برگزاري مناظره ها براي سومين بار در ادوار انتخابات رياست جمهوري در ايران، توانست در جابه‌جا كردن آراي مردم تاثير گذار باشد؛ در هيچ دوره اي از انتخابات رياست جمهوري اين همه توجه به شبكه هاي اجتماعي و استفاده از فضاي مجازي براي تبليغات در انتخابات رياست جمهوري ديده نشده است؛ در هيچ دوره اي هم اين تعداد نامزد براي حضور در انتخابات ثبت نام نكرده اند؛ حتي در هيچ دوره اي شاهد برگزاري همزمان3 انتخابات نبوده‌ايم؛چنانچه در اين دوره همزمان با انتخابات رياست جمهوري شاهد برگزاري انتخابات شوراهاي اسلامي و ميان‌دوره اي مجلس شوراي اسلامي هم هستيم. اينها بخشي از ويژگي هاي خاص انتخابات سال 96 است؛ انتخاباتي كه تا 4 روز ديگر با حضور مردم پاي صندوق هاي راي نتايج آن مشخص خواهد شد.بيش از 56 ميليون نفر واجد شرايط راي دادن هستند و حضور گسترده مردم پاي صندوق هاي راي مي تواند يكي از نقاط اشتراك اين انتخابات با ادوار گذشته باشد. شايد حتي بتوان جلوگيري كانادا؛ عربستان سعودي و سودان از راي دادن ايراني هاي مقيم را هم از ويژگي هاي خاص اين دوره از انتخابات دانست. اگر سياست هاي كلي انتخابات كه از سوي رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد، اجرايي مي شد؛ تعريف دقيقي از مفهوم رجل سياسي به دست مي آمد؛ اين انتخابات مي‌توانست منحصر به فردتر برگزار شود. به هر صورت ويژگي هاي خاص انتخابات دوازدهم، آن را از11 انتخابات ديگر متمايز كرده است.
انتخابات رياست‌جمهوري در ايران در هر 12 دوره‌اي كه برگزار شده ، مشخصه‌هاي منحصر به‌فرد خود را داشته است. از انتخابات اول گرفته كه يك‌سال پس از پيروزي انقلاب برگزار شد و 96 نامزد انتخاباتي با يكديگر رقابت كردند تا انتخابات رياست‌جمهوري سوم كه در كمتر از 2ماه بعد از انتخابات رياست‌جمهوري دوم برگزار شد، همگي ويژگي‌هاي خاص خودشان را داشتند. اين انتخابات هم به نوبه‌خود ويژگي‌هايي دارد كه در انتخابات قبلي ديده نشده يا حداقل كمتر ديده شده است.
- وعده‌ها عيني شده‌اند
شايد براي نخستين‌بار است كه در انتخابات رياست‌جمهوري دوازدهم وعده‌ها و شعارهاي نامزدهاي انتخابات رياست‌جمهوري تماما عيني و ملموس هستند. به‌طور دقيق‌تر، وعده‌هاي اين دوره از انتخابات رياست‌جمهوري قابل محاسبه هستند و مي‌توان در آينده دقيقا همان را از نامزد پيروز مطالبه كرد. به‌عنوان مثال محمدباقر قاليباف كه يكي از نامزدهاي اين دوره از انتخابات بودوعده ايجاد 5ميليون شغل را داد يا وي وعده پرداخت 250هزار تومان كارانه به افراد بيكار تا زمان يافتن شغل را مطرح كرد، يا حسن روحاني، يكي ديگر از نامزدهاي انتخابات وعده لغو تحريم‌هاي غيرهسته‌اي را مطرح كرده يا آنكه سيدابراهيم رئيسي وعده ايجاد سالانه يك ميليون شغل را داده است كه جنس اين وعده‌ها با وعده‌هايي كه در ادوار گذشته انتخابات رياست‌جمهوري مطرح مي‌شد، متفاوت است. در دوره‌هاي گذشته وعده‌ها عيني نبودند و نمي‌شد آنها را روي كاغذ محاسبه كرد؛ مثلا بني‌صدر در انتخابات رياست‌جمهوري اول در پوسترهاي تبليغاتي‌اش، خود را مدافع عدالت‌هاي اجتماعي، سياسي و اقتصادي معرفي كرد.
