اين را ناظران سياسي و تحليلگران جامعه شناسي مي‌گويند. اين موضوع آنجا اهميت و نمود بيشتري پيدا مي‌كند كه معمولا نظرسنجي‌ها در ايران تصويري دقيق و روشن از تصميم نهايي مردم نشان نمي‌دهد. با اين حال در يك دهه اخير بازار نظرسنجي‌هاي انتخاباتي در كشورمان داغ‌تر از سال‌هاي گذشته است و بسياري از تحليلگران با اتكا به نتيجه‌هاي همين نظرسنجي‌ها شمايي از آنچه قرار است در صحنه سياسي كشور رخ دهد، ارائه مي‌كنند.
گرچه معمولا درصدي از خطا در نتيجه‌هاي نظرسنجي‌ها وجود دارد اما بدون نظرسنجي نمي‌توان تصويري روشن از آنچه در پس ذهن مردم درباره رخدادهاي مهمي چون انتخابات مي‌گذرد، ارائه كرد. اما آيا مي‌توان به اين نتايج اعتماد كرد؟ نظرسنجي در ايران سابقه زيادي ندارد؛ البته نسبت به كشورهاي اروپايي.
نخستين نظرسنجي در ايران در سال1345 و نه درباره مسائل سياسي بلكه درباره برنامه‌هاي تلويزيوني انجام شد اما در يكي، دو دهه اخير به‌دليل بالا رفتن اهميت انتخابات در كشور و همينطور افزايش مشاركت مردم در رخدادهاي سياسي، سبب شده تا نظرسنجي‌ها بيشتر مورد توجه قراربگيرد.
مشكل اصلي اين است كه بسياري از ناظران سياسي نسبت به نتايج اين نظرسنجي‌ها ترديد دارند. استدلال آنان اين است كه اين نظرسنجي‌ها معمولا از سوي نهادي مستقل يا مردم‌نهاد انجام نمي‌شود و وابسته به مراكز دولتي هستند. از طرف ديگر نظرسنجي در بسياري از كشورها كه صحت نتايج آن معمولا بيش از 90درصد است، يا از سوي نهادي مستقل و خصوصي انجام مي‌شود و يا اينكه احزاب و تشكل‌هاي سياسي اين كار را انجام ميدهند. اما در كشورهاي ديگر نظرسنجي‌هاي انتخاباتي چگونه و با چه ابزاري انجام مي‌شود كه درجه خطايش بسيار پايين است؟
- بازخواني تجربه نظرسنجي در كشورهاي ديگر
در بيشتر كشورهاي توسعه‌يافته نظرسنجي از سوي مؤسسه و يا نهادهاي خصوصي كه هيچ‌گونه وابستگي‌اي به بخش‌هاي دولتي ندارند، انجام مي‌شود. شايد به همين دليل است كه مردم آن كشورها بدون خود سانسوري نظرهاي خود را در آن نظرسنجي‌ها بيان مي‌كنند. همين امر سبب شده تا ميزان خطاي نظرسنجي به‌خصوص درباره نتيجه انتخابات‌ها، ناچيز باشد. يكي از آن مؤسسه‌هايي كه تقريبا بيشتر كشورها به نتيجه‌هاي نظرسنجي آن استناد مي‌كنند، مؤسسه «گالوپ» نام دارد.
گالوپ به‌عنوان بزرگ‌ترين و معتبرترين مركز آمارگيري جهان در رابطه با افكار عمومي فعاليت دارد. اين مؤسسه در ۱۲ نظرسنجي كه به انتخابات رياست‌جمهوري در سال ۱۹۳۶ تا ۱۹۸۴ مربوط مي‌شد، با استفاده از روش‌هاي مختلف و به كارگيري صدها نفر نيرو، توانست نتايج انتخابات را بسيار دقيق حدس بزند، به‌طوري كه متوسط خطايي كه در تخمين نهايي آنها به چشم مي‌خورد كمتر از 3درصد بود. مخارج اين مؤسسه از حق اشتراك مؤسسات تبليغاتي و توليدي در ايالات متحده آمريكا تأمين مي‌شود.
