شايد همين نقل قول از رهبر معظم انقلاب در نخستين صفحه‌هاي كتاب «گوي و چوگان در گستره تاريخ، فرهنگ و هنر ايران» بود كه نويسنده و پژوهشگر 45ساله را به ادامه راهي كه آغاز كرده بود، اميدوارتر كرد. رضا ابراهيمي‌نژاد كه سال‌هاست سرنوشت و زندگي‌اش با اسب ايراني گره خورده، از حدود يك دهه پيش با ورزش چوگان آشنا شد و اين سرآغاز راهي بود كه به انتشار [احتمالا] كامل‌ترين و مهم‌ترين مرجع قديمي‌ترين ورزش گروهي تاريخ ايران انجاميد. او بهار گذشته در سي‌امين نمايشگاه كتاب تهران از كتاب خود رونمايي كرد و در نيمه‌هاي تيرماه هم در مهماني رونمايي آن در دفتر انتشارات كتابسرا حضور يافت. با ابراهيمي‌نژاد درباره صفر تا صد نگارش گوي و چوگان به گفت‌وگو نشسته‌ايم.
- چگونه شد كه تصميم گرفتيد يا علاقه‌مند شديد برويد سراغ بازي چوگان و آن را در قالب كتابي نفيس عرضه كنيد؟
شغل اصلي من علاوه بر روزنامه‌نگاري، نويسندگي و كارگرداني فيلم مستند است و سال‌ها قبل از ورود به حوزه چوگان درباره اسب‌هاي بومي ايران پژوهش و كار كرده و چند فيلم مستند ساخته بودم. همزمان سال83 سردبيري و مديريت هنري يك مجله تخصصي اسب به نام «دنياي اسب» را بر عهده گرفتم و در واقع خيلي درگير اسب بودم؛ به‌ويژه در حوزه تاريخ و فرهنگ و هنر. در پي فرصتي بودم و دنبال موقعيتي كه بتوانم براي اسب‌هاي ايراني كاري اصولي و مهم انجام بدهم. كشور ما در حوزه پرورش، نگهداري و رام كردن اسب و ساختن ابزارهاي مخصوص اين حيوان، تاريخ و سابقه‌اي به گستردگي تمدن و فرهنگ بشري دارد. در سال‌هاي گذشته تلاش زيادي داشتم يك بانك اطلاعاتي دقيق درباره اسب‌ها و نژادهاي مختلف اسب‌هاي بومي ايران تاسيس يا انجمن اسب ايران را پي‌ريزي كنيم تا همه گروه‌ها، متخصصان، افراد باتجربه و پرورش‌دهندگان و دوستداران اسب و اسبداري را با هم پيوند دهيم و ظرفيت‌هاي موجود را شناسايي و دسته‌بندي كنيم. سال1384 بود كه مطلع شديم بازي چوگان رشدي قابل‌ملاحظه پيدا كرده است. خوشحال شديم و بعد از پيگيري گزارشي مفصل از رويداد بين‌المللي چوگان بانوان در مجله منتشر كرديم. البته آن زمان من خيلي با بازي چوگان آشنا نبودم و مدتي بعد شيفته زيبايي‌ها و پشتوانه تاريخي و فرهنگي آن شدم.
- در زمان رياست آقاي ايلخاني‌زاده؟
بله. جناب حمزه ايلخاني‌زاده كه از چوگان‌بازان پيشكوت و انساني بسيار بااخلاق، مديري موفق و باتجربه در عرصه ملي و بين‌المللي و مهم‌تر از همه عاشق ايران است. ايشان تأثيري زياد در احياي مجدد اين ورزش باستاني داشت. پس از چاپ مطلب من، آقاي ايلخاني‌زاده خودش با دفتر مجله تماس گرفت و از گزارشي كه درباره چوگان بانوان منتشر كرديم تشكر كرد و گفت كه چقدر خوب است رسانه‌ها به فدراسيون چوگان نزديك‌تر شوند و كمك كنند تا اين ورزش ملي و ميهني ما بيشتر معرفي شود. به ايشان گفتم اگر شما تمايل داشته باشيد و همكاري كنيد ما هم خيلي دوست داريم در اين حوزه كارهاي بزرگ‌تر انجام دهيم. در گام اول پيشنهاد ساختن يك مستند را دادم و مصاحبه با پيشكسوتان اين حوزه را شروع كردم. به اين ترتيب توليد مستند «گوي و چوگان» كليد خورد. همزمان با شروع شصت و سومين دوره بازي‌هاي بين‌المللي چوگان در ايران مصاحبه‌هايي بسيار ارزشمند با اعضاي هيأت رئيسه فدراسيون‌هاي جهاني چوگان انجام دادم. اين فرصتي مناسب بود براي توليد فيلم زيرا آقاي ايلخاني‌زاده با اعتبار و مديريت قوي خود توانسته بود چهره‌هاي مهم جهاني را به ايران دعوت كند تا آنها علاوه بر ديدن زمين‌ها، اسب‌ها و بازيكنان چوگان، با عظمت، فرهنگ و هنر و تاريخ ايران بيشتر آشنا شوند. تأثير اين كارهاي مهم تا آنجا بود كه پاتريك هرمس، رئيس پيشين فدراسيون جهاني چوگان گفت: «به‌نظر من رئيس فدراسيون جهاني چوگان بايد يك ايراني باشد.»