تحقق عدالت اجتماعي، سياسي و اقتصادي وعده‌اي كلي است كه نياز به سنجش شاخص‌هاي گوناگون داشت. يا مرحوم آيت‌الله هاشمي رفسنجاني در دوران رياست‌جمهوري خود با شعار «همه با هم كار براي سازندگي ايران» را مطرح كرد. اين شعار و تعريف عملياتي سازندگي خيلي ملموس نبود يا در سال 72 وي با شعار «فرداي بهتر براي ايران اسلامي» وارد ميدان شد. «فرداي بهتر»ي كه آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني شعار آن را مي‌داد، چارچوب دقيق و عيني نداشت. به همين منوال توسعه سياسي، آزادي انديشه يا قانونمداري در دوران اصلاحات همانقدر عيني بودند كه شعار «آن مرد با نان آمد» محسن رضايي در سال84. شايد براي نخستين‌بار محمود احمدي‌نژاد بود كه روي به اين شعارهاي عيني آورد و گفت كه پول نفت را سر سفره مردم خواهد آورد. بعدها پرداخت يارانه در انتخابات سال88 به‌عنوان يكي از شعارهاي عيني نامزدها مطرح شد و حالا در اين دوره از انتخابات، جنس شعارها از همان شعارهايي شده است كه مردم مي‌توانند آن را محاسبه و مطالبه كنند؛ مثلا همين وعده حسن روحاني درباره لغو تحريم‌هاي غيرهسته‌اي اينقدر عيني هست كه يك خبرنگار از بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت خارجه آن را پرسيده و گفته آيا اين كار شدني است؟ قاسمي در جواب گفته است كه اجراي ايده لغو تحريم‌هاي غيرهسته‌اي دشوار است اما در ديپلماسي امر ناشدني وجود ندارد.
- 2نامزد به خودشان رأي نمي‌دهند
در ادوار گذشته مواردي بوده كه نامزدها به نفع هم كنار رفته و طبيعتا رأيشان را به نفع نامزدي كه در انتخابات جنگيده است، نوشته‌اند اما در انتخابات رياست‌جمهوري دوازدهم براي نخستين‌بار در ادوار انتخابات رياست‌جمهوري است كه 2نامزدي كه هنوز در انتخابات حضور دارند، مشخص است رأيشان را به نامزد سومي خواهند داد. رأي اسحاق جهانگيري، معاون اول رئيس‌جمهور كه يكي از نامزدهاي انتخابات است، مشخص است. او به احتمال قريب به يقين در روزهاي آينده كنار مي‌رود و به حسن روحاني رأي مي‌دهد. اما نكته جالب‌تر مصطفي هاشمي‌طباست كه اعلام كرده است درباره كناره‌گيري از انتخابات تصميمي نگرفته اما درباره رأيش تصميم گرفته است. او قصد دارد به روحاني رأي بدهد. هاشمي‌طبا ديروز در يك بيانيه اعلام كرد از ديدگاهش در انتخابات كه همانا توجه به موضوع تخريب زيستگاه ايران بوده است استقبال نشده؛ بنابراين به روحاني رأي مي‌دهد. او البته نوشت: صدالبته به مصداق «يعلمون ظاهرا من الحياه الدنيا و هم عن الاخره هم غافلون» چون به آراي ظاهري تكيه كرده‌ام لذا براي باز گذاشتن پنجره‌اي براي ناديده‌ها و ندانسته‌ها همچنان تا پايان رأي‌گيري در صحنه خواهم بود.
- غيبت هاشمي‌رفسنجاني
انتخابات دوازدهم رياست‌جمهوري يك شاخصه ديگر هم دارد و آن غيبت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در اين انتخابات است. مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني از ابتداي انقلاب تا همين اسفند سال 94 كه انتخابات مجلس برگزار شد، در هر انتخاباتي يا خود بازيگر بود يا بازيگردان؛ از انتخابات مجلس شوراي اسلامي گرفته كه در دوره‌هاي اول، دوم و سوم خود نامزد بود و به رياست مجلس هم رسيد تا تشكيل دولت پنجم و ششم كه باز هم خود بازيگر اصلي انتخابات بود. او در انتخابات مجلس ششم هم وارد شد؛ در انتخابات رياست‌جمهوري نهم با محمود احمدي‌نژاد وارد رقابت شد و در انتخابات سال92 هم عدم‌احراز صلاحيتش براي رياست‌جمهوري يكي از شگفتي‌هاي ادوار انتخابات را رقم زد. هاشمي‌رفسنجاني به‌طور مستقيم 12بار در انتخابات رياست‌جمهوري، مجلس شوراي اسلامي و خبرگان خود را در مسير رأي مردم قرار داده بود و از اين جهت يك ركورد به جاي گذاشته است. او در انتخابات خبرگان سال94 با فهرستي كه معروف به فهرست هاشمي شد، وارد انتخابات شد و همان فهرست هم از تهران پيروز شد. اخيرا فاطمه هاشمي، دختر آيت‌الله‌هاشمي در گفت‌وگويي اعلام كرده كه آيت‌الله براي انتخابات 96 هم برنامه داشته است. او 19دي‌ماه سال 95 دار فاني را وداع گفت و اين نخستين انتخاباتي است كه بدون حضور هاشمي برگزار مي‌شود.
