همانطور كه صلاحيت داوطلبان انتخابات رياست جمهوري بايد از فيلتر شوراي نگهبان عبور كند، در انتخابات شوراهاي شهر و روستا نيز ثبت نام كنندگان بايد از يك فيلتر براي تشخيص صلاحيتشان بگذرند.اين امر در انتخابات شوراي شهر و روستا برعهده ، نمايندگان مجلس و هيئت‌هاي نظارت نهاده شده است.
- نحوه تعیین هیات عالی نظارت بر استان‌ها و هیات نظارت شهرستان‌ها
بنا بر قانون، اجرای نظارت درست و دقیق در مراحل شش‌گانه انتخابات (نام‌نویسی، بررسی صلاحیت، تبلیغات، برگزاری انتخابات، رأی‌گیری و تأیید درستی انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا) بر عهده هیأت‌های نظارت است.
هيئت مركزي نظارت اولين حلقه از زنجيره نظارت بر انتخابات شوراها است. اعضاي اين هيئت را نمايندگان مجلس از ميان خود انتخاب مي‌كنند و براساس قانون بايد سه نفر از طرف کمیسیون شوراها و دو نفر از کمیسیون اصل نود به صحن علنی مجلس معرفی می‌شود و پس از به دست آوردن آرای لازم، هیأت مرکزی نظارت تشکیل می‌شود و پس از آن، این افراد از مجامع استان سه نفر را برمی‌‌گزینند و این افراد هیأت عالی نظارت بر استان‌ها را شکل مي‌دهند.
هیأت عالی نظارت بر استان‌ها پنج نفر از معتمدان را انتخاب کرده و این افراد هیأت نظارت شهرستان‌ها را تشکیل می‌دهند که وظایف آنها، تأیید معتمدان محلی برای اجرای نظارت بر بررسی صلاحیت‌ها، نظارت بر تبلیغات، نظارت بر اجرای انتخابات و تأیید نهایی است.
- روند بررسی صلاحیت نامزدها
اولین مرجع برای بررسی صلاحیت داوطلبین ورود به شوراهای شهر و روستا، استعلام از 4 سازمان است که به هیات چهارگانه معروفند که عبارتند از نیروی انتظامی، ثبت‌احوال، قوه قضاییه و وزارت اطلاعات. این استعلام‌ها در هیات‌های اجرایی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و مبنای اولیه تایید و یا رد صلاحیت افراد در هیات‌های اجرایی خواهد بود.
پس از بررسی پرونده نامزدهای انتخاباتی در خلال استعلام چهارگانه بعد از مدت 10 روز، بررسی هیات‌های اجرایی به هیات نظارت شهرستان و بخش ارجاع می‌شود. این پرونده‌ها در هیات‌های نظارت مورد رسیدگی قرار می‌گیرد که آنها در خصوص رد و یا تایید صلاحیت کاندیداها نظر خود را اعلام می‌کنند. اگر هیات اجرایی صلاحیت کسی را رد کرد و هیات نظارت آن را تایید نمود طبیعتا نظر هیات نظارت مبنا قرار خواهد گرفت.
بنا بر تبصره 1 ماده 50 قانون انتخابات شوراهای اسلامی، داوطلبان شركت در انتخابات شوراهاي اسلامي روستا و شهر كه صلاحيت آنان در هيأت اجرائي رد شده است مي‌توانند ظرف مدت چهار‌روز از تاريخ اعلام اسامي نامزدهاي انتخاباتي شكايت خود را به ترتيب داوطلبان شوراي اسلامي روستا به هيأت نظارت شهرستان و داوطلبان شوراي‌اسلامي شهر به هيأت نظارت استان تسليم نمايند.
تبصره 2 - شاكيان مي‌توانند شكايت خود را ظرف مهلت مقرر به هيأت اجرائي مربوط نيز تسليم نمايند. هيأت اجرائي موظف است بلافاصله‌شكايات دريافتي را به هيأت نظارت ذي‌ربط ارسال نمايد.
تبصره 3 - هيأت نظارت موظف است ظرف مدت ده‌روز از تاريخ دريافت شكايات به آنها رسيدگي و نتيجه را به هيأت اجرائي مربوط اعلام‌نمايد. نظر هيأت نظارت در اين خصوص قطعي و لازم‌الاجراء است.
تبصره 4 - فرماندار يا بخشدار به عنوان رئيس[71] هيأت اجرائي موظف است پس از وصول نظريه هيأت نظارت، اسامي آن تعداد از داوطلباني را نيز كه صلاحيت آنان مورد تأييد هيأت‌نظارت قرار گرفته است از طريق انتشار آگهي به اطلاع اهالي برساند.
به عبارت دیگر، تجدید نظر داوطلبان رد صلاحیت شده معترض روستا در هیأت نظارت شهرستان و تجدید‌نظر داوطلبان معترض رد صلاحیت شده برای شهر‌ها در هیأت عالی نظارت استان انجام می‌پذیرد و نظر هیأت‌های عالی نظارت استان قطعی و لازم‌الاجراست.
ماده 52 - هيأتهاي اجرائي موظفند از تاريخ اعلام نهايي صلاحيت داوطلبان تا دو روز پس از اعلام نتيجه اخذ رأي انتخابات شكايت واصله را‌بپذيرند و از تاريخ دريافت شكايات ظرف مدت پنج روز در جلسه مشترك هيأت اجرائي و هيأت نظارت به آنها رسيدگي و اخذ تصميم نمايند.
*منبع:قانون تشكيلات، وظايف و انتخابات شوراهاي اسلامي كشور