نظرسنجي‌ها درباره انتخابات اخير در اروپا و آمريكا حاكي از نظام‌مند بودن و همينطور ميزان صحت آنهاست؛ براي مثال در اوايل ارديبهشت امسال خبري مبني بر اينكه نتايج آخرين نظرسنجي‌هاي انتخابات 2017 رياست‌جمهوري فرانسه كه پس از حمله تروريستي خيابان شانزه‌ليزه صورت گرفته است، حكايت از پيشتازي «امانوئل مَكرون» نامزد ميانه‌رو در تمامي نظرسنجي‌ها دارد، منتشر شد. انتخابات اين كشور به دور دوم كشيد و در دور دوم «امانوئل مَكرون»پيروز انتخابات شد.
در انتخابات رياست‌جمهوري آمريكا اين بار نظرسنجي‌ها خطاي فاحش داشتند. گرچه در نگاهي ساده‌تر به‌نظر مي‌رسيد كه نامزد حزب دمكرات يعني هيلاري كلينتون پيروز انتخابات است اما اين پيش‌بيني‌هاي تحليلگران تفاوت زيادي با نتايج نظرسنجي‌ها داشت؛ نظرسنجي‌هايي كه عمدتا از سوي مؤسسه‌هاي معتبر و به سفارش نهادهاي دولتي و يا خصوصي انجام مي‌شد؛
مثلا مؤسسه «نظرسنجي ميانگين ملي» در آمريكا نشان مي‌داد كه كلينتون با 7 امتياز بيشتر پيشتاز است و نيت سيلور، كارشناس آمار و سردبير وبلاگ «فايو ترتي ايت» برآورد كرده كه كلينتون به‌طور حيرت‌انگيزي با كسب 87.6 درصد آرا پيروز انتخابات خواهد بود.
اما نظرسنجي Day breakk كه به‌صورت مشترك توسط روزنامه لس‌آنجلس تايمز و use Dornsife انجام شده، نتيجه متفاوتي را اعلام كرد.
در آن نظرسنجي، نظر حدود 3هزار راي‌دهنده واجد شرايط را جويا شدند و نتايج آن هر روز به روزرساني شده است. اين نظرسنجي ترامپ را پيروز انتخابات برآورد كرده بود؛ چراكه 44.9درصد از شركت‌كنندگان در اين نظرسنجي به ترامپ و 43.3درصد به كلينتون رأي داده بودند.
البته نظرسنجي‌هايي هم هستند كه نتايجشان چندان با نتيجه اصلي انتخابات همخواني ندارد؛ مثلا درباره همه پرسي خروج بريتانيا از اتحاديه اروپا. اين رخدادي بود كه نشان داد هنوز هم درصدي از خطا درنظرسنجي‌ها وجود دارد وغيرقابل پيش‌بيني بودن مردم را بار ديگر اثبات كرد. تا آخرين لحظات راي‌گيري نيز نظرسنجي‌ها پيش‌بيني مي‌كردند كه با فاصله حداقل ٢درصد، مردم به ماندن در اتحاديه اروپا رأي خواهند داد ولي نتيجه عكس شد و تقريبا با فاصله اندكي مردم به خروج از اتحاديه اروپا رأي دادند.
بنابراين پيش‌بيني ناظران بين‌المللي و يا تحليلگران سياسي هم درباره نتايج انتخابات نمي‌تواند چندان درست از آب دربيايد. البته تجربه نظرسنجي در برخي كشورها هم نشان داده كه برخي مؤسسه‌ها در راستاي اهداف سياسي گروه‌ها و احزاب عمل مي‌كنند و گروه‌هاي هدف نظرسنجي را طوري انتخاب مي‌كنند كه تصادفي نباشد. در برخي كشورها هم نظرسنجي تا زمان راي‌گيري ادامه دارد. كشورهايي مانند اوكراين، اتريش، بلژيك، دانمارك، فنلاند و... ممنوعيتي در انتشار نتايج نظرسنجي‌ها و زمان انتشار آن ندارند.
