هفته گذشته در آخرين ساعات روز دوشنبه، دولت آمريكا تصديق كرد كه ايران به توافق هسته‌اي خود با گروه1+5 پايبند بوده است. ركس تيلرسون، وزير خارجه آمريكا، باوجود تأييد پايبندي ايران به توافقات موجود در برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) كه دو سال از امضاي آن مي‌گذرد، به بهانه «حمايت از تروريسم» وعده تحريم‌هاي جديد عليه ايران داد؛ تحريم‌هايي كه بلافاصله اعلام و 18فرد و نهاد ايراني را شامل شد. تحريم‌هاي جديد طي روزهاي گذشته با اعتراض ايران و كشورهاي اروپايي كه يك پاي توافق هسته‌اي با ايران بوده‌اند مواجه شده است.
اين اما يك روي ماجرا بود. پشت‌پرده مهم ماجراي تأييد پايبندي ايران به برجام را ديروز وب‌سايت خبري-تحليلي فارين پالسي فاش كرد. فارين پالسي با انتشار اطلاعاتي كه از گفت‌وگو با 3نفر از مسئولان كاخ سفيد به‌دست آمده، خبر داد كه روز دوشنبه تأييديه پايبندي ايران به شرايط برجام ساعتي پس از آن اعلام شد كه دونالد ترامپ و ركس تيلرسون در جلسه‌اي در كاخ سفيد باهم جدال لفظي شديدي داشتند؛ جدالي كه نتيجه آن از يك طرف تأييد اقدامات ايران و از طرف ديگر، تعيين يك گروه جديد از ميان «چهره‌هاي مورد اعتماد ترامپ در كاخ سفيد» به‌عنوان مسئول نظارت بر اقدامات ايران در چارچوب برجام بوده است.
طبق قوانين آمريكا، دولت اين كشور بايد هر 90روز در گزارشي پايبندي يا عدم‌پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را به كنگره اعلام كند. پيش از اين، دولت ترامپ يك‌بار ديگر هم در سي‌امين روز از فروردين سال‌جاري در پايان دوره 90روز قبلي پايبندي ايران به مفاد برجام را تأييد كرده بود؛ تأييديه‌اي كه برخلاف نظر شخصي دونالد ترامپ و با اصرار تيم وزارت خارجه آمريكا علني شد.
موضوع توافق هسته‌اي با ايران، طي يك سال تلاش دونالد ترامپ براي رسيدن به كاخ سفيد هميشه يكي از محورهاي سخنراني‌هاي او و البته يكي از محورهاي انتقادهاي تند و تيزش عليه دمكرات‌ها و به‌خصوص باراك اوباما بود. ترامپ بارها توافق هسته‌اي با ايران را «بدترين توافق تاريخ آمريكا» خوانده است. اگرچه مانند تمام ديگر مسائل مطرح در سياست خارجي آمريكا، هيچ‌گاه موضع دقيق و مشخصي از سوي رئيس‌جمهور درباره توافق هسته‌اي با ايران اعلام نشده اما مخالفت او با برجام بر كسي پوشيده نيست.
طبق گزارش فارين پالسي، ترامپ اكنون چهره‌هاي نزديك به‌خود در كاخ سفيد را مأمور كرده است تا ظرف 90روز پيش رو، اسناد و مدارك لازم براي اعلام «عدم‌پايبندي» ايران به شرايط برجام را تهيه كنند. همين مأموريت، 90روز پيش به تيم وزارت‌خارجه و ركس تيلرسون سپرده شده بود اما او موفق به انجام آن نشد. فارين پالسي از قول منبعي كه در جريان سخنان رد و بدل شده ميان ترامپ، تيلرسون و افراد جديد مأمور پرونده هسته‌اي ايران قرار دارد، آورده: «ترامپ به تيم وزارت خارجه گفت كه او تصميم دارد 90روز ديگر عدم‌پايبندي ايران را اعلام كند و اين وظيفه آنهاست كه شرايطش را فراهم كنند.»
تصميم جديد ترامپ پس از هفته‌ها درگيري ميان تيم وزارت خارجه آمريكا و تيم كاخ سفيد بر سر توافق هسته‌اي با ايران، اكنون شرايط را به نفع گروه دوم رقم زده است. طبق گزارش فارين پالسي صبح روز دوشنبه گزارش وزارت خارجه آماده شد و در اختيار دونالد ترامپ قرار گرفت. ترامپ كه از اين گزارش ناراضي بود ظهر دوشنبه تصميم جديدي گرفت و عصر همان روز آن را در جلسه‌اي با تيلرسون در ميان گذاشت.
منابع فارين پالسي گفته‌اند كه در اين جلسه استيو بنن، استراتژيست ارشد كاخ سفيد و سباستين گوركا، از دستياران نزديك دونالد ترامپ بارها بر سر تيلرسون فرياد زدند و از او خواستند توضيح دهد تأييد پايبندي ايران به برجام، چه منفعتي براي امنيت ملي آمريكا دارد. تيلرسون در اين جلسه با تشريح فعاليت‌هاي ايران براساس برجام، به ترامپ تأكيد كرد كه چاره‌اي ندارد جز اينكه پايبندي ايران به توافق هسته‌اي با 1+5 را تأييد كند؛ گفته‌اي كه باعث عصبانيت ترامپ شد.
