دکتر پرویز مظاهری، دبیر هفتمین کنگره انجمن علمی روانپزشکان ایران، هفته گذشته با اعلام این خبر و تأکید بر این که برخی از متخصصان رشته‌های پزشکی در نسخه‌های خود داروهای آرام‌بخش را به میزان غیر‌مؤثر تجویز می‌کنند، گفت: در حال حاضر بیشتر پزشکان غیر‌روانپزشک با این استدلال که برخی بیماری‌های جسمی زمینه روانشناختی دارند، در کنار تجویز داروهای تخصصی مربوط به رشته خود از قبیل داروهای قلبی و عروقی، گوارشی و غیره، اصرار به استفاده از آرام‌بخش‌ها دارند و این در حالی است که این داروها باید توسط روانپزشکان و با میزان مؤثر تجویز شود و مصرف ناکافی آن‌ها تأثیری در بهبود بیماری ندارد.
اما سؤال این است که علت افزایش تجویز روز‌افزون این داروها در کشور چیست؟
دکتر مظاهری در پاسخ به این سؤال و با تأکید بر این که در حال حاضر آمار دقیقی از میزان تجویز این داروها در کشور نداریم، به همشهری می‌گوید: معضل اساسی در این رابطه این است که کارشناسان نیز معتقدند مردم ما با مصرف خودسرانه این داروها از رفتن به نزد روانپزشک به خاطر ترس از انگ بیمار روانی بودن، اجتناب می‌کنند و به همین علت به مصرف این داروها به توصیه اطرافیان روی آورده و آمار مصرف آن‌ها را در جامعه افزایش می‌دهند.
با این حال در شرایطی که بیماری‌های مربوط به رشته روانپزشکی در سراسر دنیا و بعد از بیماری‌های قلبی و عروقی حرف اول را می‌زنند، تأکید کارشناسان بر این است که علاوه بر مصرف خودسرانه مردم و گرایش آن‌ها به این داروها، باز هم علت عمده افزایش تجویز این داروها، دخالت سایر متخصصان و به‌خصوص پزشکان عمومی در امر درمان این بیماران است.
دکتر مظاهری در این باره می‌گوید: اکثر نسخه‌های ما را متخصصان غیر‌روانپزشکی می‌نویسند که شاید آشنایی کامل با بیماری‌های روانپزشکی نداشته و فقط اقدام به تجویز یک‌سری از آرام بخش‌ها می‌کنند.
اولویت مهجور مانده
صرف‌نظر از تجویزهای نادرست پزشکان دیگر رشته‌ها، سؤال این است که چرا خود روانپزشکان اقدام به کاهش این تجویزها نمی‌کنند یا این که درمان‌های دیگر را در این امر نمی‌گنجانند؟
دبیر هفتمین کنگره انجمن علمی روانپزشکان ایران با اشاره به این که ما هم مثل سایر کشورهای دنیا از قانون تجویز دارو در این بیماری‌ها به‌عنوان گام اول درمان پیروی می‌کنیم، معتقد است: با این که درمان بیماری‌های روانی ترکیبی از دارو‌درمانی و روان‌درمانی است، منتها مشکلی که ما داریم این است که تعرفه‌های مشخص و واقعی برای درمان‌های غیر‌دارویی در نظر گرفته نشده است. علاوه بر این، این درمان‌‌ها زمان‌بر هستند پس روانپزشک هم ترجیح می‌دهد که با وجود این چالش‌ها به درمان دارویی روی بیاورد و وقت خود را با پرداختن به درمان‌های غیر‌دارویی هدر ندهد.
در این میان مشخص است که روانپزشکان کمتر از سایر متخصصان در رشته‌های دیگر داروهای آرام بخش تجویز می‌کنند.
ولی آیا می‌توان جلوی تجویزهای پزشکان در رشته‌های دیگر را گفت؟
دکتر احمد جلیلی، رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران نیز با اشاره به این که
80 درصد درمان بیماری‌های روانپزشکی را دارو‌درمانی تشکیل می‌دهد و روان‌درمانی در این میان زیاد کارساز نیست، به همشهری می‌گوید: با این اوصاف باز هم نمی‌توان جلوی تجویز این گروه از پزشکان را گرفت چون هر پزشکی مختار است که داروی مورد تشخیص خود را تجویز کند.
وی ادامه می‌دهد: از طرفی به‌دلیل این که توزیع روانپزشکان در کشور به نحو مطلوبی نیست، مردم بیشتر به پزشکان عمومی مراجعه می‌کنند در حالی‌که شاید دوره‌های باز‌آموزی این تجویزها را نگذرانده باشند.
کتر محمد‌علی شهرکی، روانپزشک و مدیر اجرایی جمعیت ترک اعتیاد آفتاب نیز با تأکید بر این که چیزی که در تجویز این داروها ما را از سایر کشورها متمایز می‌کند این است که دخالت سایر پزشکان در این عرصه خیلی از مواقع باعث می‌شود که تجویزها نادرست باشند و در نتیجه درمان به درستی صورت نگیرد، می‌گوید: حتی در خیلی از موارد درصورت تشخیص درست، درمان ناکافی است و علاوه بر این در این گونه از تجویزها تداخلات دارویی در نظر گرفته نمی‌شود.
