هجدهم ذيحجه كه از راه مي‌رسد، همه مردان و زنان عاشق علي(ع) اين روز را جشن مي‌گيرند. غديرخم در دل خود رازهاي بسياري پنهان كرده؛ رازهايي از دل اسلام كه اين روز را به يكي از مهم‌ترين وقايع تاريخي اسلام تبديل كــرده است؛ زماني كه پيامبر اكرم(ص) در بزرگ‌ترين اجتماع مسلمين علي(ع) را وصي و جانشين خود معرفي مي‌كند و مسلمانان با نخستين امام خود دست بيعت مي‌دهند. اما همه‌‌چيز فقط در اين چند سطر خلاصه نمي‌شود و درس‌هاي بزرگي در اين واقعه تاريخي ارزشمند وجود دارد. به همين مناسبت ساعتي مهمان حجت‌الاسلام‌والمسلمين محمدرضا زنگنه، نويسنده و پژوهشگر ديني و مدير مؤسسه تبليغ و انفاق امام زمان (عج) بوديم تا درباره ناگفته‌هاي غديرخم گفت‌وگو كنيم. او در اين گفت‌وگو با اشاره به اهميت واقعه غديرخم، از آن به‌عنوان تنها راه هدايت و رشد بشر نام مي‌برد و تأكيد مي‌كند كه درس‌ها و نكته‌هاي اين واقعه بايد به‌صورت گسترده در قالب‌هاي مختلف به مردم معرفي شود تا مردم با اتكا به امامان و ائمه معصومين(ع) مسير زندگي خود را انتخاب كنند.
- اگرچه تاكنون بارها و بارها درباره عيد غديرخم خوانده‌ايم و شنيده‌ايم اما زواياي بسياري از اين واقعه ارزشمند در جامعه ما ناشناخته است. درباره چرايي اين موضوع برايمان بگوييد.
من هم معتقد هستم كه نسبت به بسياري از اسرار خطبه‌غدير غفلت شده است. در سال‌هاي اخير متن خطبه به‌صورت دست به‌دست در ميان جامعه توزيع شده است ولي معتقدم كه پيامي پنهاني در اين خطبه نهفته است كه بايد به مردم منتقل شود. در آن روز كه آيه تبليغ بر پيامبر اكرم(ص) نازل شد تا پيام غدير را اطلاع‌رساني كند، به ايشان گفته شد كه اگر اين كار را انجام ندهد، رسالت خود را انجام نداده است. با نگاهي به زواياي آيه، اين مطلب به‌دست مي‌آيد كه درك اين موضوع در جامعه آن زمان سخت بوده و اگرچه پيامبر را تهديدهايي درصورت بيان اين موضوع كرده بودند، اما از سمت خداوند به پيامبر(ص) امنيت داده شده بود.
- اين واقعه تاريخي چه اهميت ويژه‌اي نسبت به ساير وقايع صدراسلام دارد كه بايد اين طور جدي مورد بررسي قرار بگيرد؟
خطبه‌غدير مورد اتفاق شيعه و سني است و همه اتفاق نظر دارند كه در هجدهم ذيحجه اين واقعه رخ است. در آن روز پيامبر مردم را به سختي جمع كردند؛ چون گروهي جلو رفته بودند و گروهي نرسيده بودند. همچنين در سختي آب و هوايي آن زمان و زمين لم‌يزرعي كه جاي سكونت نبود، مردم منتظر خواندن خطبه بودند. همه اتفاق‌نظر دارند كه خطبه درباره امام علي(ع) بوده است. اما نكته ديگري كه وجود دارد اين است كه وقايعي كه در تاريخ بشر ثبت شده‌اند،2دسته هستند. برخي وقايع رخ‌داده درباره اقوام، مردمان و اديان گذشته است كه به‌عنوان عبرت و استفاده‌هاي تاريخي از آن ياد مي‌شود؛ به‌عنوان مثال داستان زندگي حضرت عيسي(ع)، موسي(ع) و يوسف(ع) كه عبرت‌هاي تاريخ هستند. اما بعضي اتفاق‌هاي تاريخي استمرار دارند و اينگونه نيست كه فقط به گذشته تعلق داشته باشند و فقط از آنها يادي برده شود بلكه زندگي امروز بشر در گرو آن روز تاريخي است. به‌عنوان مثال بعثت يك واقعه تاريخي تمام‌نشدني است و نه فقط امروز بلكه آينده بشريت منوط به ارتباط با بعثت و قرآن است، چون زندگي، حيات، رشد و كمال و بالندگي جهان منوط به قرآن و بعثت است. غديرخم هم يكي از آن موضوعات تاريخي است. اتفاق غدير فقط به يك روز، يك سال يا يك مقطع و زمان بخصوص محدود نبوده و نيست بلكه اتفاقي است كه شروع شده و همچنان استمرار دارد. ما براي شب قدر نمي‌توانيم بگوييم كه در زمان پيامبر بوده و تمام‌شده، زيرا هر سال تكرار مي‌شود ، غديرهم استمراراً وجود دارد.
