تلگرام پيش از اين و در ايام تعطيلات نوروزي امكان تماس صوتي را براي كاربراني در غرب اروپا و در روزهاي گذشته براي كاربران خود در بسياري از كشورهاي آسيا فعال كرد. اما پنجشنبه‌شب و بدون هيچ اعلام قبلي، كاربران متوجه اضافه شدن اين قابليت شدند.خبر بلافاصله در بين كاربران ايراني پيچيد و ميليون‌ها نفر اقدام به «به‌روز‌رساني» نرم‌افزار خود كردند.اما شرط برقراري كامل اين امكان جديد اين بود كه يك كاربر كه چنين امكاني را دارد، با شما تماس بگيرد. براي همين چند ساعتي كاربران ايراني خارج از كشور كه پيش از اين، اين امكان را دريافت كرده بودند، حسابي سرشان شلوغ شد و مجبور بودند به درخواست تماس گرفتن دوستان خود جواب بدهند تا حساب آنها هم فعال شود. به اين ترتيب در بسياري از گروه‌هاي تلگرامي عده زيادي از دوستان‌شان درخواست مي‌كردند با آنها تماس بگيرند. حتي براي دقايقي اين موضوع تبديل به تجارت شد و برخي كاربران مي‌گفتند با دريافت شارژ تلفن همراه حاضرند با متقاضي تماس بگيرند تا تماس صوتي‌اش فعال شود.چند ساعت بعد و درحالي‌كه شب از نيمه هم گذشته بود، بسياري از ايراني‌ها از طريق تلگرام با هم تماس صوتي مي‌گرفتند، تنها براي اينكه بدانند آيا سرويس‌شان فعال شده يا كيفيت ارتباطشان چطور است. اين تجربه جديد شيرين البته زياد طول نكشيد.
- اختلال در تماس‌ها
شايد بشود گفت تماس‌هاي تلفني مردم صبح‌هاي جمعه كمتر است اما باز هم شايد بشود حدس زد از اين نظر ديروز جمعه متفاوتي بود. كم نبودند كساني كه اول صبح با دوستان‌شان و از طريق تلگرام تماس گرفتند تا تجربه شب‌گذشته را تكرار يا تكميل كنند، كه البته در مورد بسياري از آنها اين تجربه شكست خورد. تلاش‌هاي مكرر كاربران براي برقراري ارتباط بي‌فايده بود و چند ساعت بعد با انتشار خبرهايي و البته در همان گروه‌هاي تلگرامي كاربران متوجه شدند تماس صوتي اين نرم‌افزار فيلتر شده است؛ موضوعي كه البته از قبل قابل پيش‌بيني بود. با انتشار گسترده اين خبر، پاي مديرعامل تلگرام هم به ميان آمد. «پاول دوروف» در صفحه توييترش و در پاسخ به سؤال يكي از كاربران ايراني كه در مورد مشكلات تماس صوتي پرسيده بود، نوشت: «ما تماس صوتي را براي كاربران ايراني فعال كرديم اما اين بخش توسط اپراتورهاي ايراني مسدود شده است. فكر مي‌كنم بايد از آنها شكايت كنم.»
- تكذيب ايراني‌ها
با توييت مديرعامل تلگرام و جدي شدن احتمال فيلتر شدن تماس صوتي تلگرام، مسئولان همراه اول و ايرانسل در پاسخ به پيگيري‌هاي همشهري تأكيد كردند اقدامي براي فيلترينگ نكرده‌اند و در اين‌باره بايد كميته فيلترينگ تصميم بگيرد. درحالي‌كه اين كميته از زمان فعال شدن تماس صوتي تلگرام جلسه‌اي نداشته است، يكي از اعضاي آن هم در گفت‌وگو با همشهري اين موضوع را تكذيب كرد. رئيس مركز روابط عمومي وزارت ارتباطات از عدم‌فيلترينگ تماس صوتي تلگرام خبر داد و گفت: «تماس صوتي در اپليكيشن تلگرام هم‌اكنون در ايران فعال شده و قابل استفاده است. وزارت ارتباطات هيچ‌گونه محدوديتي را براي اين سرويس درنظر نگرفته است.» اما واقعيت اين است كه تلاش ايراني‌ها براي برقراري تماس صوتي از اين طريق در بسياري از موارد بي‌نتيجه ماند و البته عده‌اي هم موفق مي‌شدند. اما دليل واقعي اين موضوع چيست؟
- شايد دلايل فني