- پس هنوز تا اين زمان بحث كتاب مطرح نشده بود؟
خير. تمركز فدراسيون بيشتر روي جنبه‌هاي ورزشي چوگان بود نه حوزه‌هاي مرتبط با فرهنگ و هنر، زيرا در بخش ورزشي هم كمبودهاي بسياري وجود داشت. بعد از مدتي يك بانك اطلاعاتي خيلي جامع از مصاحبه‌ها جمع و از آن در كاتالوگ‌هاي مختلف به مناسبت‌هاي مختلف استفاده شد. كم‌كم شروع كردم به ثبت و ضبط و جمع كردن عكس‌ها و فيلم‌هاي قديمي و هر آنچه مرتبط با ورزش چوگان بود. معتقد بودم علاوه بر ساختن فيلم بايد يك مجله تخصصي، موزه چوگان و انجمن چوگان هم داشته باشيم.
- كار ساختن مستند به كجا كشيد؟
مستندي ساختيم به نام «گوي و چوگان» كه هنوز پخش نشده است. در اين فيلم حكايت تاريخ چوگان در ايران با صداي بهترين صداپيشه‌ها روايت مي‌شود و ناخودآگاه شما را با خود به سفري در عمق تاريخ ايران مي‌برد. پيوند و گستردگي بازي چوگان در عرصه‌هاي مختلف زندگي انسان ايراني به تصوير كشيده و از زواياي مختلف و متنوع بخش‌هاي فرهنگي و هنري اين بازي باستاني نشان داده شده است؛ مثلا نقالي‌هاي مرحوم مرشد ولي‌الله ترابي و مرحوم مرشد علي زنگنه در اصفهان را در قالب داستانگويي شفاهي از شاهنامه فردوسي، بخش چوگان‌بازي سياوش ثبت كرديم كه در نوع خود كم‌نظير است. مصاحبه با بسياري از پيشكسوتان چوگان ايران را كه روايتگر تاريخ معاصر ما به‌ويژه دوره‌هاي پهلوي اول و دوم بودند در اين فيلم مي‌بينيد. مصاحبه با شخصيت‌هاي مهم بين‌المللي مثل 5 رئيس فدراسيون جهاني و بازيكنان مطرح جهان در فيلم هست كه بخش‌هايي از گفته‌هاي آنها را در كتاب آورده‌ام.
فكر نوشتن كتاب بعد از اتمام بخش اول فيلم به ذهنم رسيد. البته طرح اوليه به اين وسعت نبود. حدود 200صفحه بود و فكر كردم تا از حال و هواي چوگان بيرون نيامده‌ام، خوب است اين اطلاعات اوليه به‌صورت منسجم كتاب شود. آرام آرام آمديم جلو و به جايي رسيديم كه كتاب تقريبا كامل شد اما طراحي آن من را راضي نمي‌كرد و حلقه‌هاي تاريخي‌اش هم انسجام مناسبي نداشت. در ادامه ماجراي ثبت چوگان قره‌باغ از سوي جمهوري آذربايجان پيش آمد و اين قضيه جداي از ناراحتي‌ها و حاشيه‌هايي كه راه‌انداخت، به‌نظر من از جهاتي مفيد بود؛ اول اينكه براي آشنا شدن مسئولين بلندپايه و مردم با بازي چوگان خيلي كمك كرد. تمام رسانه‌ها تا چند‌ماه پيوسته از بازي چوگان مي‌گفتند و مي‌نوشتند و دوم اينكه باعث شد اهميت و ضرورت گسترش چوگان در ايران مشخص شود. نكته سوم تأكيدي بود بر ضرورت انجام دادن كارهاي فرهنگي درباره چوگان و داشتن كتابي در اين باره.
