكي فراغت وقت و ديگري فراغت قلب؛ يعني در زمان عبادت به چيزي جز عبادت فكر نكند». ماه رجب از آن وقت‌هايي است كه بايد براي عبادت، وقت بگذاريم. چه اينكه مرحوم آيت‌الله حاج آقا مجتبي تهراني مي‌فرمودند «ماه رجب دالان ورود به ماه رمضان است».