- چالش‌هاي نظرسنجي در ايران
معمولا در آستانه انتخابات نظرسنجي‌هاي مختلفي در ايران انجام مي‌شود. يكي از نظرسنجي‌هاي اصلي را سازمان صدا و سيما انجام مي‌دهد كه قابل‌استناد هم هست. نظرسنجي‌هاي وزارت اطلاعات و نيروي انتظامي هم ازجمله نظرسنجي‌هاي قابل‌اعتبار در ايران است. اين نظرسنجي‌ها معمولا با ملاحظه تأثيرگذاري روي رأي مردم اعلام عمومي نمي‌شود.
نظرسنجي‌هايي كه معمولا درباره انتخابات انجام مي‌شود، از نوع راستي‌آزمايي هستند؛ يعني بعد از راي‌گيري و پايان انتخابات مشخص مي‌شود كه نتايج نظرسنجي‌هاي صورت گرفته تا چه اندازه به واقعيت نزديك و درست بوده است. در كشور ما اما شرايط نظرسنجي و نتايج آن كمي متفاوت است؛ از شيوه نظرسنجي و مؤسسه‌هاي نظرسنجي تا ميزان مشاركت مردم در اين نظرسنجي‌ها. در بيشتر مواقع پشت مؤسسه‌ها و يا گروه‌هايي كه درباره انتخابات ايران نظرسنجي انجام ميدهند، نهادهاي دولتي يا شبه‌دولتي هستند كه همين امر سبب شده تا نتوان اعتماد زيادي به اين نظرسنجي‌ها داشت. در طرف ديگر موضوع، مردم يا مشاركت‌كنندگان در نظرسنجي‌ها هستند.
كارشناسان بر اين باورند كه به‌دليل آنكه عموما نظرسنجي‌ها از سوي مؤسسه‌هاي مردم نهاد انجام نمي‌شود، مردم يا از پاسخ دادن به سؤال‌ها طفره مي‌روند و يا اينكه دست به‌خودسانسوري مي‌زنند. به‌خصوص آنكه اگر متوجه شوند يك مؤسسه نظرسنجي مثلا وابسته به آمريكا يا كشوري غير از ايران است.
نكته ديگري كه درباره انتخابات‌هاي ايران و نظرسنجي‌ها وجود دارد، پديده‌اي با عنوان آراي خاكستري است. برخي كارشناسان مانند علي جنادله، عضو هيأت علمي دانشگاه علامه طباطبايي تأكيد دارند كه «با توجه به اينكه آراي خاكستري باعث سياليت و عدم‌پيش‌بيني‌پذيري رفتار انتخاباتي افراد مي‌شوند اتفاقا مؤسسات نظرسنجي ما بايد بسيار تخصصي عمل كنند؛ چون در جامعه‌اي كه تقريبا رفتار سياسي افراد شناخته شده است و الگوي مشخصي وجود دارد،
ممكن است مشخص شود كدام مناطق به چه كساني و جريان سياسي رأي ميدهند يا كدام طبقه اجتماعي به كدام جريان سياسي رأي ميدهند.» به گفته او «نزديك روزهاي انتخابات هر اتفاقي ممكن است اين آراي خاكستري را به يك سمتي جابه‌جا كند و آنها هستند كه در واقع تعيين‌كننده نتيجه نهايي انتخابات مي‌شوند؛ هر چقدر درصد اينها درنظرسنجي‌ها بيشتر باشد، اعتبار نظرسنجي‌ها پايين‌تر مي‌آيد.»
فقدان احزاب و گروه‌هاي سياسي هم يكي از عوامل ناكام بودن نظرسنجي‌ها در كشورمان است. در بسياري از كشورها احزاب به مؤسسه‌هاي نظرسنجي پيشنهاد كار ميدهند تا بتوانند از طريق نتيجه‌هاي اين نظرسنجي‌ها رفتار كانديداي مورد حمايتشان را در مناظره‌ها و يا مصاحبه‌هاي تلويزيوني براساس نظرهاي مردم بازسازي كنند. اما در كشور ما نه احزاب قوي وجود دارند و نه مؤسسه‌اي خصوصي كه بخواهد و بتواند كار نظرسنجي را بر عهده بگيرد.
اينها تنها مشكلات نظرسنجي در ايران نيست. بخش مهم نظرسنجي‌ها به موضع نامزدهاي انتخابات و سياستمداران بازمي‌گردد. گزارش واحد ارتباطات و اطلاع‌رساني پژوهشگاه فرهنگ و هنر درباره چالش‌هاي نظرسنجي در ايران نشان مي‌دهد كه در ايران هنوز اجماع ميان سياستمداران براي ضرورت انجام نظرسنجي وجود ندارد.