درحالي‌كه فيلترينگ از سوي مسئولان وزارت ارتباطات و اپراتورها تكذيب مي‌شود، عده‌اي مي‌گويند اين موضوع به‌دليل حجم بالاي تقاضاي همزمان در ايران براي استفاده از اين سرويس است. اينكه كيفيت اينترنت در ايران بالا نيست و سرورهاي تلگرام نيز در خارج از كشور مستقر هستند، باعث شده مشكلات فني بروز كند و سرويس‌دهي همراه با اختلال باشد. استدلال اين افراد تجربه تماس تلفني وايبر، هجوم ايراني‌ها براي استفاده و مختل شدن آن است. اينكه زيرساخت كافي براي برقراري ده‌ها ميليون تماس صوتي تنها از طريق اينترنت در ايران وجود ندارد، موضوع قابل توجه و شايد حتي قابل‌قبولي است. اما مشاهدات كاربران همچنان گزينه ايجاد اختلال را توقيف مي‌كند. با توجه به سابقه كمرنگ شدن پيامك از طريق اپراتورها با ظهور پيام‌رسان‌هاي اينترنتي و سرنوشت مشابهي كه با رايگان بودن تماس‌هاي صوتي تلگرام در انتظار تماس‌هاي اپراتوري است، اين احتمال جدي است كه تأثير اين قابليت تماس صوتي بر وضعيت اقتصادي اپراتورها موجب شده درباره ارائه اين سرويس اما و اگر‌هايي مطرح شود. عده‌اي نيز حدس مي‌زنند شايد اين موضوع يك تصميم امنيتي در آستانه انتخابات و حتي براي حفظ حريم خصوصي كاربران باشد. البته بنابر ادعاي سازندگان تلگرام، تماس صوتي اين برنامه بسيار امن خواهد بود و براي بهتر شدن كيفيت آن، از هوش مصنوعي ساخت تلگرام در آن استفاده شده است. همچنين كليه مكالمات صوتي تلگرام به‌صورت دوسويه رمزنگاري شده است. معني اين ادعا اين است كه نه فقط سازندگان اپليكيشن بلكه هيچ شخص ثالث ديگري قادر به شنود آنها نيست. البته هم‌اكنون تقريبا تمام كاربراني كه از اينترنتي غير از تلفن همراه‌شان استفاده مي‌كنند، مشكلي در برقراري ارتباط ندارند و بعضي از كساني كه از اينترنت تلفن همراه استفاده مي‌كنند هم موفق به اين كار مي‌شوند. اما اگر اپراتورها تصميم به فيلترينگ اين سرويس تلگرام بگيرند پرونده آن در ايران بسته خواهد شد، چرا كه تماس صوتي تلگرام با پروتكل VolP انجام مي‌شود و فيلترشكن‌ها قادر به عبور از اين پروتكل امنيتي نيستند.
- اختلال از سوي ايران نيست
محمدعلي اسفناني، عضو كارگروه تعيين مصاديق مجرمانه اينترنتي در گفت‌وگوي كوتاهي با همشهري به سؤالاتي درباره اين موضوع پاسخ داده است:
دليل اختلال ايجاد شده در تلگرام چيست؟2 احتمال در اين‌باره وجود دارد؛ يكي اينكه مسئولان اين پيام‌رسان اختلال را ايجاد كرده باشند و يا اينكه اين قسمت از پيام‌رسان فيلتر شده باشد. اما آنچه بايد تأكيد كنم اين است كه فيلتر و يا ايجاد اختلال فقط در قسمت صوتي اين پيام‌رسان كمي دشوار است و به‌نظر نمي‌آيد كه اين كار در كشورمان انجام شده باشد، چراكه ايجاد محدوديت نياز به قانون دارد و كارگروه مصاديق مجرمانه بايد مجوز اين كار را بدهد. احتمال جدي‌تر اين است كه امكانات موجود كشور در بحث ساپورت تلگرام يا در بخش اقداماتي كه بتوانند استفاده كنند، ضعيف باشد و نتواند جوابگوي پوشش‌دهي و تقويت و ايجاد اين مسئله باشد.
متضرر شدن شركت‌هاي خدماتي همراه اول، ايرانسل و... مي‌تواند دليلي بر ايجاد اختلال در اين پيام‌رسان باشد؟بعيد است كه متضررشدن شركت‌ها در ايجاد اختلال در اين موضوع مؤثر باشد. الان در دنيايي زندگي مي‌كنيم كه رقابت موضوع اصلي است؛ هر شركتي خدمات بهتري ارائه دهد استقبال بيشتري از خدمات آن مي‌شود و طبيعي است كه با راه‌اندازي اين قابليت در تلگرام بخش زيادي از ارتباطات شركت‌هاي داخلي محدود مي‌شد. اين شركت‌ها هم مي‌توانند در دنياي رقابتي شرايطي را فراهم كنند كه استفاده از آنها براي مردم به‌صرفه باشد.
- تكذيب فيلترينگ از سوي اپراتورهاي همراه
شركت همراه اول در پاسخ به پيگيري همشهري اعلام كرد: «نقشي در اختلال ايجادشده در پيام‌هاي صوتي تلگرام ندارد و چنانچه فيلترينگ يا اختلال باشد، از سوي شركت زيرساخت و يا كميته تعيين مصاديق مجرمانه انجام مي‌شود.» مسئولان ايرانسل نيز به هشمهري گفتند: «اختلال ايجادشده در پيام‌هاي صوتي تلگرام مربوط به شركت ايرانسل نيست. چنانچه مسئله‌اي در اين خصوص براي استفاده‌كنندگان از اين پيام‌رسان اتفاق بيفتد، هيچ مسئوليتي متوجه اين شركت نيست و بايد از كارگروه تعيين مصاديق محتواي مجرمانه اينترنتي پيگيري شود.»