پاسخ به اين پرسش هرچه باشد، وزن‌كشي‌هاي سياسي نامزدها در فرصت 20روزه تبليغات انتخابات رياست‌جمهوري 96ديگر از ابزارهاي سنتي تبليغات پيروي نمي‌كند؛ فرصتي كه ظاهرا قرار بوده از طريق رسانه‌هاي رسمي و ملي، تبليغات شخصي، سخنراني‌ها يا از طريق آنتن‌هاي تلويزيوني در اختيار نامزدها قرار بگيرد، اما شبكه‌هاي اجتماعي خيلي وقت است گوي رقابت را در حوزه تبليغات نامزدها ربوده‌اند.
دوربين‌هاي پخش زنده يا آرشيوي تلويزيوني از مواضع سياسي نامزدهاي انتخابات رياست‌جمهوري جاي خودشان را به پخش زنده تصاوير از شبكه‌هاي اجتماعي داده‌اند. يك گزارش يا ضدگزارش له يا عليه يك نامزد در كانال‌هاي تلگرامي، گروه‌ها و صفحه‌هاي متعدد شبكه‌هاي مجازي آمار روزانه رأي نامزدها را بالا و پايين مي‌كند. در اين ميان شايد مناظره‌هاي زنده تلويزيوني بين نامزدها همچنان جذابيت و كشش سابق خود را داشته باشد و بتواند با آثار تبليغات مجازي تنه به تنه حركت كند.
در پيمايش‌ها و نظرسنجي‌ها رسانه‌هايي همچون رسانه ملي مهم‌ترين مرجع خبري شناخته مي‌شوند؛ سؤال اساسي اما آنجاست كه رسانه‌هاي سنتي از اين دست آيا همچنان منبع اصلي در تصميم‌گيري مردم و انتخاب‌شان محسوب مي‌شوند؟
گوشي‌هاي هوشمند كه طي سال‌هاي اخير با ابزارهاي چندرسانه‌اي متعدد از متن و فيلم و عكس بين اعضاي خانواده‌هاي ايراني دست به‌دست مي‌شوند، نقشي فراگيرتر از يك دستگاه تلويزيوني در خانه‌ها پيدا كرده‌اند و منابع خبري را به‌صورت تصاعدي افزايش داده‌اند. همه اينها در شرايطي است كه به گفته مسئولان وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات «ضريب نفوذ اينترنت در كشور 47درصد است» و همچنان مسير براي دسترسي طيف گسترده‌تري از مردم به اينترنت در سراسر كشور باز است.
- مجازي‌ترين انتخابات؟
براساس آمار شوراي‌عالي فضاي مجازي بيش از 40ميليون نفر در ايران از گوشي‌هاي هوشمند استفاده مي‌كنند. درصورت استفاده صاحبان اين گوشي‌ها از خدمات سرويس اينترنت 3G و 4G دوازدهمين انتخابات رياست‌جمهوري يكي از مجازي‌ترين دوره‌هاي انتخابات خواهد بود و شبكه‌هاي اجتماعي به يكي از ميدان‌هاي اصلي مبارزات نامزدها تبديل مي‌شود. كاربران شبكه‌هاي اجتماعي خيلي زودتر از آنكه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به‌دنبال ثبت برخي صفحه‌ها و كانال‌هاي پرمخاطب باشد،
خبررساني خودشان را از همان انتخابات قبلي كشورمان در اسفندماه سال 94آغاز كرده بودند. ميزان استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي تلگرام و اينستاگرام در انتخابات مجلس دهم خيلي سريع فيس‌بوك و توييتر را از حيث تعداد كاربران پشت سر گذاشت و ارقام ميليوني را ثبت كرد.
براساس آمارها ضريب نفوذ اينترنت موبايل در كشور بيش از 40درصد است و براساس آمار و ارقامي كه محمود علوي وزير اطلاعات در بهمن‌ماه سال گذشته به‌دست داده، بيش از 180هزار كانال فعال تلگرامي در همين فضا فعاليت مي‌كنند. 30ميليون نفر در ايران حداقل عضو يكي از شبكه‌هاي اجتماعي هستند و به گفته مسئولان كشورمان نرم‌افزار پيام‌رسان تلگرام به‌تنهايي 24ميليون كاربر دارد؛ ابزاري كه به محلي براي خواندن خبر و بحث‌هاي پرشمار ميان كاربران تبديل شده است.