دکتر شهرکی در ادامه با اشاره به این که داروهای روانپزشکی یکی از گسترده‌ترین طیف‌های دارویی را تشکیل می‌دهند، چون این داروها نوروترانس‌میتر‌ها یا همان انتقال‌دهنده‌های عصبی که بسیار حساس هستند را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و
100 در صد باید از سوی روانپزشک تجویز شوند، اظهار می‌دارد: در حال حاضر برای پزشکان عمومی دوره باز‌آموزی در نظر گرفته شده اما این پزشکان اجباری برای طی کردن این دوره‌ها ندارند. علاوه بر این یاد‌گرفتن تجویز یک دارو شاید باز‌آموزی نخواهد و چیزی که مهم‌تر است این است که پزشکان عمومی باید یاد بگیرند که بیمار را به متخصص مربوطه ارجاع دهند.
در حالی که هم‌اکنون 50 درصد نسخه‌های پزشکان عمومی حداقل یک قلم داروی روانپزشکی دارد، مدیر اجرایی جمعیت ترک اعتیاد آفتاب ادامه می‌دهد: ما طی یک دوره، پزشکان عمومی را تحت آموزش‌های 3 ماهه به‌عنوان پزشک سلامت روان تربیت کردیم به گونه‌ای که بیماران باید به این پزشکان مراجعه می‌کردند.
اما سؤال این است که روان بیماران در این جامعه اینقدر کم‌ارزش است که این افراد را باید به دست کسانی بسپاریم که فقط یک دوره 3 ماهه آموزش دیده‌اند؟
به عقیده این روانپزشک خوشبختانه سیاستگذاران ما واقفند که جامعه نیازمند خدمات بهداشت روان است اما متأسفانه مسیر را اشتباه می‌روند.
بیماران بی‌خبر
با توجه به آماری که سال گذشته معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت اعلام کرد، مشخص شد که داروهای روانپزشکی بالاترین رتبه را از نظر تجویز داشته‌اند اما اضافه بر آنچه پزشکان تجویز می‌کنند، مردم نیز به راحتی با مراجعه با داروخانه‌ها به این داروها دسترسی دارند و این در حالی است که به گفته کارشناسان داروهای روانپزشکی فقط به تجویز احتیاج ندارند بلکه تنظیم این داروها و ارائه دستور برای نحوه مصرف آن‌ها بسیار مهم‌تر است که متأسفانه مردم ما از آن بی‌خبرند.
دکتر جلیلی در این رابطه معتقد است: البته در حال حاضر آمار داروهایی را داریم که به فروش می‌روند در حالی‌که خیلی از این داروها مصرف نمی‌شوند یا حتی درصورت توصیه روانپزشک به مصرف، توسط مردم دور ریخته می‌شوند.
به گفته وی مصرف خودسرانه دارو در مردم ما که بیشتر هم از داروهای خواب‌آور استفاده می‌کنند باعث می‌شود بیماری به صورت علامتی درمان شود و زمینه اصلی آن هیچ وقت مشخص و درمان نخواهد شد.
دکتر شهرکی نیز در این رابطه معتقد است: در این میان معضل دیگر ما داروخانه‌ها هستند که دیگر تبدیل به فروشگاه‌های دارو شده‌اند و فقط دارو را به بیمار می‌فروشند.
با این وجود به‌رغم این که داروهای اعصاب و روان و داروهای آرام بخش در کشور ما به‌دلیل وجود اختلالات خواب جزء درآمد‌زا‌ترین و پرفروش‌ترین داروها هستند، داروخانه‌ها هم با فروش بدون محدودیت این داروها، به آمار مصرف بیش از حد آن‌ها دامن می‌زنند به‌طوری که هم‌اکنون در جامعه ما بعد از آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور جزء پر‌تجویزترین و پرفروش‌ترین داروها هستند.
معضل فراموش شده
در این میان نقش بیمه‌ها و هزینه‌های پرداختی این داروها شاید از جمله معضلات مهم و فراموش‌شده‌ای باشد که باز هم از سوی مسئولان نادیده گرفته می‌شود.
دکتر سید سعید صدر، روانپزشک و مدیر‌گروه روانپزشکی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی، با تأکید بر این که اگر در مواردی دیده می‌شود که اقلام دارویی در نسخه بیمار زیاد دیده می‌شوند به این خاطر است که ما در روانپزشکی تجویز چند دارویی داریم، می‌گوید: علاوه بر این به‌دلیل ازدحام مطب‌های روانپزشکی وقتی یک بیمار با یک اختلال مزمن که موارد درمانی زیادی را طی کرده است به روانپزشک مراجعه می‌کند، پزشک هم ناچار است تجویزهای متعددی را برای بیمار انجام دهد.
از سوی دیگر کمیابی بعضی از داروهای جدید تک‌نسخه‌ای که تحت پوشش بیمه نیستند موجب شده که روانپزشکان به تجویز داروهای قدیمی‌تر روی بیاورند.
علاوه بر تمام این مشکلات، دکتر صدر به معضل دیگری نیز اشاره می‌کند: در حال حاضر بیمه‌ها بعضی از داروهای روانپزشکی را با امضای متخصص مغز و اعصاب تقبل می‌کنند و امضای روانپزشک را نمی‌پذیرند و این باعث می‌شود که ما مجبور شویم یک سری از داروهای گران، متعدد و نایاب که در سامانه بیمه نیست را برای بیمار تجویز کنیم و این درحالی است که خیلی از بیماران توان تهیه این داروها را ندارند.به گفته وی در حال حاضر ایران از نظر استاندارد تجویز دارو در حد مطلوبی به سر می‌برند، منتها متأسفانه بیماران ما به درمان‌های جدید تحت پوشش بیمه دسترسی ندارند.