خيلي‌ها گفته‌اند كه حس و حال حضور در حرمين كاظمين، شبيه حال و هواي حرم مطهر رضوي در مشهد است. به هر حال كاظمين سومين شهر مقدس عراق پس از نجف و كربلاست و در شمال غربي بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته كه تنها عرض رودخانه دجله، آن را از بغداد جدا مي‌كند. كاظمين علاوه بر 2 حرم مطهري كه در دل خود جاي داده، زيارتگاه‌هاي ديگري هم دارد كه شايد كمتر مورد شناخت ما ايراني‌ها قرار گرفته است. از طرفي شايد كمتر زائر ايراني را بتوان پيدا كرد كه بعد از كاظمين به زيارتگاه‌ها و اماكن ديدني شهر بغداد سري زده باشد. اينجا سعي كرده‌ايم به مناسبت شهادت امام‌جواد(ع)، نگاهي بيندازيم به اين زيارتگاه‌ها.
- زيارتگاه‌هاي كاظمين
حرم مطهر دو امام معصوم(ع)
قطعا قلب زيارتگاه‌هاي كاظمين و پرفضيلت‌ترين آنها، حرم مطهر امام‌كاظم(ع) و امام‌جواد(ع) است؛ پدربزرگ و نوه‌اي كه مسلمانان را براي زيارت به اين شهر مقدس مي‌كشانند. اين حرم مطهر در حقيقت مركز اين شهر را تشكيل مي‌دهد و دروازه‌هاي مجموعه وسيع حرم به خيابان‌ها و محله‌هاي اصلي شهر گشوده مي‌شود. علت اين شيوه شكل‌گيري شهر كاظمين را هم بايد در گذشته آن دانست. تاريخچه شهر كاظمين را بايد در سال145هجري جست‌وجو كرد. در اين سال جعفر، فرزند منصور عباسي درگذشت و در گورستان اين منطقه مدفون شد و پس از او جمعي از قريشيان از آن جمله 2امام‌معصوم(ع) در اين گورستان به خاك سپرده شدند و همواره به نام «مقابر قريش» مشهور بودند. ولي بعدها به‌تدريج نام اين بقعه به نام امروزي آن شهرت يافت و شهر به شكل امروزي شكل گرفت. برج و بارو و دروازه‌هاي هفت‌گانه صحن با معماري زيباي آن و كاشي‌كاري نفيس پراكنده در سردرها و كتيبه‌ها چشم هر بيننده‌اي را مي‌نوازد.
- مساجد مهم كاظمين
مسجد صفوي: اگر دنبال ديدن يك مسجد تاريخي هستيد بايد به اين مسجد برويد. همانطور كه از نام مسجد پيداست، آن را در دوره صفويه ساخته‌اند و دستور ساختش را هم شاه اسماعيل صفوي داده است. ستون‌هاي قطور و طاق‌هاي قوسي اين مسجد را كه ببينيد حتما زيبايي خاص اين مسجد را تأييد مي‌كنيد. گنبد كاشي‌كاري شده هم بسيار چشم‌نواز است. كنار محراب و منبر قديمي مسجد، پنجره‌اي به درون رواق شمالي حرم مطهر باز شده كه از ميان آن، ضريح مطهر قابل مشاهده است.
مسجد براثا: علاقه‌مندان به حضرت امير(ع)، اين مسجد را به‌خوبي مي‌شناسند چون بنا به روايات اسلامي، ايشان هنگام بازگشت از جنگ با خوارج در نهروان، در اين مكان نماز خوانده‌اند. اين مسجد را جزو مساجد قديمي شيعيان مي‌دانند كه البته محل آن در محله‌اي به همين نام براثا در مسير كاظمين به بغداد است.
مسجد المنطقه: برخي از خود عراقي‌ها اين مسجد را به نام «مسجد العتيقه» مي‌شناسند. نام «المنطقه» را هم از نام محله‌اي كه مسجد در آن واقع شده گرفته‌اند. اين مسجد هم ارتباطي با حضرت‌علي(ع) دارد و بنا به روايات، اميرالمؤمنين(ع) در يكي از سفرهاي خود، در اين مسجد نماز خوانده‌اند.