6ماه پيش، زماني كه دونالد ترامپ در ميان ناباوري كليددار كاخ سفيد شد بسياري پيش‌بيني مي‌كردند كه او و تيمش سياست خارجي آمريكا را به ورطه يك آشفتگي بي‌سابقه بكشانند. آنها چنين كردند اما اين آشفتگي گسترده‌تر از آن بود كه تصورش مي‌رفت. يكي از آخرين موارد آن مربوط به مواضع كاملا متناقض ركس تيلرسون و تيم او در وزارت خارجه آمريكا با دونالد ترامپ و تيمش در كاخ سفيد بر سر دعواي عربي در ميان كشورهاي حاشيه خليج‌فارس و بحران پيش آمده براي قطر بود. به‌خصوص طي چند روز ابتدايي بحران قطر، ترامپ و تيلرسون مواضع كاملا متضادي اتخاذ كردند. رئيس‌جمهور موافق برخورد شديد با قطر بود و تيلرسون به‌دنبال ميانجيگري براي حل بحران.
اما در فهرست طولاني موضوعات در دستوركار قرار گرفته سياست خارجي دولت آمريكا، موضوع توافق هسته‌اي با ايران و برجام يكي از كليدي‌ترين‌ها بوده است. طي اين مدت، وزير خارجه آمريكا در تأييد گام‌هاي برداشته شده از سوي ايران در چارچوب برجام تنها نبوده است. جيمز متيس، وزير دفاع آمريكا، هربرت مك‌مستر، مشاور امنيت ملي ترامپ و ژوزف دانفورد، رئيس ستاد مشترك نيروهاي مسلح آمريكا كه همگي از چهره‌هاي مطرح نظامي اين كشور هستند هم چاره‌اي جز تأييد پايبندي ايران به شرايط برجام نداشته‌اند. اين افراد به‌وجود مواضع منفي گاه و بيگاهي كه عليه ايران داشته‌اند، ناگزير به تأييد اقدامات ايران در چارچوب برجام شده‌اند.
در مقابل اين 4نفر، چهره‌هاي مطرح حاضر در تيم شوراي‌عالي امنيت ملي آمريكا قرار مي‌گيرند؛ نهادي كه بدنه آن با تغييرات عمده، اكنون بيش از پيش تحت نفوذ استيو بنن اقدام مي‌كند. درك هاروي، مشاور ارشد خاورميانه در شوراي‌عالي امنيت ملي آمريكا در كنار استيو بنن و سباستين گوركا كه از آنها به‌عنوان چهره‌هاي شاخص ضدايراني دولت ترامپ ياد مي‌كنند، فرد سومي است كه در پروژه تلاش آمريكا براي عدم‌تأييد پايبندي ايران به برجام طي 3ماه پيش رو نقش كليدي خواهد داشت. جوئل ريبورن، مسئول ميز ايران، عراق، لبنان و سوريه در شوراي‌عالي امنيت ملي آمريكا نيز در كنار اين 3 نفر قرار مي‌گيرد تا حلقه معتمدان ترامپ در پرونده هسته‌اي ايران كامل شود.
ديپلمات‌هاي كهنه‌كار آمريكايي در وزارت خارجه آمريكا بارها به دولت ترامپ در مورد دوري كردن از تقابل بي‌نتيجه با ايران بر سر برجام هشدار داده‌اند. به اعتقاد آنها چنين تقابل و بهانه‌جويي نه‌تنها اعتبار آمريكا در ميان كشورهاي جهان را از بين مي‌برد بلكه به ايجاد شكاف ميان اين كشور و متحدانش در اروپا كه همچنان به مفاد برجام پايبند هستند منجر مي‌شود. فدريكا موگريني، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا، بارها بر پايبندي ايران به برجام تأكيد كرده است. او هفته گذشته نيز اعلام كرد: «اين توافق به يك يا دو كشور تعلق ندارد؛ بلكه متعلق به كل جامعه بين‌المللي است.»
در اين ميان، از نقش محوري مايك پمپئو، رئيس سازمان سيا، نبايد غافل شد. برخلاف چهره‌هاي مطرح در دولت ترامپ كه پايبندي ايران به برجام را تأييد كرده‌اند، او ترجيح داده است همچنان رويكردي خصمانه در مقابل ايران دنبال كند. پمپئو پيش از اين، يعني زماني كه در كنگره آمريكا مشغول بود هم از منتقدان سرسخت توافق هسته‌اي با ايران بود.
به حاشيه راندن دستگاه ديپلماسي آمريكا در تصميم‌سازي‌هاي عمده در زمينه سياست خارجي اين كشور، اصلي‌ترين نتيجه تصميم دونالد ترامپ براي ارجاع برجام به تيم كاخ سفيد تلقي مي‌شود؛ همان چيزي كه طي ماه‌هاي گذشته بارها از سوي ديپلمات‌هاي قديمي وزارت خارجه آمريكا درباره آن هشدار داده شده بود. معروف است كه جناح جنگ‌طلب كاخ سفيد، وزارت خارجه آمريكا را به ناكارآمدي متهم مي‌كنند و آن را «مرداب» مي‌خوانند. اكنون با تصميم دونالد ترامپ، آنها با يك گام بزرگ از اين مرداب عبور كرده‌اند.