اگرچه هنوز آمار دقيقي از بيمارستان‌هاي پرخطر وجود ندارد ولي تخمين‌ها نشان مي‌دهد كه اصول ايمني در بيمارستان‌هاي بالاي 35سال رعايت نشده است. در اين بين يكي از دلايل نبود آمار از تعداد بيمارستان‌هاي ناايمن به نقص در پرونده شهرسازي آنها برمي‌گردد.
- مشكل بيمارستان‌ها؛ نداشتن مجوز يا پايان كار
پس از رخداد حادثه ساختمان پلاسكو در آخرين روز دي‌ماه سال گذشته، كميته‌هاي تشكيل شده چه در دولت و چه در شوراي شهر تهران ماموريت يافتند ضمن بررسي دقيق علل اين فاجعه و شناسايي ساختمان‌هاي پرخطر، راهكارهاي عملي بهبود وضعيت آنها را هم ارائه كنند. پس از اين، كميته فني و حقوقي تشكيل‌شده در شوراي شهر تهران، اعلام كرد كه در پايتخت 4900ساختمان ناايمن با اولويت درجه يك وجود دارد.
اخطارهايي كه سازمان آتش‌نشاني شهرداري تهران به مالكان ساختمان‌ها داده بود، فقدان پايان كار يا احداث بدون مجوز 231برج مجهول‌الهويه در دهه70، صادرشدن آراي كميسيون ماده 100، بررسي‌هاي ميداني درخصوص نقصان‌هاي تجهيزات ايمني و چندين عامل ديگر در شناسايي اين تعداد ساختمان بسيار كمك‌رسان بوده‌اند. اين عوامل همچنين سبب شدند تا آمار ساختمان‌هاي پرخطر با اولويت دوم و سوم نيز مشخص شود. آنگونه كه كميته فني- حقوقي پلاسكو در شوراي شهر تهران اعلام كرد 2هزار ساختمان پايتخت از نظر خطرساز بودن در اولويت دوم و 300بنا هم در اولويت سوم هستند. حتي بعدتر عنوان شد كه 60درصد بناهاي پرخطر، كاربري تجاري و كارگاهي دارند و عمدتا نيز در بخش‌هاي مركزي تهران واقع شده‌اند.
اما در مورد بيمارستان‌هاي ناايمن شهر تاكنون آمار دقيقي اعلام نشده است. محمدمهدي تندگويان، نايب‌رئيس كميسيون معماري و شهرسازي شوراي شهر تهران علت را به مشكلات اخذ پروانه يا پايان‌كار آنها ارتباط مي‌دهد. به گفته وي بيمارستان‌هاي شهر تهران براي اخذ پروانه يا صدور پايان كار به شهرداري تهران مراجعه نمي‌كنند. تندگويان اين مشكل را همچنين عاملي در كوتاه بودن دست شهرداري براي ساماندهي بيمارستان‌ها مي‌داند.
وي با بيان اينكه خيلي از بيمارستان‌ها به‌صورت خيريه‌اي ساخته مي‌شوند، گفت: «بيمارستان‌ها برنامه‌اي براي فروش و مراجعه به شهرداري ندارند كه همين موضوع باعث شده تا درخصوص ايمن‌سازي آنها دچار مشكل شويم.» وي سپس نتيجه‌گيري كرد: «حالا با بيمارستان‌هايي مواجه هستيم كه بحران‌پذيرترين سازه‌هاي شهر هستند و در زمان بحران جزء نخستين مكان‌هايي خواهند بود كه تخريب مي‌شوند.»
- بيمارستان يا بمب؟
متوسط عمر 570بيمارستان كشور بالاي 35سال است. در بين آنها نيز ۸۷ بيمارستان كشور قدمتي برابر يا بيش از ساختمان پلاسكو و آلومينيوم دارند. از آن بحراني‌تر اينكه در اغلب آنها نه‌تنها تجهيزات لازم ايمني از نظر اعلام اطفاي حريق و راه‌پله‌هاي اضطراري با كاركرد مناسب وجود ندارد، بلكه با توجه به ماهيت‌شان كپسول‌هاي گاز اكسيژن، تجهيزات الكترونيكي و پزشكي با دماي اشتعال و ذوب پايين، الكل و منابع سوختي ديگر فراواني وجود دارد.
در همين ارتباط يك پيشكسوت بيمارستان‌‌سازي با اشاره به اينكه اغلب بيمارستان‌هاي بالاي 30سال تهران ايمن نيستند، مدعي شد كه بيمارستان‌هاي قديمي تهران، هتل، درمانگاه، منزل مسكوني يا ساختمان اداري بوده‌اند كه به‌تدريج به بيمارستان تبديل شده‌اند.
محمدرضا اردلاني در اين خصوص بيمارستان نجميه تهران را نمونه‌اي از يك‌بناي درماني بسيار ناايمن دانست و گفت: «اين بيمارستان، اوايل دوره پهلوي اول با كاربري مسكوني ساخته شد اما در سال 1306به‌عنوان نخستين بيمارستان مدرن تهران تغيير كاربري يافت. بيمارستان مسيح دانشوري نمونه ديگري از ناايمن‌هاست.»
