شايد كمتر انتخاباتي را در طول حدود 4دهه از استقرار نظام جمهوري اسلامي پيدا كرد كه موضوع اقتصاد تا اين حد مورد توجه قرار گرفته باشد. همواره موضوع اقتصاد در انتخابات گذشته چه براي مجلس و چه براي رياست‌جمهوري جايگاه ويژه‌اي داشته است اما اغلب در سايه موضوعات ديگري مانند اوضاع سياسي، فرهنگي و حتي اجتماعي قرار داشته است. اما نمايش مستقلانه از مسائل و مشكلات اقتصادي براي نخستين بار است كه تا اين حد در مركز رقابت‌هاي انتخاباتي قرار گرفته است.
- اشتغال ميليوني، مي‌شود يا نمي‌شود؟
در اين انتخابات موضوع اشتغال جايگاه ويژه خود را دارد. برخي كانديداها مانند محمدباقر قاليباف و ابراهيم رئيسي از ايجاد اشتغال
5 ميليوني طي 4سال و به استناد برنامه ششم توسعه سخن به ميان آورده‌اند و برخي ديگر مانند حسن روحاني و اسحاق جهانگيري هم اين وعده را نشدني دانسته و خواستار اعلام برنامه چگونگي ايجاد اشتغال ميليوني و محل تأمين منابع مالي آن شده‌اند. انتظار مي‌رود اين موضوع بخشي مهم از مناظره اقتصادي 6كانديداي رياست‌جمهوري را در روز جمعه، 22ارديبهشت‌ماه تشكيل بدهد.
- سرنوشت يارانه‌ها، همچنان نامعلوم
بحث افزايش يارانه‌هاي دهك‌هاي پايين درآمدي تا سه برابر ميزان فعلي موضوعي نيست كه به راحتي از كنار آن گذشت. باز هم محمدباقر قاليباف و ابراهيم رئيسي از موضع دفاع از افزايش يارانه‌ها برخاسته و اعلام كرده‌اند درصورتي كه رئيس‌جمهور شوند، يارانه‌هاي فعلي را تا سه برابر يعني 150هزار تومان افزايش خواهند داد. دعواي پيشين درباره اشتغال ميليوني در اينجا هم ديده مي‌شود.
حسن روحاني و اسحاق جهانگيري به همراه برخي اعضاي دولت مانند ولي‌الله سيف، رئيس بانك مركزي مخالفت خود را با چنين افزايشي اعلام كرده و گفته‌اند: يارانه چند برابري باعث تورم و افزايش قيمت‌ها خواهد شد. البته علي لاريجاني، رئيس مجلس و كاظم جلالي، رئيس مركز پژوهش‌هاي مجلس هم وارد گود شده و درباره تبعات تورمي چنين افزايشي سخن گفته‌است.
كانديداهاي مدافع افزايش يارانه‌ها تاكنون به‌صورت دقيق درباره جزئيات چگونگي افزايش يارانه‌ها و اينكه آيا شامل همه مي‌شود يا خير، سخني نگفته‌اند. اما در عين حال هم شرط و شروطي را براي افزايش يارانه‌ها مطرح نكرده‌اند. به همين دليل انتظار مي‌رود موضوع يارانه‌ها هم يكي ديگر از مباحث داغ مناظره انتخاباتي روز جمعه باشد. مردم مشتاق شنيدن استدلال‌هاي طرفين مناظره هستند.
- فرار مالياتي در كانون مباحث
ماليات ازجمله بحث‌هايي است كه آرام آرام جاي خود را در اين انتخابات باز كرده است. طبق آخرين بررسي‌ها بخش‌هاي مهمي از اقتصاد ايران معاف از ماليات هستند يا اساسا ماليات نمي‌دهند.مجموع معافيت‌ها و فرارهاي مالياتي 60 درصد است. 40درصد اقتصاد معاف از ماليات و 20درصد هم فرار مالياتي داريم. صف‌بندي انتخاباتي اشتغال و يارانه در اينجا هم ديده مي‌شود.
ابراهيم رئيسي از فرار مالياتي يقه‌سفيدها (دارندگان درآمدهاي بالا اما بدون پرداخت ماليات واقعي) انتقاد كرده و محمدباقر قاليباف هم گفته است كه جمعيت موسوم به 4درصدي‌ها بخش مهمي از فراريان مالياتي را تشكيل مي‌دهند. او گفته است با اين 4درصد مبارزه مي‌كند و كل نظام مالياتي را به نفع 96درصد مابقي تغيير خواهد داد.
در سوي مقابل هم روحاني و جهانگيري از آنچه خودشان ماليات ندادن برخي نهادهاي فرهنگي مي‌خوانند، گلايه كردند. يكي ديگر از نامزدها توضيحات مفصلي را درباره علل معافيت مالياتي آستان قدس ارائه داده و گفته است طبق دستور امام خميني(ره) و مقام معظم رهبري، آستان قدس از پرداخت ماليات معاف است و اين آستان ماليات‌هاي تكليفي و ماليات ارزش افزوده را پرداخت مي‌كند.
