در پنجمين دوره انتخابات شوراي اسلامي شهر و روستا ۲۸۷ هزار كانديدا براي كرسي‌هاي سراسر كشور رقابت مي‌كنند كه از اين تعداد حدود 20درصد در شهرها و 80درصد در روستاها ثبت‌نام كرده‌اند.
طبق اصلاحاتي كه مجلس شوراي اسلامي در سال۹۴ تصويب كرده، تعداد كرسي‌هاي شوراي شهر و روستا به نسبت دوره‌هاي قبل كاهش يافته است. به‌عنوان مثال در تهران تعداد منتخبين از ۳۱ نفر اصلي و ۱۲ علي‌البدل به ۲۱منتخب اصلي و ۱۱ علي‌البدل كاهش يافته است. اما از سوي ديگر در اين انتخابات 5 هزار روستاي جديد كه پيش‌تر شوراي اسلامي روستا نداشته‌اند نيز در انتخابات شركت مي‌كنند.
كل كرسي‌هاي انتخابات شهر و روستا در سراسر كشور ۱۳۲ هزار و ۷۵۰عضو اصلي و ۴۵ هزار و ۴۵۴ عضو علي‌البدل را شامل مي‌شود.(1) انتخابات شوراها از سوي ديگر نامتمركز‌ترين انتخابات كشور است؛ جايي كه توزيع منتخبين در سراسر كشور به‌گونه‌اي بي‌نظير برنامه‌ريزي شده و حتي با انتخابات مجلس شوراي اسلامي قابل قياس نيست. اين يعني ارتباط مستقيم‌تر و بي‌واسطه‌تري بين شهروندان و منتخبين وجود دارد و شناخت شخصي و مستقيم نسبت به كانديداها نقش زيادي در انتخاب آنها به‌خصوص در شهرهاي كوچك و روستاها دارد. علاوه بر تمام مشخصات و شرايط، اين انتخابات خاص از حيث ديگري نيز بي‌نظير و به نسبت 4 دوره گذشته نامتعارف است. در اين دوره و به نسبت دوره پيشين انتخابات شوراها، افزايش شمار كاربران اينترنت، افزايش كاربران اينترنت موبايل و فراگير شدن تلفن‌هاي هوشمند را شاهد هستيم. در شهرهاي بزرگ اكثر رأي‌دهندگان و در بسياري شهرهاي كوچك و حتي روستاها بخش قابل توجهي از رأي‌دهندگان كاربر اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي هستند.
براي درك بهتر از تفاوت اين انتخابات با دوره قبل كافي است به چند آمار كليدي و مهم دقت كنيم. تعداد كاربران اينترنت كشور در تخمين‌هاي مختلف از حدود ۲۴ميليون كاربر در سال۹۲ به ۴۶ميليون نفر رسيد؛ يعني تقريبا دوبرابر شده است. اين رشد عمدتا در شهرهاي كوچك‌تر توزيع شده است؛ چراكه شهرهاي بزرگ پيش از اين نيز از ضريب نفوذ قابل توجهي برخوردار بوده‌اند. در حال حاضر ضريب نفوذ كل كشور بيش از 80درصد تخمين زده مي‌شود. گسترش گوشي‌هاي هوشمند اينترنت موبايل نسل 3 و 4 نيز قابل توجه است.هم اكنون تعداد تلفن‌هاي هوشمند در كشور بين 40 تا 50 ميليون دستگاه تخمين زده مي‌شود. همچنين بين ۳۰ تا ۳۵ميليون مشترك از اينترنت پرسرعت موبايل برخوردارند. رشد اينترنت و بالطبع آن استفاده گسترده مردم از پيام‌رسان‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي تأثير مشخصي در اين دوره از انتخابات به همراه دارد. به‌صورت ظاهري نيز اين تغيير براي همه ما قابل مشاهده است. به‌عنوان مثال حجم تبليغات محيطي و چاپي كانديداهاي انتخابات رياست‌جمهوري به نسبت دوره‌هاي قبل كاهش قابل توجهي داشته و مشخص است كه اغلب ستادها بودجه و منابع خود را به توليد و انتشار محتوا در رسانه‌هاي اجتماعي اختصاص داده‌اند. درباره كيفيت پياده‌سازي و استراتژي نامزدها در استفاده از تبليغات اينترنتي البته مي‌توان بحث كرد و ارزيابي‌هاي متفاوتي داشت.