- از زاويه ديگر مي‌توانيم بگوييم كه غديرخم فقط اعلام امامت امام علي(ع) نيست بلكه امامت 11 امام ديگر هم در دل آن گنجانده شده است.
بله. در روز غدير، رسول خدا فقط براي امام علي(ع)، درخواست بيعت نكرد بلكه ائمه معصومين(ع) پس از امام اول را نيز معرفي كرد، زيرا نكته خطبه غدير اين بود كه نه‌تنها ولايت و امامت امام علي(ع) اعلام شد بلكه امامت امام حسن(ع) و امام حسين(ع) معرفي شد تا به دوره ما كه دوره امامت امام زمان(عج) هم رسيد. اگر نگاه اجمالي به خطبه داشته باشيم، مي‌بينيم كه پيامبر اكرم(ص) درباره 2امام به‌طور مفصل صحبت كرده است؛ يكي امام علي(ع) كه صفات و ويژگي‌هاي ايشان معرفي شده و ديگري حضرت مهدي (عج) است و درباره ايشان مي‌گويد كه آن مهدي از ماست و ناصر دين و درياي ژرف مباحث الهي است و ويژگي‌هاي ايشان را به‌طور كامل بيان مي‌كند. مي‌توان گفت كه بحث غدير از روزي كه امام علي(ع) به امامت معرفي شد تا الان استمرار دارد. ثمره غدير فقط بزرگداشت و برداشت علمي نيست، ثمره آن شادي و شعف از يك واقعه تاريخي نيست بلكه ثمره آن عهد و بيعت با امامان(ع) است.
- اما معرفي حضرت علي (ع) به عنوان جا نشين پيامبر(ص) فقط در غدير صورت نگرفته است.پيامبر(ص) بارها چنين پيامي را به مردم داده بودند. پس چرا در اين ميان پرداختن به واقعه غدير اهميت ويژه‌اي دارد؟
همانطور كه گفتيد غديرخم نكته‌هاي زيادي در دل خود دارد، يكي از آنها اين است كه امام را خدا انتخاب مي‌كند، درحالي‌كه اين انتخاب، از ظرفيت بشر خارج است و حتي رسول خدا(ص) اين جايگاه را به‌گونه‌اي مطرح مي‌كند كه مأمور بر ابلاغ است نه انتخاب. امام‌علي(ع) را خداوند انتخاب كرده و جايگاه هر امامي و ظرفيت آنها همانهايي است كه خداوند در وجود آنها قرار داده است زيرا بين ائمه ما بسياري از فضايل وجود دارد كه هر يك از آن بزرگواران در بخشي از اين فضايل نمود بيشتري دارند؛ به‌عنوان مثال فضايلي كه در امام علي(ع) بود، در امام جواد(ع) و حضرت مهدي (عج) در كودكي نمود پيدا كرد و اينها قابليتي بود كه خداوند در كودكي براي آنها قرار داده بود.