كافي است نتايج يك نظرسنجي - به‌ويژه در مقطع خاصي مانند انتخابات، بحران‌هاي اجتماعي و يا شرايطي مثل مذاكرات اخير در ژنو- خلاف آنچه پيش‌بيني مي‌شده است، باشد. در اين موقعيت موج انتقاد و اعتراض نسبت به علم نظرسنجي شكل گرفته و مؤسسات نظرسنجي متهم به مواردي همچون «نظرسازي»، «آشنا نبودن به علم نظرسنجي»و... مي‌شوند. اين نهاد پژوهشي در گزارش خود، يكي از آسيب‌هاي جدي نظرسنجي در ايران را موسمي و كم ثمر بودن آن عنوان كرده است.
متأسفانه به‌دليل وجود نگاه سياسي و سياست زده به‌نظرسنجي‌ها، امكان استفاده نتايج، توسط محققان ميسر نيست و در نتيجه هدف به جاي اينكه حل مسئله و ارائه راهبرد توسط متخصصان امر باشد در اكثر اوقات متخصصان و صاحب‌نظران علوم اجتماعي نامحرم تلقي مي‌شوند و اطلاعات به‌دست آمده كه قطعا هزينه مالي و زماني زيادي نيز در پي داشته با كمترين استفاده ممكن بايگاني مي‌شود. يكي از راهبردهاي جدي آينده بايد استاندارد شدن نظرسنجي‌ها، برداشتن قوانين سختگيرانه در استفاده از نتايج به‌دست آمده و در اختيار قرار دادن اطلاعات باشد تا به راحتي بتوان حتي داده‌هاي توليد شده را در اختيار همگان گذاشت و هيچ هراسي نيز نداشت.
- جاي خالي نظر روستاييان در نظرسنجي
براي نخستين بار در انتخابات امسال يك مؤسسه نظرسنجي، از آرا و نظر روستاييان براي پيش‌بيني نتايج انتخابات امسال استفاده كرد. اما عموما درنظرسنجي‌هاي انتخاباتي نظر ساكنان روستاها دخيل نمي‌شود. در واقع يكي از مشكلات نظرسنجي در ايران، توجه به جامعه هدف و يا مخاطبان نظرسنجي هستند كه عموما اشتباه انتخاب مي‌شوند، به‌خصوص درباره نظرسنجي‌هاي انتخابات رياست‌جمهوري. چندين سال است كه برخي خبرگزاري‌ها و سايت‌هاي خبري بار نبود مؤسسه‌هاي نظرسنجي را به دوش مي‌كشند، اما جامعه هدف نظرسنجي‌هاي آنان چه كساني هستند؟
آيا فقط مردم تهران و كلانشهرها هستند؟ يا اينكه فقط دانشجويان و شاغلانند؟ به گفته تحليلگران جامعه‌شناسي، اين نظرسنجي‌ها معمولا از بخش تأثيرگذار انتخابات غافل مي‌شوند؛ روستاييان و مردم شهرهاي كوچك. توجه به رأي روستاها خلئي بود كه در اكثر نظرسنجي‌هاي پيش از اين وجود داشت. نظرسنجي‌هاي سابق عمدتا در سطح مراكز استان‌ها و نهايتا شهرها انجام مي‌شده است با اين حال به تازگي نظرسنجي‌اي در ايران انجام شده كه نخستين افكارسنجي‌اي است كه در آن رأي روستاها نيز اخذ شده است.