مي‌توان نقدهاي مختلفي به كمپين كانديداها وارد كرد اما نمي‌توان انكار كرد كه به هر حال تمركز اصلي تبليغات در وب و شبكه‌هاي اجتماعي است و حتي حضور تلويزيوني كانديداهاي محترم نيز براساس بازتاب آن در شبكه‌هاي اجتماعي مورد بحث و قضاوت افكار عمومي قرار مي‌گيرد. اين تغيير در ابزار و گستره ارتباطي و اطلاع‌رساني به‌طور قطع در انتخابات شوراهاي شهر و روستا نيز مشهود و مؤثر خواهد بود. گرايش عموم مردم به اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي و اظهارنظر افراد مختلف فضاي تبليغات و مشاركت سياسي را تحت‌تأثير قرار داده است. به لطف شبكه‌هاي اجتماعي و گسترش اينترنت، امروز حق تعيين سرنوشت تنها در انداختن رأي به صندوق ظهور نمي‌يابد. فضاي مناسبي براي تحقق آزادي بيان فراهم است و شايد بيش از هر انتخابات ديگري آزادي بيان به حق تعيين سرنوشت گره خورده است. هر نظري كه هر شهروند در شبكه‌هاي اجتماعي اظهار مي‌كند، هر لايكي كه مي‌زند و هر صفحه‌اي را كه دنبال مي‌كند درواقع بخشي از روند مشاركت سياسي است؛ بياني است كه به سهم خود تأثيري در افكار عمومي و روند انتخابات دارد. اين پديده مباركي در تحقق آرمان‌هاي انقلاب و جمهوريت كشور است. علاوه بر اين، شيوه مشاركت شهروندان نيز متفاوت شده است؛ توليد پيام‌ها و محتواي تبليغاتي پيش از اين در انحصار ستادهاي نامزدها و رسانه‌هاي جمعي وابسته به جريان‌هاي سياسي بود امروز اما توليد و انتشار گسترده محتواي شهروندي يا User Generated Content اهميت زيادي در شكل‌دهي به افكار عمومي دارد. پوستر، عكس، فيلم و حتي لطيفه‌هايي كه شهروندان در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر مي‌كنند در بسياري موارد بيشتر از پيام‌هاي رسمي ستادها ديده مي‌شود و در جريان‌سازي له يا عليه نامزدها مؤثر است. هرچند اين پديده مبارك است اما نگراني‌هايي را نيز ايجاد مي‌كند كه در ادامه به آنها مي‌پردازيم.
- ظهور 2 نگراني مهم براي كانديداهاي شوراهاي شهر و روستا
مجموع شرايط اين انتخابات 2نگراني مهم را ايجاد مي‌كند.
نگراني اول عدم توانايي نامزدهاي شايسته به بهره‌گيري از اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي برميگردد. با توجه به سن، تخصص و توانايي‌هاي فردي و ستادي كانديداها، عدم‌آشنايي با مواردي چون رسانه و محتوا، مراحل انتشار، تكنيك‌‌هاي تأثيرگذاري، آناليز و تحليل افكار عمومي و شيوه تعامل در شبكه‌هاي اجتماعي نحوه برخورد با موافقين و مخالفين مي‌تواند هزينه‌اي جدي براي كانديدا ايجاد كند. درواقع اين امر بسيار محتمل است كه افرادي شايستگي انتخاب شدن و تصدي كرسي شوراها را داشته باشند اما به‌دليل ضعف در مواردي كه ذكر شد نتوانند كمپين موفقي را مديريت كرده و به نتيجه برسند.
نگراني دوم اما به طبيعت شبكه‌هاي اجتماعي برميگردد. اين شبكه‌ها ابزارهايي براي اطلاع‌رساني سريع و گسترده هستند اما بايد توجه داشت همانطور كه در اين بستر اخبار و اطلاعات درست به سرعت و قدرت منتشر مي‌شود، فضا براي دروغ، شايعه‌پراكني و توهين نيز فراهم است. كانديداها بايد نسبت به اين خطر علم داشته باشند و مراقبت كنند. افرادي را براي پايش اخبار و اطلاعات مأمور كنند كه بلافاصله پس از مشاهده هر مورد ناهنجار نسبت به واكنش مناسب اقدام كنند. نمي‌توان واكنش خاصي را براي همه مسائل درنظر گرفت؛ اين واكنش مي‌تواند سكوت باشد، مي‌تواند پاسخ و جوابيه باشد يا مي‌تواند پيگيري حقوقي باشد، ولي به هرحال بايد اين خطر را سريع ديد و نسبت به آن واكنش مقتضي را نشان داد.
- چند توصيه كليدي به نامزدهاي انتخابات شوراهاي شهر و روستا
به نسبت زمان زيادي از شروع تبليغات انتخابات رياست‌جمهوري مي‌گذرد. چون در انتخابات رياست‌جمهوري شيوه كمپين و پيام نامزدها گستره‌اي ملي دارد و اطلاع‌رساني از حمايت رسانه‌هاي جمعي و صدا و سيما نيز برخوردار است، نگراني و توصيه‌هاي مربوطه را به نيروها و اتاق فكرهاي موجود در خود ستادها مي‌سپاريم و با توجه به گسترگي نامتمركز در اين مقاله بر انتخابات شوراهاي شهر و روستا تمركز مي‌كنيم.
