60 درصد از اقتصاد ايران ماليات نمي‌دهد و مقايسه سهم درآمد مالياتي ايران و كشورهاي توسعه‌يافته از توليد ناخالص داخلي نشان مي‌دهد كه سهم درآمد مالياتي از توليد ناخالص داخلي در كشور ما تازه به 8درصد رسيده است.
مطالبه بدون پاسخ بسياري از شهروندان اين است كه چرا همه ماليات نمي‌دهند و مهم‌تر اينكه چرا هنوز هم بسياري آشكار و نهان در تور مالياتي دولت گير نمي‌كنند؟ سيدكامل تقوي‌نژاد، رئيس سازمان امور مالياتي ايران ديروز اعلام كرد: هم‌اكنون 8درصد توليد ناخالص داخلي كشور از ماليات تأمين مي‌شود كه در برنامه ششم اين رقم به ١١درصد افزايش مي‌يابد. معاون وزير اقتصاد البته از شناسايي افرادي خبر داد كه از مواهب جامعه استفاده مي‌كنند و ماليات نمي‌دهند و همچنين براي 33هزار ميليارد ريال تراكنش بانكي، برگ تشخيص مالياتي در سال گذشته صادر شده است.
معاونت بررسي‌هاي اقتصادي اتاق تهران گزارش داده كه در كشورهاي عضو سازمان همكاري و توسعه اقتصادي موسوم به OECD، نسبت درآمدهاي مالياتي به توليد ناخالص داخلي تقريبا 5 برابر ايران است و در كشورهاي عضو اين سازمان سهم ماليات بر ارزش افزوده و ماليات بر درآمد اشخاص از درآمدهاي مالياتي طي 14سال اخير به‌طور قابل ملاحظه‌اي افزايش يافته درحالي‌كه در ايران نيز سهم ماليات بر ارزش افزوده از كل درآمدهاي مالياتي و همچنين سهم ماليات بر اشخاص حقوقي بخش غيردولتي طي سال‌هاي گذشته رشد قابل توجهي داشته درحالي‌كه سهم ماليات بر درآمد از كل درآمدهاي مالياتي تغيير چنداني نكرده است.
به بيان ساده در كشورهاي عضو سازمان همكاري و توسعه اقتصادي، متوسط نسبت ماليات به توليد ناخالص داخلي به حدود 34.3درصد در سال2015 رسيده و افزون بر اين درآمد حاصل از ماليات بر ارزش افزوده به‌عنوان ماليات بر مصرف در كشورهاي عضو اين سازمان در حال افزايش است و از مرز 20درصد هم عبور كرده است. در ايران اما اجراي قانون ماليات بر ارزش افزوده در حالي به‌عنوان يك شاخص پايدارسازي درآمدهاي مالياتي شناخته مي‌شود كه در عمل ماهيت ماليات بر توليد پيدا كرده و به‌دليل چرخه ناقص ماليات‌ستاني، ماليات بر ارزش افزوده اخذ شده بر توليد، به توليدكنندگان برنمي‌گردد.
البته رئيس سازمان امور مالياتي مي‌گويد: سال گذشته متعهد شديم افرادي كه ماليات در زنجيره ارزش افزوده پرداخت كرده‌اند ظرف يك ماه به استرداد آن اقدام كنيم كه بر اين اساس 13هزار ميليارد ريال (١٣٠٠ ميليارد تومان) استرداد مالياتي داشتيم.
- معافيت مالياتي؛ مزيت يا رانت؟
دولت و مجلس در قوانين مالياتي، با هدف حمايت از برخي بخش‌هاي اقتصادي كم‌بازده و تشويق سرمايه‌گذاري در مناطق محروم مشوق‌ها و معافيت‌هاي مالياتي را وضع كرده‌اند و برخي شركت‌ها و نهادهاي خاص هم از معافيت مالياتي برخوردارند. تدبيري كه اگرچه يك ضرورت با هدف ايجاد مزيت جهت سرمايه‌گذاري بيشتر و حمايت از بخش‌هاي آسيب‌پذير تلقي مي‌شود اما شفاف‌نبودن ماهيت و كارايي اين معافيت‌هاي پرشمار مالياتي در عمل باعث ايجاد رانت و رقابت نابرابر در فعاليت‌هاي اقتصادي شده است.
پديده تبعيض مالياتي نتيجه آشكار وضع معافيت‌هاي مكرر و متعدد مالياتي است كه روزنه‌هاي فرار از پرداخت ماليات درخصوص برخي شركت‌ها و فعاليت‌ها را باز گذاشته است درحالي‌كه در ديگر كشورها، قوانين مالياتي دقيق و بسيار پيچيده وضع شده كه راه براي فرار مالياتي در چارچوب كلي معافيت‌ها و مشوق‌هاي مالياتي را مي‌بندد.