براساس آمارها بيش از 25درصد آراي هر دوره، مربوط به روستاهاست. براساس اين نظرسنجي كه اخيرا و بعد از نخستين مناظره ميان 6كانديداي انتخابات رياست‌جمهوري انجام شده و براي نخستين بار روستاها نيز در آن لحاظ شده است، در دوگانه محمدباقر قاليباف و حجت‌الاسلام روحاني، ميزان اقبال به هريك از اين كانديداها 41.1درصد شده و اقبال به محمدباقر قاليباف به سطح حسن روحاني رسيده است. مقصود از نظرسنجي در دوگانه A و B به اين صورت است كه پرسيده مي‌شود اگر بين A و B بخواهيد انتخاب كنيد و رقيب ديگري در ميدان نباشد، به كداميك رأي خواهيد داد؟
- جهش ايران درنظرسنجي
با وجود اين چالش‌ها، پايگاه خبري المانيتور با انتشار گزارش مفصلي از موفقيت مراكز نظرسنجي ايران در پيش‌بيني انتخابات رياست‌جمهوري سال ۹۲، انتخابات آينده رياست‌جمهوري ايران را فرصتي براي شكوفايي بيشتر دانش ايراني‌ها در اين عرصه قلمداد كرد. مؤسسه تحقيقات جهاني ESOMAR كه اتحاديه تجاري بين‌المللي صنعت نظرسنجي محسوب مي‌شود، نام ده‌ها عضو ايراني را در وب سايت خود ثبت كرده است و اين تعداد قابل‌مقايسه با ديگر بازارهاي اقتصادي روبه‌رشد همچون فيليپين است. انجمن تحقيقات بازاريابي ايران نيز نام ۲۴ عضو شخصي و مؤسسه را در وب‌سايت خود آورده است. با توجه به فرصت موجود تا انتخابات بعدي رياست‌جمهوري در ايران، پيش‌بيني مي‌شود بازيگران ديگري نيز وارد اين بازار شوند. با اين حال مواردي هم بودند كه نتيجه انتخابات دقيقا برخلاف آنچه كه نتايج نظرسنجي‌ها نشان مي‌داد، شد.
- نظرسنجي‌هاي اينترنتي
حداقل در 4-3 سال اخير آنقدر سيطره فضاي مجازي بر آرا و افكار و زندگي مردم گسترده شده كه نمي‌توان براي بررسي نظرسنجي‌ها به راحتي از كنار اين فضا گذشت. برنامه‌هايي مانند تلگرام كه كاربران زيادي در ايران دارد قابليت نظرسنجي دارد. آمارها مي‌گويد در مجموع 53درصد از كل مردم ايران حداقل عضو يكي از شبكه‌هاي اجتماعي هستند، همچنين شبكه اجتماعي تلگرام به پرطرفدارترين شبكه اجتماعي در بين مردم ايران تبديل شده است.
بنابراين طبيعي است كه ستادهاي انتخاباتي كانديداها از اين فضا براي افكارسنجي مخاطبان و راي‌دهندگان استفاده كنند. در سال 1394 مركز افكارسنجي دانشجويان ايران (ايسپا)، گزارشي از نظرسنجي درباره ميزان عضويت كاربران تلگرام در گروه‌هاي سياسي منتشر كرد كه نشان مي‌داد تنها حدود 38درصد پاسخگويان اعلام كرده‌اند در گروه‌هايي كه عضو هستند، اخبار و تحليل‌هاي سياسي رد و بدل مي‌شود. اما بازهم نمي‌توان به اين روش و نتايج آن استناد كرد؛ چرا كه درصد كمي از راي‌دهندگان در اين فضاي مجازي حضور دارند و حتي ممكن است اين نظرسنجي‌ها را خيلي جدي نگيرند.
از طرف ديگر هيچ‌گونه نهاد و يا مؤسسه‌اي بر اينگونه نظرسنجي‌ها نظارت ندارد. نكته مهم‌تر اما اين است كه درنظرسنجي اينترنتي مخاطبان را نمي‌توان در شرايط قانوني انتخابات گنجاند؛ به‌عنوان مثال يكي از شرايط رأي دادن در انتخابات، محدوده سني بالاي ۱۸سال است اما درنظرسنجي اينترنتي نمي‌توان اين محدوديت را اعمال كرد. شايد به همين دليل است كه كارشناسان تأكيد دارند كه نظرسنجي‌هاي اينترنتي مبناي علمي ندارند.