او گفته است كه مجموع كمك‌هاي آستان قدس به افراد ضعيف جامعه حداقل 4برابر مالياتي است كه بايد به دولت بدهد. از اين‌رو اين آستان كمك‌كار دولت است. با اين حال به‌نظر مي‌رسد كه موضوع ماليات يكي از چالش‌هاي اصلي مناظره اقتصادي روز جمعه خواهد بود.
- هيچ‌كس قاچاق را دوست ندارد!
شايد پديده منفي قاچاق از معدود موضوعاتي باشد كه كانديداهاي رياست‌جمهوري درباره آن اشتراك نظر كامل دارند. پديده قاچاق به‌قدري براي اقتصاد كشور مضر است كه هر كدام از كانديداها سعي دارند برنامه خود را براي مبارزه با آن مؤثرتر جلوه بدهند. البته در اينجا نيز برخي اختلاف نظرها درخصوص ابعاد قاچاق ديده مي‌شود.
ابراهيم رئيسي و محمدباقر قاليباف از قاچاق سالانه 25ميليارد دلاري آمار ارائه مي‌دهند و در سوي مقابل روحاني و جهانگيري اين حجم از قاچاق را مربوط به سال92 دانسته و مي‌گويند طبق اعلام سازمان مبارزه با قاچاق كالا و ارز، حجم قاچاق در سال 95به نصف كاهش يافته و اكنون بين 12تا 13ميليارد دلار است.
البته در كنار قاچاق يك موضوع ديگر هم تحت عنوان واردات مطرح شده است. نقطه شروع هم كنفرانس مطبوعاتي دوشنبه هفته گذشته غلامحسين محسني اژه‌اي، سخنگوي قوه قضاييه بود كه از كشف پوشاك ايتاليايي در خانه يكي از وزرا سخن گفت و آن‌را متعلق به دختر وزير دانست. 2روز بعد مصطفي پورمحمدي، وزير دادگستري و رئيس سازرمان تعزيرات حكومتي خبر داد كه اين محموله قاچاق نبوده و عوارض گمركي آن پرداخت شده است.
اگر چه هنوز پرونده مختومه نشده و ابعاد آن تحت بررسي بيشتر است اما با اين حال قاليباف در دومين مناظره انتخاباتي كه جمعه 15ارديبهشت‌ماه برگزار شد، به‌خاطر اين موضوع انتقاداتي را متوجه وزير آموزش‌و‌پرورش و حسن روحاني كرد و خواستار توضيح درباره چرايي واردات پوشاك ايتاليايي شد. اگر چه روحاني و جهانگيري هم به انتقاد متقابل پرداخته و آوردن اسم دختر وزير را مورد نقد قرار دادند اما به‌نظر مي‌رسد داستان تمام نشده و در كنار قاچاق، بحث واردات كالاي غيرضروري هم به داغي تمام مطرح خواهد شد.
- ركود يا رونق؟
مهم‌ترین مسئله این روزهای بازار اقتصادی كشور، ركودی است كه برخی آن را قبول دارند و برخی قبول ندارند. در ماه‌های گذشته بارها رئيس جمهور جمله «از ركود عبور كرديم» را بر زبان آورده اما در مناظره هفته گذشته با تاييد ركود، آن را فقط به بخش مسكن محدود كرد.
در سوی مقابل نامزدهای منتقد روحانی؛ شامل میرسلیم، قالیباف و رئيسي اين پرسش را در برنامه‌های انتخاباتی خود مطرح می‌كنند كه «مردم آيا شما رونق اقتصادي را در كسب و كار خود احساس مي‌كنيد؟ آيا فكر مي‌كنيد كه اقتصاد از ركود خارج شده است؟» متقابلا روحاني و به تبع او اسحاق جهانگيري كه براي كمك به رئيس دولت در رقابت حضور پيدا كرده، از اقدامات دولت روحانی طي 4سال گذشته براي خروج از ركود دفاع می‌كنند.
در 2مناظره گذشته با وجود اينكه موضوعات مناظره اجتماعي، فرهنگي و سياسي بود، اما هر يك از 6 كانديداي حاضر در رقابت‌ها گريزي هم به مسئله ركود و ارتباط آن با افزايش نرخ بيكاري و كنترل تورم زده و استدلال‌هاي خود را مطرح كردند. به طور مثال، آمار اعلامي دولت درباره رشد اقتصادي بيش از 6 درصدی در حالي كه نرخ بيكاری افزايش پيدا كرده، معمایی است كه در مناظرات قبلي نيز مطرح شد.
قاليباف و رئيسي معتقدند كه اقتصاد در ركود قرار دارد و رفع تحريم‌ها نتوانسته برای چرخش چرخ اقتصاد چندان مفید باشد؛ اما روحاني و جهانگيري به‌گونه‌اي ديگر پاسخ داد و می‌گويند: ركود فقط در برخي بخش‌ها مانند مسكن ديده مي‌شود و تحريم‌هاي مربوط به توافق هسته‌اي هم كاملا لغو شده‌اند.
با اين حال موضوع هنوز تمام نشده است. مناظره 22ارديبهشت‌ماه با چنين موضوعي داغ‌تر از 2مناظره گذشته خواهد شد. بايد منتظر ماند و ديد كه هر كانديدا از چه موضعي به دفاع از برنامه‌هاي خود خواهد پرداخت.