شهر بادگيرها و خانه‌هاي كاه‌گلي/ عكس: فرشته اصلاحي
مجموعه‌ي تاريخي بازار تبريز، آرامگاه شيخ صفي‌الدين اردبيلي، باغ ايراني، مسجد جامع اصفهان، برج گنبدقابوس، كاخ گلستان، شهرسوخته، شوش، قنات ايراني، كوير لوت و حالا هم شهر تاريخي يزد؛ 22 ميراث فرهنگي و طبيعي ايراني هستند كه در فهرست ميراث جهاني يونسكو به ثبت رسيده‌اند.
اين شهر تاريخي كه مردمش در طول تاريخ همواره يكتاپرست بوده‌اند، تاكنون با نام‌ها و لقب‌هاي بسياري مثل ايساتيس، يزدان‌شهر، دارالمؤمنين، يزدان‌گرد، يست، يسدي، شهر بادگيرها، شهر دوچرخه‌ها و عروس كوير مشهور شده است.
ثبت شهر تاريخي يزد در فهرست ميراث جهاني يونسكو، مناسبت خوبي است تا در اين مطلب به برخي از جاهاي زيبا و ديدني اين شهر سفر كنيم.
عكس: محمدرضا آخوندي/ آرشيو عكس همشهري
ميدان اميرچخماق يا اميرچقماق، از مهم‌ترين مجموعه‌هاي تاريخي شهر يزد است. مسجد، بازار، تكيه و آب‌انبارهاي قديمي از بخش‌هاي اصلي اين ميدان هستند. «امير جلال‌الدين چقماق شامي»، از اميران و سرداران دوره‌ي تيموري بوده كه شاهرخ تيموري او را در سال 836 هجري‌قمري به حكومت يزد منصوب كرد.
او خدمات عمراني بسياري براي شهر يزد انجام داده كه تكميل «مسجد دهوك» كه امروزه به‌عنوان «مسجد اميرچخماق» شناخته مي‌شود از جمله‌ي آن‌هاست. اين ميدان كه آن‌زمان خارج شهر بوده، به ميدان دهوك سفلي مشهور بود، اما امروزه در مركز شهر يزد قرار دارد.
مراسم نخل‌گرداني در ميدان اميرچخماق، از رسم‌هاي يزدي‌ها در ايام سوگواري امام حسين(ع) است. اين نخل بزرگ چوبي، مجموعه‌ي مشبكي از چوب‌هاي تراشيده است و تقريباً شبيه درخت سرو به‌عنوان نماد آزادگي ساخته شده است.
اين نخل با عمري حدود 450سال، متعلق به دوره‌ي صفوي است. طول، عرض و ارتفاع آن هشت و نيم متر است و در مراسم عزاداري روي دوش 150 نفر در ميان مردم گردانده مي‌شود تا نمادي از آزادگي و مظلوميت امام حسين(ع) باشد.
سردر شرقي مسجد جامع يزد/ عكس‌ها: ساندر فن‌دايك
مسجد جامع يزد به‌تنهايي، دنيايي از ديدني‌هاست. اين مسجد كه گفته مي‌شود ساخت آن حدود 100 سال طول كشيده، از شاهكارهاي تاريخي ايران به‌شمار مي‌آيد و در هرگوشه از آن يادگارهايي از دوره‌هاي گوناگون تاريخي ديده مي‌شود.
دنيايي از رنگ‌هاي آبي در كا‌شي‌‌كاري اين مسجد به‌كار رفته كه آن را مثل نگين انگشتر در ميان خانه‌ها و كوچه‌هاي خاكي‌رنگ يزد مي‌نماياند. تصوير اين مسجد، زماني روي اسكناس 200ريالي نقش بسته بود؛ اسكناسي كه امروزه كاربرد زيادي ندارد.