پيش‌تر هم علي حسن‌پور، دادستان بوشهر به ايرنا گفته بود كه «انجام نظرسنجي در برخي از سايت‌ها و فضاي مجازي جنبه تبليغي براي نامزدها دارد و به دليل مغايرت با قانون بايد جمع‌‌آوري شوند.» اما ديدگاه ديگري هم وجود دارد، كه نگاهي منفي به استفاده از فضاي مجازي در انتخابات ندارد. دي ماه پارسال، رمضان شجاعي كياسري، رئيس كميته اطلاع‌رساني ستاد انتخابات كشور گفته بود «تا زماني كه قانون جامع رسانه نباشد كنترل فضاي مجازي سخت به‌نظر مي‌رسد، گرچه اين فضا داراي فوايدي است و مي‌تواند به مشاركت مردم در انتخابات كمك كند اما از طرفي نگراني وجود دارد.» با وجود اظهارات و نظرهاي مختلف نمي‌توان انكار كرد كه سهم فضاي مجازي و نظرسنجي‌هايي كه در آن صورت مي‌گيرد، روزبه‌روز در حال افزايش است.
- طرح كارانه مال ما بود
حجت‌الاسلام حسن روحاني در ادامه سفرهاي انتخاباتي‌اش به همدان رفت.رئيس دولت يازدهم در همدان با بيان اينكه من از همه شما مي‌خواهم كه 29ارديبهشت كه روز حماسه ماست، همه به پاي صندوق برويد، گفت: به پاي صندوق رأي برويد، اما تنها نرويد. هر نفر به همراه 11نفر ديگر برويد يعني 12نفره به پاي صندوق آرا برويد.محمدباقر نوبخت، سخنگوي دولت روحاني ديروز نشست خبري برگزار كرد و با اشاره به طرح يكي از نامزدها براي پرداخت كارانه مدعي شد كه اين طرح متعلق به دولت بوده است!روحاني ديروز عصر هم به كرمانشاه سفر كرد.حجت‌الاسلام مصطفي پورمحمدي وزير دادگستري طي نامه‌اي از رئيس صدا و سيما خواست فرصتي براي پاسخگويي به صحبت‌هاي سخنگوي دستگاه قضايي درباره پرونده واردات كالا توسط فرزند وزير آموزش و پرورش، در اختيار او قرار گيرد.
- نقدي بر مهر« خيلي محرمانه»
محمدباقر قاليباف ديروز در ادامه برنامه‌هاي تبليغاتي خود به خرم‌آباد رفت.حضور در برنامه ايران 96 شبكه جام‌جم و گفت‌وگو با ايرانيان خارج از كشور ديگر برنامه انتخاباتي قاليباف در 10روز مانده به انتخابات رياست‌جمهوري بود.روز دوشنبه همچنين نخستين مستند تلويزيوني قاليباف از صداوسيما پخش شد.ستاد مردمي محمدباقر قاليباف ديروز از سرود برخيز رونمايي كرد.ستاد قاليباف در واكنش به فيلتر‌شدن سايت ثبت‌نام كارانه اطلاعيه‌اي صادر و اعلام كرد ثبت‌نام به‌صورت دستي از متقاضيان شغل ادامه خواهد يافت.
محمد دهقان، رئيس ستاد انتخاباتي قاليباف در رابطه با اظهارنظر آشنا مشاور روحاني مبني بر اينكه ليست اموال به قوه قضاييه اعلام مي‌شود گفت: اينكه بخواهيم اموال خود را با مهر «خيلي محرمانه» بفرستيم براي مردم كافي نيست.جامعه منتظر شفاف‌سازي ازسوي آقاي روحاني است.
- انتقاد ستاد ميرسليم از صداوسيما
مصطفي ميرسليم نامزد انتخابات رياست‌جمهوري ديشب در شبكه خبر به تشريح برنامه‌هاي خود پرداخت. او درباره احتمال كناره‌گيري‌اش هم به خبرنگاران گفت:ممكن است برخي بگويند ما فقط ميرسليم را قبول داريم و اگر وي نيايد در انتخابات شركت نمي‌كنيم.
از سوي ديگر محمدعلي اماني رئيس ستاد انتخاباتي سيدمصطفي ميرسليم در انتقاد از صدا و سيما نسبت به پوشش خبري برنامه‌هاي سيدمصطفي ميرسليم گفت:حضور آقاي ميرسليم در دانشگاه اميركبير به‌طور واقعي انعكاس داده نشد.
