به گزارش ايسنا، هواشناسی در همین باره اعلام کرده است که وزش باد شدید و گرد و خاک که از پنجشنبه گذشته در پنج شهرستان زابل، زهک، هیرمند، هامون و نیمروز شروع شده، در روزهای اخیر با سرعت 83 کیلومتر بر ساعت موجب افزایش غلظت ذرات معلق در هوای این نواحی شده و میدان دید افقی در شهر زهک را تا 200 متر کاهش داده است.
علی ملاشاهی کارشناس هواشناسی در همین باره به رسانه‌ها گفته است: وزش باد شدید و گرد و غبار با سرعت 83 کیلومتر بر ساعت در روزهای اخیر میزان غلظت ذرات معلق در هوای زابل را به 2 هزار و 121 میکروگرم بر مترمکعب یعنی 14 برابر حد مجاز رسانده است.
وی افزود: حد مجاز و استاندارد ذرات معلق در هوا 150 میکرو گرم در هر مترمکعب هوا است که شاخص کیفیت هوای زابل در چند روز اخیر تا 14 برابر حد مجاز نیز افزایش یافته است.
بر اساس گزارش‌های محلی شدت وزش باد و گردوخاک در روستاهای هیرمند و زهک به حدی بوده که شن‌های روان 15 جاده مواصلاتی روستایی در زهک را مسدود و چندین روستا را در محاصره شن‌های روان گرفتار کرده است.
جمشید رخشانی نسب در همین رابطه گفته که برخی از این مسیرها از روز پنجشنبه گذشته براثر طوفان بسته یا تردد به کندی در آنها انجام می‌گرفت که روز یک شنبه گذشته با تلاش راهداران بازگشایی شدند.
گزارش میدانی از روستاهای شمال شهرستان هیرمند نیز نشان می‌دهد که شدت طوفان گرد و خاک در روستاهای ساحل‌نشین تالاب "هامون پوزک" نظیر"تخت عدالت"، "سراوانی"، "تپه کنیز"، "گمشاد"، "ملادادی"، "گله بچه" و"قرقری" به مراتب بیش‌تر از دیگر روستاهای شمال استان است.
بر اساس این گزارش، گرد و خاک حاصل از نواحی اطراف این مناطق به شهرها و روستاهای دیگر شمال استان نیز سرایت می‌کند و موجب کاهش کیفیت هوا و اختلال در تردد جاده‌های مواصلاتی 5 شهرستان می‌شود.
روستاهای زهک نیز دسته کمی از هیرمند ندارند، بطوری که در روزهای اخیر با افزایش شدت وزش طوفان، برخی روستاها نظیر "محمد شاه کرم" با هجوم شن‌های روان مواجه شدند. طوفان آنقدر شدید بوده که آرامستان روستای "اشترک" در زهک را نیز زیر شن‌های روان دفن کرده است.
- توزیع 7500 ماسک بین مردم طوفان‌زده
رضا اربابی مدیرکل مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان گفته که وزش طوفان در سه روز اخیر 250 نفر از مردم منطقه سیستان را که دچار مشکلات تنفسی، قلبی و چشمی شده‌اند، راهی مراکز درمانی و بیمارستان‌ها کرده است.
وی می‌گوید: در این مدت هفت هزار و 500 عدد ماسک به همراه 220 سبد غذایی بین مردم طوفان‌زده شهرستان‌های زهک و هیرمند توزیع شده است.
به گفته هواشناسی با افزایش سرعت وزش باد و گرد و خاک طی روزهای اخیر در شمال استان، میزان نفوذ گرد و غبار به شهرستان‌های جنوبی‌تر سیستان و بلوچستان نیز افزایش یافته است. به طوری که با ورود گرد و غبار به شهر زاهدان شاخص کیفیت هوای این شهر در روز یکشنبه گذشته از سوی محیط زیست ناسالم برای همه گروه‌های حساس اعلام شد.
بر اساس گزارش‌های مردمی این گرد و غبار علاوه بر زاهدان در شهرهای جنوبی‌تر مانند میرجاوه و سراوان نیز گسترش یافته و کیفیت هوا را کاهش داده است.