- معافيت هزينه‌اي براي اخذ پايان كار
شناسايي بيمارستان‌هاي پرخطر شهر يك‌طرف ماجراست و مشكل ايمن‌سازي آنها به‌خاطر نبود اطلاعات كافي طرف ديگر ماجرا. تندگويان، عضو شوراي شهر فعلي تهران هم با اشاره به اينكه در پرونده بيمارستان‌هاي ناايمن هيچ سابقه‌اي از سازه، نقشه و ايمني نداريم، تأكيد كرد: «براي ايمن‌سازي بيمارستان‌ها بايد دولت و وزارت بهداشت به‌صورت اساسي به موضوع ورود كنند و همچنين بايد آيين‌نامه‌هايي را ابلاغ كنند تا بيمارستان‌ها براي ايمن‌سازي با شهرداري هماهنگ شوند.»
وي با تأكيد بر اينكه تمام بيمارستان‌ها بايد با استانداردهاي خاص پايان كار دريافت كنند، گفت: «اگر موضوع فروش و نقل و انتقال هم مطرح نباشد اما بايد بيمارستان‌ها پايان كار دريافت كنند تا اين پايان‌كار در سيستم شهرداري ثبت شود و از اين طريق آتش‌نشاني بتواند براي ايمني بيمارستان‌ها ورود كند.»
نايب‌رئيس كميسيون شهرسازي و معماري شوراي اسلامي شهر تهران البته يك‌پيشنهاد هم در اين ارتباط دارد و اينكه شوراي شهر مي‌تواند با امضاي تفاهمنامه‌اي بيمارستان‌ها را از پرداخت بخشي از هزينه‌ها مثل هزينه پايان‌كار به‌عنوان خدمات عمومي شهر معاف كند. به گفته تندگويان، رويكرد مديريت شهري نيز ارتقاي ايمني شهر است و با توجه به اينكه بيمارستان‌ها نخستين پايگاه‌هاي بحران در مواقع اضطراري هستند، شوراي شهر آمادگي لازم را براي همكاري دارد.
وي در عين حال تأكيد كرد كه زماني كه دولت در كنار شهرداري و ساير سازمان‌ها قرار نگيرد، نمي‌توان كاري براي ايمن‌سازي آنها انجام داد. عضو شوراي شهر تهران در مورد نوسازي بيمارستان‌ها به جاي ايمن‌سازي، با بيان اينكه نوسازي برخي از بيماستان‌ها به هيچ وجه مقرون به‌صرفه نيست و اقدامي سخت، پرهزينه و غيراصولي است، اظهار كرد: نوسازي بيمارستاني كه 50سال سن دارد نسبت به احداث پروژه جديد هم زمان بسيار زياد و هم هزينه بالا مي‌طلبد كه مقرون‌به صرفه نيست.
وي همچنين با بيان اينكه مركز مطالعات برنامه‌ريزي شهر تهران اعلام كرده درخصوص وضعيت ايمني بيمارستان‌ها مطالعاتي انجام داده است، گفت: «براساس اين مطالعات، درخصوص عدم‌رعايت استانداردهاي مهندسي در بيمارستان‌هاي دولتي بيش از ۱۰مرتبه به سازمان نظام مهندسي كتبا نامه ارسال كرده‌ايم اما تاكنون پاسخي در اين زمينه دريافت نكرده‌ايم.»
تندگويان تشكيل كارگروهي مشترك بين مديريت شهري و وزارت بهداشت و سازمان نظام مهندسي در اين خصوص را ضروري دانست.
- مشكلات بيمارستان‌هاي ناايمن
- وقتي سخن از بيمارستان ناايمن به ميان مي‌آيد، منظور فقط بيمارستان‌ها با عمر بالاي نيم قرن نيست، بلكه بيمارستان‌هايي كه بارگذاري بيش از حد دارند، از ابتدا با كاربري بيمارستان ساخته نشده‌اند، فاقد تجهيزات مقابله با حريق هستند هم فرسوده به‌حساب مي‌آيند. تعدادي از عواملي كه باعث مي‌شوند تا بيمارستاني فرسوده و ناايمن به‌حساب آيد عبارتند از:
- استفاده از مصالح قابل اشتعال مثل چوب و كانكس‌هاي پيش‌ساخته. (يكي از استانداردهاي ساخت بيمارستان اين است كه بيمارستان نبايد از مواد سوختني ساخته شود.)
- نبود سيستم اعلام و اطفاي حريق خودكار (وجود اين سيستم در بناهاي بالاي 11طبقه الزامي است.)
- افزايش بار حريق در بيمارستان‌ها با استفاده از انواع كفپوش‌ها، ديوار‌ها و سقف‌هاي تزئيني (بار حريق ساختمان معياري است كه اگر از حداكثر مجاز بيشتر شود منجر به ناايمن شدن ساختمان مي‌شود. اين ميزان حداكثري 35كيلوگرم مواد سوختني در مترمربع است. اين مواد سوختني سقف‌ها و ديوارهاي كاذب، كابل‌ها، لوله پوليكا، پرده، تشك و هر ماده سوختني را شامل مي‌شود.)
- باز بودن ورودي‌هاي طبقات به يكديگر كه سبب گسترش حريق به ديگر طبقات درصورت آتش‌سوزي مي‌شود. در حادثه پلاسكو يكي از دلايل گسترش حريق باز بودن مدخل‌هاي طبقات به يكديگر بود كه باعث شد آتش به طبقات بالايي ساختمان سرايت كند.