وي تصريح كرد: آقاي ميرسليم در دانشگاه اميركبير سخنراني داشت، از آنجا كه جمعيت زياد بود دانشجويان را به سالني با ظرفيت حدود 600صندلي هدايت كردند‌اما در گزارش 20:30اين جمعيت نشان داده نشد.
- ستاد رئيسي: بيشتر از ماليات مي‌دهيم
حجت‌الاسلام ابراهيم رئيسي در واكنش به كنايه روحاني درباره ماليات‌ندادن آستان قدس نامه‌اي نوشت و اعلام كرد: آستان قدس ۳۰ سال است با دستور امام از پرداخت ماليات معاف است و با اين حال ۴برابر ماليات ممكن به فقرا كمك كرديم.رئيسي در حاشيه ضبط برنامه تلويزيوني شبكه جام جم هم اظهار كرد:
امروز با وجود فضاي مجازي، ارتباط ايرانيان خارج از كشور با داخل راحت‌تر است و بايد تلاش كنيم نسل سوم و چهارم كه با فارسي آشنايي ندارند، آموزش‌هاي لازم را فرابگيرند. حجت‌الاسلام سيدابراهيم رئيسي به‌منظور سفر تبليغاتي با استقبال آيت‌الله كعبي عضو مجلس خبرگان رهبري و برخي شخصيت‌هاي سياسي و مردم وارد اهواز شد. ستاد ابراهيم رئيسي ديروز با انتشار فيلمي از سخنان او كه اموال خود را در آن اعلام كرده به درخواست قاليباف براي اعلام اموال نامزدها واكنش مثبت نشان داد.
- 950هزار شغل ايجاد مي‌كنيم
اسحاق جهانگيري معاون اول رئيس‌جمهور و نامزد انتخابات رياست‌جمهوري ديروز در شبكه3 به سؤالات جوانان پاسخ داد. اين در حالي است كه اسحاق جهانگيري به‌عنوان رئيس ستاد فرماندهي اقتصاد مقاومتي هم به بيان ديدگاه‌هاي تبليغاتي و انتخاباتي پرداخت و با بيان اينكه ارائه برنامه‌هاي غيرواقعي و تعيين اهداف محقق نشدني در زمينه اشتغال پذيرفته نيست، گفت: دولت خود را متعهد به تحقق هدف كمي برنامه ششم توسعه مبني بر ايجاد سالانه 950هزار شغل مي‌داند.
اسحاق جهانگيري همچنين در جمع خبرنگاران درباره اعلام اموالش گفت: بنده تاكنون حداقل ٥ يا ٦ بار فهرست اموال خود و فرزندانم را به رئيس قوه قضاييه ارائه كرده‌ام. وي اظهار داشت: اينها يك نقطه خاكستري در زندگي من نمي‌توانند پيدا كنند، خودم و فرزندانم در اين امور درنهايت احتياط، عمل كرده‌ايم.
- واكنش‌به‌احتمال كناره گيري
مصطفي هاشمي‌طبا در پاسخ به سؤالي مبني بر اينكه آيا در روزهاي آخر انتخابات رياست‌جمهوري به‌نفع كانديدايي كنار خواهيد رفت؟، تصريح كرد: بنده خودم بدون مشورت با هيچ شخصي به اين انتخابات وارد شده‌ام البته اگر انتخاب هم نشوم ادامه دولت آقاي روحاني را به‌مصلحت كشور مي‌دانم. در زمينه كناره‌گيري هم تاكنون با فردي صحبت نكرده‌ام.
كانديداي دوازدهمين دوره انتخابات رياست‌جمهوري در پاسخ به سؤالي درباره اينكه آيا شما با پيشنهاد يكي از نامزدهاي انتخاباتي مبني بر اعلام ليست اموال موافق هستيد يا خير؟ گفت: بنده مخالف هستم . هاشمي‌طبا ادامه داد: براساس قانون كساني كه مسئوليتي در كشور به‌عهده دارند، مانند شخص رئيس‌جمهور بايد در ابتدا و انتهاي مسئوليت ليست اموال خود را به قوه قضاييه اعلام كنند و اعلام هم كرده‌ام كه ليست اموال خود را اعلام نمي‌كنم.