- چرا بسياري از مسلمانان آن زمان، بي‌توجه به غديرخم عمل كردند و به وصيت پيامبر(ص) عمل نكردند؟
اينكه چرا مسلمانان به اين موضوع دقت نكردند، به دليل مشكلات فرهنگي آن زمان بوده كه الان هم وجود دارد. ما در دنياي امروز در بحث امامت غفلت داريم و بعضي اتفاق‌هاي تاريخي در اين موضوع بي‌تأثير نبوده است. در دوره‌هاي مختلف اجازه داده نمي‌شد كه فضايل امامان به جامعه معرفي شود، اما در دوره بني‌عباس فرصت جديدي پيدا شد كه اين معارف مطرح شود و بسياري از روايت‌ها از اين دوره‌به جا مانده‌است. به‌عنوان مثال در اين دوره‌ها زيارت جامعه كبيره و دعاي مخصوص روز غدير توسط امام هادي(ع) نقل شد و بي‌توجهي به جايگاه امامان اغلب به‌دليل موانع تاريخي بوده است. در اين ميان البته گاهي پرداختن به مسايل حاشيه‌اي باعث مي‌شود كه به موضوعات اصلي مثل امامت چندان دقت نشود. ما روايتي از امام كاظم(ع) داريم كه مي‌گويند: كسي كه در 4چيز شك كند به تمام آنچه خداوند آفريده است شك كرده و يكي از آنها وجود امام است. مي‌توانيم بگوييم غدير يعني وقت امامت و پي بردن به جايگاه امام در نظام هستي. غدير يعني تنها راه هدايت و رشد بشر. ما در مباحث حاشيه‌اي دين درگير شده‌ايم. نگاهي به مباحث مختلف تاريخي و اسلامي نشان مي‌دهد كه هر يك از اتفاق‌ها و سفرها و رخدادهاي جهان اسلام يك دليل داشته است. به‌عنوان مثال با يك دقت و تحليل تاريخي مي‌توان فهميد كه سفر حضرت عبدالعظيم حسني، به‌نوعي ماموريت او به ايران براي معرفي و شناساندن بحث امامت به شيعيان ايراني منطقه ري بوده است؛ افرادي كه از بحث مهدويت و از امامان بعد از امام دهم اطلاع نداشتند. ايشان به ري رفت تا اين مباحث را تبيين كند. نقلي از ايشان وجود دارد كه گفته‌اند: اعتقاد من به نماز و روزه و عبادات بعد از ولايت و امامت است و اين نشان‌دهنده اهميت موضوع است.
- شما به استمرار موضوع امامت در دنياي امروز اشاره كرديد، در اين زمينه هم كمي برايمان بگوييد.
اينكه چرا دنياي امروز تا اين حد درهم آشفته است، به‌دليل غفلت از بحث امامت است. اگر بحث امامت تبيين شود بخش زيادي از مشكلات جامعه امروز ما حل مي‌شود. بشر در زندگي امروز نيازمند اين موضوع است. اگر به فسادهاي دنيا و آسيب‌ها نگاه كنيم، مثل فسادهاي شهواني اعم از فساد سياسي اقتصادي و نظامي، وجود يأس و نااميدي، در بشريت، تفرقه و نااميدي همه و همه اين‌روزها گريبان جامعه را گرفته است. زيارت جامعه كبيره مي‌گويد كه راه‌حل تمام اين مشكلات و آسيب‌ها را مي‌توان با بحث توسل به امامان و اهل‌بيت به‌دست آورد. در اين زمينه معتقدم مسئولان فرهنگي و رسانه‌اي، همچنين علما و فضلا بايد در اين موضوع كار كنند و نتايج پژوهش‌ها به بطن جامعه بيايد. بشر امروز نيازمند مبحث امامت است. البته منظور اين نيست كه فقط از زندگينامه تاريخي آنها اطلاع داشته باشيم بلكه بايد ويژگي امامان را هم خوب بشناسيم. اگر فهم، شناخت و دوست داشتن امامان در ميان مردم وجود داشته باشد، خير و بركت زيادي در زندگي افراد به‌وجود مي‌آيد. نيهيلسمي كه امروز دنيا را از درون از بين مي‌برد و افراد را در بن‌بست قرار داده همه نشان دهنده اين است كه ما از جايگاه امامان غفلت كرده‌ايم. در اين زمينه امام رضا(ع) مي‌گويد: اگر مردم محاسن كلام ما را مي‌دانستند جاي ديگري نمي‌رفتند. البته ارتباط با امامان فقط در روضه‌ها و مجالس نيست و بايد علاوه بر ارادت، اعتماد هم وجود داشته باشد. ما بايد به جايي برسيم كه اعتماد كنيم. در جامعه ما اعتماد به امامان ضعيف است، اگرچه ارادت خوبي دارند. اگر مردم بدانند محبوبي براي آنها غير از خدا و ائمه وجود ندارد هرگز به سراغ مكتب‌ها و كارهاي پوچ و بيهوده نمي‌روند. امروز بعضي جوانان ما با وجود ذخيره‌هاي ارزشمند در دين اسلام به سراغ فرقه‌ها و افرادي مي‌روند كه هيچ فايده‌اي جز پوچي و بيهودگي ندارند.