- توصيه نخست
از تبليغات سنتي روي نگردانيد. هرچند اينترنت فراگير شده اما باتوجه به نگراني‌هايي كه در بالا ذكر شد، تكيه بر تبليغات سنتي 2 مزيت دارد؛ نخست بخش مهمي از رأي دهندگان به‌خصوص در شهرهاي كوچك و روستاها عادت به ارتباط و تعامل مستقيم با كانديداها دارند، پس كانديداها بايد از تبليغات محيطي و ستادهاي ثابت و متحرك و سخنراني‌ها بهره ببرند و مزيت دوم كاهش ريسك است. ريسك‌هاي ناشي از عدم‌شناخت تبليغات در اينترنت با تكيه بر تبليغات سنتي برطرف مي‌شود، پس كانديداها نبايد تمام توان خود را معطوف به تبليغات اينترنتي كنند اما از اينترنت نيز غافل نشويد و همزمان در تمام تبليغات چاپي و محيطي خود آدرس سايت و شبكه‌هاي اجتماعي ستاد خود را معرفي كنيد.
- توصيه دوم
حتما وب‌سايت داشته باشيد. يك سايت ساده بدون زرق و برق و استاندارد درست كنيد زندگينامه، پيام‌ها، تصاوير، اخبار و ويدئوهاي خود را در آن قرار دهيد. اين سايت مرجع رسمي اطلاع‌رساني شما خواهد بود. در اين سايت آدرس صفحات خود در ساير رسانه‌هاي اجتماعي و مشخصاتي براي تماس با خود را قرار دهيد.
- توصيه سوم
در متن و فيلم‌هايي كه در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر مي‌كنيد، لحن و زبان ساده‌اي انتخاب كنيد. خودتان باشيد و سعي نكنيد مثلا مانند كانديداهاي رياست‌جمهوري حرف‌هاي سنگين و عمومي بزنيد. حوزه كاري شما محدود به يك شهر يا روستاست، پس با زبان مردم همان منطقه از مسائل منطقه و راه‌حل‌ها و برنامه‌هاي خود بگوييد. طوري حرف نزنيد كه مردم احساس غريبگي كنند يا پيام روشن و مشخصي از حرف‌هايتان دريافت نشود.
- توصيه چهارم
از تلگرام به‌درستي بهره ببريد. نيروهاي اصلي ستاد خود را در يك گروه خصوصي وارد كنيد كه براي هماهنگي و سازماندهي استفاده مي‌كنيد اما يك گروه عمومي و بزرگ درست كنيد كه 2 نقش اصلي دارد؛ مجراي اصلي اطلاع‌رساني برنامه‌هاي شما باشد و محلي براي گفت‌وگوي مستقيم با شهروندان. كانال تلگرام رسانه‌اي يك‌سويه و عقب‌افتاده است در كانال مخاطبان امكان اظهارنظر ندارند و استفاده از كانال بستن فضاي گفت‌وگوست. در گروه‌هاي بزرگ اما فضاي گفت‌وگو و تعامل مستقيم فراهم است. براي گروه ضوابطي تعيين و به‌صورت شفاف آن را اعلام كنيد و نگذاريد گروه با پست‌هاي نامرتبط اشغال شود. اطمينان حاصل كنيد در تمام ساعت شبانه‌روز افرادي از ستاد شما در گروه حاضر هستند تا محتواي نامناسب را پاك كنند. به سؤالات، مسائل و انتقادات شفاف و محترمانه پاسخ دهيد و براي گفت‌وگو با مردم وقت بگذاريد. چنانچه اين گروه خوب مديريت شود، پس از انتخاب شدن نيز ابزاري مفيد براي تعامل با شهروندان در اختيار خواهيد داشت.
- توصيه پنجم
اينترنت فقط تلگرام نيست. سعي كنيد در ساير شبكه‌هاي اجتماعي نيز حضور داشته باشيد؛ مثلا اينستاگرام مي‌تواند ابزار مفيدي براي تبليغات شما باشد. از عكس‌ها و تصاوير باكيفيت و توضيحات متين و كافي استفاده كنيد. لازم نيست براي ساخت فيلم هزينه كنيد. مردم فيلم‌هاي غيرتبليغاتي كه با يك گوشي گرفته شده را نيز مي‌پسندند. شما هم سعي كنيد هر روز از فيلم‌هاي كوتاه براي برقراري ارتباط با مردم بهره ببريد.
- توصيه ششم
دست آخر اينكه به ياد داشته باشيد انجام تبليغات مناسب و شفاف خودنمايي نيست. تبليغات و اطلاع‌رساني حقي است كه بايد در اختيار رأي‌دهندگان قرار بگيرد. مردم بايد و حق دارند از برنامه‌هاي كانديداها به‌خوبي اطلاع داشته باشند تا بتوانند بهتر انتخاب كنند. پس بدون تعارف برنامه‌هاي خود را منتشر كنيد و در اختيار مخاطبان قرار دهيد.
منابع:
۱- گفت‌وگوي رئيس ستاد انتخابات كشور با خبرگزاري شهرايران