- وجود ریزگردها از هزاران سال قبل در سیستان
در بسیاری از سال‌ها میزان آلودگی هوای زابل از شرایط بحرانی هم تجاوز کرده است، سال 1393 مدیرکل سابق محیط زیست سیستان و بلوچستان با استناد به آمار ایستگاه پایش وضع هوای "قرقری" شهرستان هیرمند اعلام کرد: در 6 ماهه نخست سال 93 وضعیت کیفیت هوای زابل تنها در 6 روز در شرایط سالم قرار داشته و مابقی روزها وضعیت هوا ناسالم بوده است.
به گفته هواشناسی در سال 94 نیز 150 روز هوای زابل ناسالم برای همه گروه‌ها بوده است که از این میزان تعداد 58 روز وضعیت کیفیت هوا در شرایط خطرناک قرار داشته است.
محمود خسروی دانشیار گروه اقلیم‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان معتقد است که پدیده ریزگرد در شمال سیستان و بلوچستان از هزاران سال قبل وجود داشته است.
وی گفت: در زمان‌هایی که آب در منطقه بود، ریزگردها مهار می‌شد و زمانی که منطقه با کمبود آب مواجه می‌شود، ریزگردها تشدید خواهد شد.
- تالاب هامون کانون انتشار گرد و خاک در شرق کشور
به گفته کارشناسان وزش بادهای 120 روزه و خشکی تالاب هامون دو عامل اصلی تولید و انتشار گرد و غبار در سیستان و بلوچستان است که هر سال علاوه بر پنج شهرستان شمالی، نواحی مرکزی و جنوبی سیستان و بلوچستان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
احمد قرائی رئیس پژوهشکده تالاب هامون درباره منشاء گرد و خاک سیستان گفت: حداقل حدود 70 درصد منشأ گرد و غبار در تالاب هامون است که با توجه به تغییر کوریدور باد و مساحت کانون‌ها، باید مجددا بررسی و موقعیت کانون‌ها مشخص شود.
وی با بیان این که اکنون موقعیت و مساحت کانون‌های گرد و غبار شمال استان تغییر کرده است، افزود: اکنون اطلاعات لازم در این باره وجود ندارد و باید این اطلاعات بدست آید، در گذشته پروژه‌های تعریف شده ولی خروجی این پروژه‌ها متناسب با برنامه‌ریزی‌ها نبوده است.
محمود خسروی، دانشیار دانشگاه سیستان و بلوچستان در مقاله‌ای با عنوان "تاثیرات محیطی اندرکنش نوسان‌های رودخانه هیرمند با بادهای 120 روزه سیستان" که در فصلنامه تحقیقات جغرافیایی به چاپ رسیده، نوشته است: طبق پردازش تصاویر ماهواره‌ای، مهم‌ترین منابع برخاست و انتشار گرد و خاک در منطقه سیستان، بسترهای خشکیده هامون‌های پوزک، صابری و شرق هامون هیرمند هستند، البته سایر مناطق نیز در تولید گرد و غبار نقش دارند، ولی سهم آنها ناچیز است.
وی در بررسی‌های دیگر خود در مورد میزان گسترش گرد و خاک ناشی از این توفان‌ها، در دو مقاله علمی آورده است: گرد و غبار ناشی از این بادها به‌صورت افقی تا دریای عمان و در موارد استثنایی تا دریای عرب گسترش می‌یابد، علاوه بر این پراکنش گرد و غبار ناشی از این بادها به‌صورت عمودی نیز تا ارتفاع 10 کیلومتری از سطح زمین نیز منتشر می‌شود.
- زابل از آلوده ترین شهرهای جهان
طبق اين گزارش، افزایش تعداد روزهای فعالیت بادهای 120 روزه در زابل و خشک بودن تالاب هامون سبب شده تا این شهر در ارزیابی سال 2016 سازمان جهانی بهداشت در بین آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار بگیرد.
سازمان جهانی بهداشت در این ارزیابی شاخص کیفیت هوای سه هزار شهر جهان را بر پایه ذرات فوق ریز 2.5 میکرون و ریز 10 میکرون ارزیابی کرده که در ذرات فوق ریز و ریز شهر زابل به ترتیب به عنوان نخستین و سومین شهر آلوده جهان معرفی شده است.
شهر اونیتشا در نیجریه نیز در ذرات ریز 10 میکرون به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان شناخته شده است.