از فردا (دوشنبه) نيز احتمال بارش باران با نيمه ابري شدن آسمان كاهش مي‌يابد. اين بدان معناست كه در پي افزايش سرعت باد و كاهش رطوبت بايد منتظر افزايش پديده گردوغبار در تهران بود؛ گردوغباري كه عمدتا منشأ داخلي دارد و مسئولان محيط‌زيست كشور و حتي مديران سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران، تأثير معادن شن و ماسه آبرفتي متخلف را در اين ميان بسيار پررنگ مي‌دانند. حال بايد ديد كه چقدر به قانون اخير مجلس شوراي اسلامي به‌عنوان عامل بازدارنده اهميت داده شده و با معادن شن و ماسه متخلف برخورد مي‌شود. نمايندگان مجلس شوراي اسلامي هفته گذشته بود كه در ادامه رسيدگي به لايحه هواي پاك، تصويب كردند واحدهاي صنعتي، توليدي، معدني، خدماتي، عمومي و كارگاهي كه آلودگي آنها بيش‌از‌حد مجاز باشد، 3تا 5برابر ضرر و زياني كه به محيط‌زيست مي‌زنند جريمه شوند. حال آنطور كه در تبصره يك اين مصوبه مجلس آمده تصميم‌گيري درخصوص تعطيلي كامل كار و فعاليت كارخانجات، معادن بزرگ و واحدهاي آلاينده بزرگ كه تأثيرات ملي و منطقه‌اي دارند برعهده ستادي متشكل از وزير صنعت، معدن و تجارت، رئيس سازمان استاندارد، استاندار استان و بالاترين مقام دستگاه ذيربط است.
از سوي ديگر سازمان استاندارد بايد تمامي مراكز و واحدهاي صنعتي، توليدي، عمليات معدني، خدماتي، عمومي و كارگاهي كه آلودگي آنها بيش از حدمجاز مصوب باشد را مشخص كند. سازمان استاندارد همچنين مكلف است مراتب آلودگي را با تعيين نوع، ميزان‌آلودگي، وسعت منطقه تحت‌تأثير و حساسيت منطقه به مالكان يا مسئولان يا مديران عامل و يا بالاترين مقام تصميم‌گير واحد ابلاغ كند تا در مهلت معيني كه توسط سازمان تعيين مي‌شود (براساس نوع آلودگي و ماهيت فرايند كنترلي نسبت به رفع آلودگي يا تغيير توليد يا تغييرفرايند توليد يا تعطيلي كار و فعاليت خود) اقدام شود. بنابراين طبق طرح پايش معادن كه يك‌سال و نيم است توسط سازمان محيط‌زيست استان تهران به اجرا درآمده از يك‌سو و تكاليفي كه مجلس بر دوش سازمان استاندارد گذاشته از سوي ديگر بايد منتظر ماند و ديد چه زماني گام‌هاي جدي براي ساماندهي معادن شن و ماسه تهران برداشته مي‌شود.
- معادن شن و ماسه مزيتند!
در استان تهران نزديك به 600معدن مختلف وجود دارد. عمده اين معادن، براي توليد شن و ماسه فعاليت مي‌كنند كه بخشي از آنها در محدوده دماوند و فيروزكوه و كوهي هستند. اما بخشي ديگر كه به‌عنوان يكي از منابع اصلي توليد گردوغبار معرفي مي‌شوند، معادن شن و ماسه آبرفتي واقع در شهر قدس، شهريار و ملارد هستند. آنطور كه آمار نشان مي‌دهد در شهرقدس 60، شهريار 10و ملارد يك معدن شن و ماسه وجود دارد.
در اين بين، اختلاف نظرات باعث شده كه ساماندهي معادن به نتيجه لازم نرسد. آنطور كه بعضا در مسير جاده چيتگر و انديشه و محدوده جاده دهكده بهار شمالي واقع شده به‌خاطر عدم‌نظارت روي فعاليت‌هاي معدني، گودال‌هاي وسيع با عمق بيش از 80متر ايجاد شده است. اين فعاليت‌ها در بستر رودخانه‌هايي همچون كرج، شادچاي و باباسلمان صورت گرفته و عملا اكوسيستم اين منطقه را دستخوش تغيير كرده است. حال اين روزها كه سرعت وزش باد مرز 7متر بر ثانيه را درمي‌نوردد (طبق گزارش سازمان هواشناسي، سرعت باد در استان تهران در روزهاي آينده بيش از 9متر بر ثانيه خواهد بود) شرايط مناسب براي پراكنده شدن گردوغبار از سطح اين معادن و همچنين دستگاه‌هاي ماسه‌شور و سنگ‌شكن آنها فراهم مي‌شود.