- بازي تيمي
از ديگر شاخصه‌هاي انتخابات دوازدهم حضور تيمي نامزدهاست. اصطلاحاتي مثل نامزد پوششي، نامزد ضربه‌گير و نامزد پشتيبان در اين دوره وارد ادبيات سياسي كشور شد. درواقع ائتلاف با آن مفهومي كه در انتخابات سال 92يا انتخابات سال 84 بين نامزدها شكل گرفته بود در انتخابات سال 96شكل ديگري پيدا كرد. اسحاق جهانگيري، معاون اول رئيس‌جمهور براي پشتيباني از حسن روحاني وارد انتخابات شد و اين دو يك تيم تشكيل دادند. در آن سو جريان اصولگرا هم كه با سازوكار جبهه مردمي نيروهاي انقلاب وارد كارزار انتخاباتي شده بودند با اين تفاوت كه كناره‌گيري جهانگيري به نفع روحاني از ابتدا مشخص بود اما در اين سو همه‌‌چيز موكول به‌نظرسنجي‌ها و اقبال مردم به يكي از نامزدها ي اصولگرا شده بود.
- شهر تميز است
شايد يكي ديگر از بارزترين وجه انتخابات امسال، كوچ تبليغات از ديوارهاي خيابان‌ها و حاشيه بزرگراه‌ها به فضاي مجازي و تلگرام و اينستاگرام و توييتر باشد. در اين دوره از تبليغات به لطف فضاي مجازي نامزدهاي انتخابات توانستند سخنراني‌ها و نشست‌ها و سفرهاي خودشان را از كانالي غير از صدا و سيما به‌صورت زنده براي مردم و هواداران پخش كنند كه اين پديده در دوره قبل ديده نشده بود. تبليغات كاغذي و پوسترها و بنرها در اين دوره از انتخابات كمتر از دوره‌هاي قبل در شهرها ديده شد.
- ركورددار ثبت‌نام‌ها
بيش از 1600نفر در اين دوره از انتخابات براي حضور در انتخابات رياست‌جمهوري اعلام نامزدي كردند. از اين جهت يك ركورد در تاريخ انتخابات رياست‌جمهوري ثبت شد. ركورد قبلي مربوط به انتخابات رياست‌جمهوري نهم بود كه ۱۰۱۴ نفر ثبت‌نام كرده بودند.
- طولاني‌ترين دوران تبليغات
براساس قانون انتخابات رياست‌جمهوري، فرصت تبليغات براي نامزدهاي رياست‌جمهوري 20روز است اما در اين دوره از انتخابات به‌دليل اينكه شوراي نگهبان زودتر از هميشه صلاحيت نامزدها را بررسي و تأييد كرد، زماني يك‌هفته‌اي هم به اين فرصت 20روز اضافه شد. درواقع در انتخابات رياست‌جمهوري دوازدهم فرصت تبليغات 27روز بود و از اين جهت طولاني‌ترين زمان تبليغات را داشت.
- غربت آمار
اقتصاد در رقابت‌هاي انتخاباتي، پايگاه ثابتي دارد. تمركز بر شرايط فعلي اقتصادي و همچنين ترسيم آينده از سوي كانديداها به‌عنوان يك استراتژي براي جذب رأي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اقتصاد و آينده آن از سوي رأي دهندگان نيز به‌عنوان يكي از اصلي‌ترين معيارها براي قضاوت شناخته مي‌شود. سخن گفتن از اقتصاد اما نياز به زبان اقتصادي دارد و زبان اقتصاد، آمار است. در مناظره‌هاي انتخاباتي اخير كانديداها از اقتصاد سخن گفتند اما كمتر موفق شدند به زبان اصلي اقتصاد، سخن بگويند. جاي خالي آمار در كلام كانديداها براي اثبات سخن خود يا نفي سخن ديگري، نمايان بود. البته ارقام زيادي از سوي كانديداها مطرح شد اما انسجام و استدلال بر آمار صحيح و رسمي، چندان جايگاهي در رقابت‌ها نداشت. حتي گاهي 2نامزد، آمارهاي متفاوتي در يك زمينه مشترك ارائه مي‌دادند. در مواردي نيز دقت در گفتار اقتصادي، از كارشناسان ارشد كشور انتظار مي‌رود اما شايد شرايط خاص رقابت‌هاي انتخاباتي و فشار بالايي كه نامزدها به‌خصوص در مناظره‌هاي تلويزيوني تحمل مي‌كنند، اعداد و ارقام را در ذهن مخدوش مي‌سازد كه اينچنين اختلال در سخنان اقتصادي خود را نشان مي‌دهد. آمار يگانه تحليل در زمينه اقتصاد است. اگر شفافيت اطلاعات و ارائه بموقع آمارها، جايگاه محكم‌تري در كشور پيدا كند و چهره‌هاي تراز اول كشور، سخنان اقتصادي خود را نه بر مبناي امور كيفي كه براساس داده‌هاي كمي استوار سازند، شايد در ميتينگ‌هاي خياباني و محلي نيز استدلال‌ها بر پايه اصول آماري كه نشان‌دهنده نمايي جامع از وضعيت حوزه‌هاي مختلف است، بنا شود.