پنجره‌ي مشبك و عمارت بادگير باغ دولت‌آباد/ عكس‌ها: ساندر فن‌دايك
باغ دولت‌آباد از باغ‌هاي معروف و قديمي شهر يزد است. اين باغ زيبا را «محمدتقي‌خان بافقي» معروف به «خان‌بزرگ» در اواخر دوره‌ي افشاريه و در سال 1160 هجري قمري احداث كرد.
احداث چنين باغي در وضعيت خشك و كم‌آب يزد نياز به قنات بزرگي داشت و قنات تاريخي و بزرگ دولت‌آباد با قدمتي بيش از 200 سال، آب را از ارتفاعات مهريز به اين باغ مي‌رسانده تا گونه‌هاي گياهي متنوع آن را سيراب كند.
عكس: علي زماني‌فرد/ آرشيو عكس همشهري
«زندان اسکندر» يا «مدرسه‌ي ضيائيه» از بناهاي قديمي شهر يزد است كه ساخت آن را «ضياءالدين حسين رضي» در سال 631 هجري قمري آغاز كرد و توسط پسرانش مجدالدين حسن و شرف‌الدين علي در سال 705 هجري قمري تکميل شد.
عكس: عبدالجبار قرائي/ آرشيو عكس همشهري
گنبد فيروزه‌اي بقعه‌ي «سيدركن‌الدين» هم مانند گنبد مسجد جامع، از همه‌جاي شهر مشخص است و مثل نگين انگشتر مي‌درخشد. اين بنا را «اميرركن‌الدين محمدقاضي» در سال 725 هجري قمري ساخت و پيش از اين‌كه به‌عنوان آرامگاه از آن استفاده شود با نام مسجد مصلي عتيق شناخته مي‌شد.
عكس: ساندر فن‌دايك
آتشكده‌ي يزد كه به «آتشکده‌ي بهرام» يا «آتشکده‌ي وَرهُرام» نيز مشهور است، محل نگه‌داري آتش مقدس و نيايشگاه زرتشتيان يزد است.
گفته مي‌شود آتش درون اين آتشكده كه آتش ورهرام نام دارد، بيش از 1500 سال است كه روشن مانده و از آتشکده‌ي كاريان به شهرستان عقداي يزد آورده شده و 700سال در آن‌جا روشن مانده. سپس به اردكان برده شده و 300 سال نيز در آن‌جا نگه‌داري شده و در سال 1313 و پس از ساخته‌شدن اين آتشكده به اين مكان آورده شده است.
يزد پر از شيريني‌هاي خوش‌مزه و دوست‌داشتني است؛ مثل قطاب، پشمک، باقلوا، لوز، حاجي بادام، سوهان و نان برنجي. اما بدون شك «كيك يزدي» به‌عنوان شناخته‌شده‌ترين «كاپ‌كيك» يا «كيك فنجاني» در ايران از همه مشهورتر است و در همه‌جاي ايران پخته مي‌شود. اما حتماً كيك‌يزدي خود يزد، چيز ديگري است!
عكس: محمدرضا آخوندي/ آرشيو عكس همشهري
دخمه‌ي زرتشتيان که با نام‌هاي «برج خاموشان» يا «برج سکوت» نيز شناخته مي‌شود در 15كيلومتري يزد قرار دارد و مكاني است كه زرتشتيان درگذشتگان خود را به آن‌جا منتقل مي‌كردند. سطح داخلي برج خاموشان به صورت پهنه‌ي مسطح و گردي است که تمام آن با تخته‌سنگ‌هاي بزرگ پوشيده شده است.
عكس: فرشته اصلاحي/ آرشيو عكس همشهري
كوچه‌هاي باريك و تو در توي يزد و استفاده‌ي عمومي مردم از دوچرخه باعث شده كه از اين شهر با نام شهر دوچرخه‌ها ياد شود. هرچند كه امروزه تعداد دوچرخه‌ها كم‌تر و كم‌تر شده و تعداد موتورسيكلت‌ها بيش‌تر و بيش‌تر!
نقشه‌اي از سال 1083خورشيدي