- براي ايجاد اين ارتباط چه اقدامي بايد انجام شود؟
معتقدم بايد نسيمي از اعتماد به امامان و ائمه در جامعه ايجاد كنيم. با پيروزي انقلاب اسلامي ايران، نسيمي در جامعه ما به‌وجود آمد كه نتايج و بركات آن را مي‌توانيم در جامعه امروز به وضوح ببينيم. شهيد مدافع حرم، محسن حججي كه امروز نماد قدرت و مقاومت جامعه ايراني است، يكي از همان جوان‌هايي است كه مهم‌ترين ويژگي او اعتماد به خدا و امام‌زمان(عج) بوده است. اين ميزان استقامت و صبر در خانواده شهيد به‌دليل اعتماد به اهل‌بيت(ع) در كنار تبعيت از رهبري و امامت است. اگر اين موضوع در جامعه ما گسترده شود بخش زيادي از معضلات جامعه ما از بين مي‌رود زيرا اين موضوع به‌صورت نهفته و محبوس در قلب كشور ماست. در خطبه غدير جمله‌اي از رسول اكرم(ص) نقل شده است كه بايد دقت زيادي به آن شود. پيامبر گفتند كه آيه تبليغ 3 بار بر من نازل شد و من 2بار از خداوند خواستم كه مرا به‌دليل عدم‌آمادگي مخاطب، از اين ماموريت معاف بدارد زيرا بسياري از مردم آن روز ايمان حقيقي نداشتند. روز غديرخم هم پيامبر در ميان چند هزار نفر مي‌گويند كه من نمي‌خواستم بگويم چون بين شما آدم‌هاي باتقوا كم و منافق زياد است. اگرچه در آن زمان مردم گروه‌گروه مسلمان مي‌شدند اما اين مسلماني نشانه ايمان نبود.حتي خواص آن روز هم اين مشكل را داشتند؛ منافقان با قصد و غرض خيانت كردند و خواص به‌دليل ميل به دنياطلبي. در اين ميان اگر بخواهيم اين اتفاقات نيفتد، بايد ارتباط صحيح با امامت در جامعه وجود داشته باشد زيرا دنيا ميدان مبارزه با نفس با اتكا به امامان و اهل‌بيت(ع) است.
- براي اينكه پيام خطبه‌غدير به‌طور گسترده در جامعه مطرح شود، چه راهكاري داريد؟
متوليان فرهنگي بايد روي اين موضوع به‌صورت مستمر كار كنند و فقط در نزديكي عيد غدير به فكر فعاليت در اين حوزه نباشند. به‌نظر من، شبكه مجازي بهترين بستر براي اين كار است. از آنجا كه ضريب سرانه مطالعه در كشور ما خيلي كم است، مي‌توانيم با كمك گرفتن از هنر، پيام‌ها را در قالب‌هاي مختلف به مردم عرضه كنيم زيرا خطبه غدير، خطبه زندگي بشر است. بايد تعريف خود را از بحث غدير و پيام آن تبيين كنيم و بعد به دنبال طرح‌هاي راهبردي امامت در زندگي بشر باشيم و طرح‌هاي كاربردي را در حوزه فردي، خانواده و جامعه بياوريم.