با وجود اين، برخي از كارشناسان فشار بيش از‌حد به معادن شن و ماسه را در شرايط اقتصادي- صنعتي فعلي غيرمنطقي مي‌دانند. به گفته رئيس انجمن صنفي شن و ماسه استان تهران، اكنون صحبت از آلاينده بودن معادن شن و ماسه درست نيست. علي تاجيك مي‌گويد:«هم‌اكنون بسياري از ساختمان‌هاي تهران نياز به بازسازي دارند و ساخت اتوبان‌ها و مترو نيز نيازمند مقدار زيادي شن و ماسه است. در سال‌هاي گذشته تلاش زيادي براي پيدا كردن پتانسيل‌هاي جايگزين براي معادن شن و ماسه غرب تهران انجام شد اما هيچ جايگزين مناسبي پيدا نكرديم.» اينطور كه اين فعال معدني اعلام مي‌كند نزديك‌ترين منطقه به تهران حدود ۳۰۰ كيلومتر با شهر فاصله دارد و انتقال حجم زيادي از مصالح از فاصله دور به تهران هزينه زيادي در بر مي‌گيرد و با توجه به حجم بالاي ساخت و ساز، وجود اين معادن براي شهر تهران يك مزيت به‌حساب مي‌آيد.
- چالش كاميون‌ها
يكي ديگر از چالش‌هاي پيش‌روي معادن شن و ماسه، به تردد كاميون‌هاي مربوط به آنها ارتباط پيدا مي‌كند. آمار نشان مي‌دهد روزانه 8هزار كاميون از شهر قدس به شهر تهران براي تأمين شن و ماسه رفت‌وآمد مي‌كنند. حال با توجه به گازوئيل مصرفي با كيفيت پايين، كاميون‌ها نقش 34درصدي را در توليد اكسيدهاي گوگرد شهر تهران دارند. شركت كنترل كيفيت هواي تهران هم اعلام كرده كاميون‌ها حدود 18.75درصد آلودگي هواي پايتخت را سبب مي‌شوند. با وجود اين، انتقال معادن شن و ماسه به فاصله‌اي دورتر از شهر مي‌تواند آسيب‌هاي ديگري متوجه تهران كند، چراكه در پي افزايش مسافت تردد كاميون‌هاي معادن، مصرف سوخت، هزينه‌هاي تحميلي و استهلاكي مثل ترميم آسفالت معابر، احتمال تصادفات نيز بالا مي‌رود. به همين‌خاطر، كارشناسان محيط‌زيست و بازيافت، چاره كار را احداث و حمايت از صنايع بازيافت نخاله مي‌دانند.
- رودخانه‌هايي كه هنوز احيا نشده‌اند
اواخر سال 94بود كه معاون معدني، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران در گفت‌وگو با همشهري اعلام كرد كه برنامه ويژه‌اي تا پايان سال 95 براي ساماندهي معادن شهر قدس درنظر گرفته‌اند. علي عبدي در بهمن 94 در عين حال كه اعلام كرد نمي‌توان تخريب‌هاي ناشي از برداشت‌هاي غيراصولي ساليان گذشته را خيلي سريع جبران كرد، گفت: «گودال‌هايي را كه جلوي رودخانه‌ها را گرفته‌اند، با ايجاد كانال‌هايي باز خواهيم كرد و بدين‌ترتيب 2رودخانه كرج و شادچاي احيا خواهند شد.» با اين حال، هنوز بستر خشك ايجاد شده از فعاليت‌هاي معدني در محدوده شهرقدس و شهريار، از يك‌طرف محيط مناسبي براي توليد گردوغبار به‌حساب مي‌آيند و از طرف ديگر پس از بارش‌هاي ناگهاني بهاري مي‌توانند با تغيير مسير سيلاب‌ها باعث فاجعه شوند.