برخي شبكه‌هاي مجازي ديگر نيز كاربران زيادي دارند. براساس آمار شوراي‌عالي فضاي مجازي واتس‌اپ نرم‌افزار پيام‌رسان 14ميليون كاربر و اينستاگرام نيز كه كاربرها در آن عكس و فيلم خودشان را به اشتراك مي‌گذارند، بين 12تا 14ميليون كاربر دارند. قدمت برخي شبكه‌هاي اجتماعي همچون فيس‌بوك و توييتر به حدود 10سال مي‌رسيد و اين در حالي بود كه در ايران تلگرام و اينستاگرام توانستند طي 2سال اخير نبض جريان‌سازي خبري را در دست بگيرند.
پخش زنده مراسم‌هاي ثبت‌نام برخي نامزدها در انتخابات رياست‌جمهوري يا برنامه‌هاي نشست خبري‌شان از طريق نرم‌افزار اينستاگرام، كه جديدا باب آن باز شده است، نشان مي‌دهد تبليغات سنتي از ديوارهاي شهر و از چارچوب جعبه جادويي در چارديواري خانه‌ها، آرام آرام به گوشي‌هاي همراه مردم رخت مي‌كشد.
- محدوديت براي شبكه‌هاي اجتماعي؟
استفاده از شبكه‌هاي مجازي در همين مدت كمتر متأثر از سياست‌هاي نظارتي و ساماندهي نهادهاي دولتي نشان داده است. موج استفاده از اين شبكه‌ها با فيلتر يا بدون فيلتر به سطح مسئولان رسيده است و بسياري از مقامات عضو اين شبكه‌ها هستند. رئيس‌جمهور كشورمان همزمان با موج استفاده از شبكه‌ها گفته بود «اگر تلاش رئيس‌جمهور و دولت در اين زمينه نبود، شما ديگر شبكه‌اي نمي‌ديديد كه زنده باشد، همه را اين وسط قرباني كرده بودند.» صفحه حجت‌الاسلام حسن روحاني و جمع زيادي از مشاوران، معاونان و اعضاي كابينه‌اش همچون محمدجواد ظريف وزير امور خارجه كشورمان در شبكه‌هاي اجتماعي فعال است و با مخاطبان اين شبكه‌ها در ارتباط هستند.
حتي برخي مقامات سابق هم كه شايد چندان ميانه خوبي با فضاي مجازي نداشتند، براي انتخابات رياست‌جمهوري دوازدهم رو به استفاده از اين شبكه‌ها آوردند. ازجمله كنفرانس مطبوعاتي محمود احمدي‌ن‍ژاد رئيس‌جمهور سابق كه به‌طور مستقيم از اينستاگرام پخش شد و بسيار تحت‌تأثير فضاي مجازي بر فضاي سياسي و به‌خصوص انتخابات رياست‌جمهوري بود. با اين حال برخي چهره‌ها همچنان انتقادهاي جدي خودشان را نسبت به استفاده از اين شبكه‌ها دارند.
ازجمله عزت‌الله ضرغامي عضو شوراي‌عالي فضاي مجازي كه گفته «دشمن از يك سو و رقيب از سوي ديگر براي فضاي مجازي برنامه‌هاي فراواني دارد و طراحي زيادي كرده است. اخبار زيادي به گوش مي‌رسد كه بسياري از سايت‌ها، كانال‌ها و فضاي مجازي خريداري شده است.»
در گزارشي كه اخيرا اكبر شيركوند، معاون مركز رسانه‌هاي ديجيتال وزارت ارشاد از ساماندهي كاربران و صفحه‌هاي فعال شبكه‌هاي اجتماعي داده بود «تاكنون مديران 6هزار و 200كانال تلگرامي در سامانه اين مركز ثبت‌نام كرده‌اند.» اطلاعات يك هزار صفحات اينستاگرامي در سامانه اين مركز توسط مديران اين صفحات درج شده است. به گفته او «كانديداهاي انتخابات فقط بايد در كانال‌ها و صفحات مجوزدار و قانوني تبليغات كنند.» اتفاقي كه ناگفته پيداست پياده‌شدنش در انبوه انتشار اخبار شبكه‌هاي مجازي سخت و دور از ذهن است.