- آرامگاه‌هاي مهم كاظمين
آرامگاه خواجه نصيرالدين طوسي: آنها كه به علم و دانش ايراني اهميت مي‌دهند احترام خاصي براي خواجه نصيرالدين طوسي قائل هستند؛ مردي كه نه‌تنها در ايران، بلكه از مشاهير علم و دانش در همه جهان است. اين دانشمند ايراني در سال 672هجري درگذشته است. ايشان را در كنار قبر يكي از خلفاي بني‌العباس كه كنار حرم مطهر بود مدفون كردند. روي قبر اين دانشمند، ضريحي فولادي و كهن قرار دارد.
آرامگاه شيخ مفيد: ايشان هم ميان علماي اسلام بسيار سرآمد است و جزو فقهاي بزرگ به‌حساب مي‌آيند. اگر به حرمين شريف امام هفتم و نهم مي‌رويد، سري به شرق رواق جنوبي بزنيد تا بتوانيد قبر مطهر شيخ مفيد را زيارت كنيد. ايشان در سال 413هجري درگذشت و روي قبر او ضريحي فولادي و كهن قرار دارد. بالاي قبر اين عالم بزرگ، قطعه شعري است كه مي‌گويند امام زمان(عج) در رثاي فوت او سروده است.
آرامگاه سيدمرتضي و سيدرضي: اين نام‌ها براي ما ايراني‌ها و به‌طور كلي براي شيعيان، بسيار شناخته شده است. مخصوصا سيدرضي كه به‌دليل گردآوري سخنان حضرت‌امير(ع) در نهج‌البلاغه بسيار مورد علاقه عاشقان اميرالمومنين(ع) است. به هر حال اين دو برادر از مشاهير و بزرگان اماميه در قرن پنجم هجري بودند. اگر دوست داريد قبر اين دو برادر را زيارت كنيد بايد به قسمت شرقي بيرون حرم مطهر دو امام معصوم(ع) برويد. قبر اين دو برادر و عالم بزرگ در 2 ساختمان جداگانه بيرون صحن مطهر و در نزديكي يكديگر قرار دارد.
- زيارتگاه‌ها و اماكن ديدني بغداد
آرامگاه نواب اربعه: آنها كه با امام غايب ما در ارتباط هستند، حتما جايگاهي رفيع براي ما شيعيان اين امام حي دارند. معروف‌ترين اين افراد هم همان نواب اربعه بوده‌اند كه در زمان غيبت صغري، واسطه ميان مردم و امام زمان(عج) بوده‌اند. در حقيقت آنها از بزرگان و معتمدان شيعه در بغداد بودند كه حدود70سال، اين افتخار را داشتند كه رابط مستقيم ميان امام زمان(عج) و شيعيان باشند. اينطور بوده كه آنها نامه‌هاي شيعيان را به امام و پاسخ آن حضرت را به آنها منتقل مي‌كردند. نام اين 4 نفر و محل قبور آنها به اين قرار است:
1- عثمان‌بن سعيد عمري؛ (اواخر قرن سوم)
2- محمد‌بن عثمان‌بن سعيد عمري؛ (در سال 305هجري درگذشت)؛ آرامگاه اين پدر و پسر در يكي از ميادين مهم و مركزي شهر بغداد به نام «ساحه الخلاني»، درون مسجدي به نام «جامع‌الخلاني» قرار دارد. روي قبر اين دو بزرگوار، ضريحي نقره‌اي و گنبدي بلند با كاشي‌هاي سبز قرار دارد.
3- حسين بن روح (متوفاي سال 326هجري)؛ آرامگاه ايشان در ميان بازار كهن و قديمي بغداد، معروف به «سوق العطارين» قرار دارد و داراي صحن و سرا و گنبد و ضريح است و زيارتگاه شيعيان محسوب مي‌شود.