- بعد از دوره رياست آقاي ايلخاني‌زاده همكاري فدارسيون با شما چطور بود؟
ارتباط ما همچنان نزديك و هدف همه ما رشد و گسترش چوگان است. تفاوت فدراسيون چوگان با ديگر فدراسيون‌ها اين است كه همه فعالان آن عضو يك خانواده هستند و در آن همه با هم ارتباط مثبت و تنگاتنگ دارند. بسياري از جوان‌هايي كه الان در فدراسيون مشغول فعاليت هستند، پدرها و حتي پدربزرگ‌هايشان چوگان‌باز بودند. پدر خانم دكتر گلنار وكيل‌گيلاني، رئيس فعلي فدراسيون هم از پيشكسوتان بازي چوگان است و خود ايشان از بازيكنان بسيار خوب تيم ملي بانوان بود. خوشبختانه در فدراسيون چوگان و بيرون از آن هدف اصلي همه اعضا رشد و گسترش بازي چوگان است و اميدوارم اين نيروهاي جوان و متخصص با استفاده از تجربه‌هاي غني و ارتباط‌هاي وسيع بين‌المللي بتوانند گام‌هايي مؤثر در حفظ و گسترش چوگان بردارند و توان خود را در جهت اهداف اصولي و مهم صرف كنند.
- در سال‌هاي اخير بسياري از كشورها ازجمله آمريكاي جنوبي به‌ويژه آرژانتين در چوگان بسيار رشد كرده و رده‌هاي اول جهاني را از آن خود كرده‌اند. براي اينكه خارجي‌ها هم بتوانند از مطالب كتاب استفاده كنند، چه فكري براي پخش بين‌المللي آن كرده‌ايد؟
تا همين الان هم براي افراد و سازمان‌هاي مهم و مؤثر بين‌المللي كتاب ارسال شده است اما براي تأثيرگذاري كامل‌تر قطعا كتاب بايد به زبان انگليسي ترجمه شود كه در برنامه ما هست و به اميد خدا آن را به‌زودي منتشر مي‌كنيم. البته همين حالا هم علاوه بر زيرنويس تصاوير، فشرده مطالب و فصل‌هاي مهم به زبان انگليسي در پايان كتاب آمده كه مخاطبان بين‌المللي مي‌توانند از آن بهره ببرند.
- اهميت ورزش چوگان از ديدگاه مقام معظم رهبري
همان زمان هم رهبر معظم انقلاب مباحثي درباره اهميت چوگان و ورزش‌هاي بومي داشتند. ايشان 2مرتبه تأكيد و حمايت گسترده كردند؛ مرتبه اول چند سال قبل از قضيه آذربايجان بود و بار دوم به‌ويژه پس از آن اقدام غيرفرهنگي كشور همسايه. فرمودند (نقل به مضمون) كه چوگان مال ماست، چوگان را حفظ كنيد و گسترش دهيد. به همين دليل موضوع چاپ و نشر كتاب چوگان برجسته شد و اين رخدادها فرصتي ايجاد كرد تا من كل طراحي كتاب را به هم بزنم و آن را به شكل جديدتر آماده كنم، به‌ويژه براي آگاهي‌رساني و ارائه در مجامع بين‌المللي. در 2سال آخر مطالب جديد را جمع‌بندي دوباره كردم و تقريبا از ساختار كتاب راضي شده بودم. البته هنوز هم مشغول پژوهش و كار هستم و اطلاعات تازه را طبقه‌بندي مي‌كنم تا در چاپ‌هاي بعد كتاب كامل‌تر عرضه شود. در ضمن قرار است با همكاري و پشتيباني آقاي ايلخاني‌زاده در آينده نزديك اين كتاب را كامل ترجمه و منتشر كنيم. اين يك واقعيت مهم است كه هنوز هم هيچ ورزشي در دنيا نيست كه داراي اين پشتوانه عظيم تاريخي، فرهنگي و هنري باشد. اين افتخار ما و بازي چوگان هديه دائمي ملت ايران است به تمام جهان.