- ماليات‌دهندگان كوچك در تور مالياتي
روي ديگر سكه ماليات‌ستاني در ايران به گير افتادن ماليات‌دهندگان كوچك و داراي درآمد شفاف نظير حقوق‌بگيران در تور مالياتي و فرار برخي دانه‌درشت‌ها از پرداخت ماليات است. افزون بر اينكه بسياري از شركت‌ها و بنگاه‌هاي اقتصادي داراي شناسنامه كه شفاف و سالم فعاليت مي‌كنند، به‌راحتي ميزان ماليات آنها شناسايي مي‌شود درحالي‌كه بسياري از صنوف و مشاغل در پرداخت ماليات خود به جاي تمكين در برابر قانون و ارائه بيلان كاري شفاف، همچنان شيوه سنتي چانه‌زني براي پرداخت ماليات توافقي را دنبال مي‌كنند.
- روايتي از آمارهاي مالياتي
سالانه بين ۱۳ تا ۳۰ هزار ميليارد تومان فرار مالياتي در كشور اتفاق مي‌افتد.
حدود 30درصد از اقتصاد كشور از پرداخت ماليات معاف است.
به جز كارمندان كه دريافتي آنان شفاف است در بقيه موارد فرار مالياتي وجود دارد.
برآورد ماليات پزشكان 700ميليارد تومان در سال است اما 150ميليارد تومان ماليات مي‌دهند.
از سال1345 تا امروز هيچ كارمند و حقوق‌بگيري نسبت به ميزان ماليات پرداختي‌اش شكايت نكرده است.
72درصد موديان در كشورمان 500هزار تومان ماليات مي‌پردازند.
3.1درصد از افراد ماليات پرداختي‌شان بين 3 تا 5ميليون تومان است.
2.2درصد از افراد ماليات پرداختي‌شان بين 5 تا 10ميليون تومان برآورد شده است.
كمتر از يك درصد از افراد ماليات پرداختي‌شان بين 10 تا 50ميليون تومان است.
503 فرد حقيقي بيش از 50ميليون تومان ماليات در سال پرداخت مي‌كنند يعني يك‌دهم درصد ماليات‌دهندگان
- تجربه جهاني پيش‌روي ايران
در كشورهاي ديگر كه پيشرفت قابل ملاحظه‌اي در عرصه ماليات‌ستاني داشته‌اند؛ قاعده روشن اين است كه هرگونه درآمدي توسط هر شخص حقيقي و حقوقي مشمول ماليات مي‌شود، به‌طور مثال در كشور تركيه، افراد مقيم تركيه مشمول پرداخت ماليات بر درآمد حاصل از تجارت با سراسر جهان هستند اما مي‌توانند جهت پرداخت ماليات‌هاي مشمول بر درآمدهاي خارجي، تسهيلات اعتباري دريافت كنند و ماليات بر درآمد حاصل از كشورهاي خارجي ممكن است به نسبت ماليات مشابه بر درآمد داخلي در تركيه كمتر باشد مشروط بر اينكه از سقف مالياتي مورد قبول تركيه كمتر نشود.
مالزي كشوري است كه دولت آن با ماليات اداره مي‌شود. بخش اعظم درآمد دولت از راه ماليات و عوارض گوناگون است. مردم اين كشور هم به پرداخت ماليات و عوارض عادت دارند. پرداخت نكردن ماليات براي عده‌اي همان‌قدر عجيب است كه پرداخت نكردن قبض برق. نظام مالياتي مالزي در مقايسه با بسياري كشورها نظامي مترقي به‌حساب مي‌آيد و هر دو نوع ماليات مستقيم و غيرمستقيم نيز در اين كشور وجود دارد.
چالش مالياتي ديگر در ايران اما به اجراي ناقص طرح خوداظهاري مالياتي و پرهزينه بودن روند پرداخت ماليات برمي‌گردد به‌گونه‌اي كه از 190كشور جهان، در 90كشور امكان تكميل فـرم و پرداخـت الكترونيكي نيز فراهم شده و حتي در برخي از كشورها سيستم يك ماليات بـراي هر پايه ماليات استفاده مي‌كنند به‌نحوي كه از طريق ادغام ماليات‌هاي مختلف در يك پرداخت و فـرم واحـد، امـور مالياتي تسهيل مي‌شود. اين در حالي است كه در ايران افراد حقيقي و حقوقي بايد 20نوع ماليات به‌صورت مستقيم و غيرمستقيم بپردازند و يك برآورد نشان مي‌دهد محاسبه و پرداخت ماليات در ايران بيش از 344ساعت زمان مي‌برد.