4- علي‌بن محمد سمري (در سال 329هجري درگذشت)؛ آرامگاه او درون بازار مشهور به «سوق الخفافين» كمي پايين‌تر از مدرسه المستنصريه قرار دارد.
آرامگاه شيخ كليني: ما نام اين عالم بزرگوار را با كتاب «الكافي» مي‌شناسيم كه يكي از كتاب‌هاي مرجع چهارگانه شيعيان به‌حساب مي‌آيد. شيخ كليني از بزرگ‌ترين محدثان بوده كه در سال 329هجري درگذشته است. اگر مي‌خواهيد به زيارت اين‌عالم رباني برويد بايد به مسجد صفوي در شرق بغداد و در نزديكي پل شهدا برويد. اين مسجد ميان عراقي‌ها به تكيه مولوي‌خانه هم معروف است.
آرامگاه سلمان فارسي: ما ايراني‌ها در ميان صحابه پيامبر(ص)، علاقه خاصي به جناب سلمان فارسي داريم؛ صحابه‌اي كه پيغمبر خاتم او را از اهل‌بيتش دانستند. براي زيارت آرامگاه اين يار گرامي پيامبر بايد به 40كيلومتري شهر بغداد برويد. ايشان در سال 36يا 37هجري و هنگامي كه امير مدائن بود، در اين مكان درگذشت و اكنون داراي آرامگاه باشكوهي است.
زيارتگاه امامزاده ادريس‌الحسني: بايد به محله كراده بغداد برويد تا بتوانيد بقعه متبركه اين امامزاده بزرگوار را زيارت كنيد. ايشان را از نوادگان حسن مثني، فرزند امام‌حسن مجتبي(ع) مي‌دانند. مردم عراق هم به اين امامزاده بزرگوار اعتقاد فراواني دارند و يكي از زيارتگاه‌هاي پررفت‌وآمد بغداد به‌حساب مي‌آيد.
آرامگاه ابراهيم اشتر نخعي: بعد از سريال مختار، ابراهيم اشتر نخعي يا همان پسر مالك اشتر معروف، ميان ايراني‌ها بسيار معروف شد. اگر دوست داريد قبر ايشان را زيارت كنيد بايد به مسير بزرگراه بغداد- سامرا برويد تا نرسيده به شهر بلد، گنبد آبي زيارتگاه او را ببينيد. ابراهيم از سرداران شجاع امير المؤمنين(ع) و امام حسن(ع) بود و در تمامي جنگ‌ها و پيكارها شركت داشت و در جريان قيام مختار جنگ سختي با شاميان كرد و ابن زياد را به هلاكت رساند.
چند قبر معروف ديگر هم در بغداد هست كه شايد براي ما ايراني‌ها مهم‌تر باشد؛ مثلا قبر بهلول كه در محله كرخ بغداد قرار دارد. بهلول پسر عموي هارون‌الرشيد و از شيعيان پاك و وفادار بود و داستان‌هاي تقابل او با منحرفين مشهور است. قبر «قنبرعلي» هم مورد توجه شيعيان در بغداد است. گفته مي‌شود او خادم امام دهم(ع) بود و آرامگاهش در شرق بغداد در محله «قنبرعلي» است.
- مساجد و اماكن ديدني بغداد
در بغداد مي‌توان چند مسجد و مكان تاريخي را ديد. يكي از اين اماكن تاريخي قصر عباسي در شرق بغداد و در نزديكي رودخانه دجله است. اين قصر يكي از كاخ‌هاي دوره اخير عباسيان در بغداد است كه داراي تالارها و ايوان‌هايي است با گچبري‌هاي زيبا و ديدني. مسجد جامع‌الخلفا هم مسجد رسمي خلفاي عباسي بوده است كه در بغداد معروف شده. در اين مسجد مراسم نصب خلفا و خواندن فرمان‌هاي مهم عزل و نصب و تشييع بزرگان كشور انجام مي‌گرفته است. اين مسجد در ميانه مشهورترين خيابان بغداد كه شارع‌الرشيد نام دارد، قرار گرفته و مي‌توان معماري آن دوران را در آن مشاهده كرد.