منابع حياتي مانند آب در سراسر دنيا در حال كم شدن هستند، محيط‌زيست زخم خورده بي‌تدبيري ماست و كند و كاوهاي ما در اعماق زمين به‌دنبال منابع ارزان و كم‌دردسر سوخت، به‌زودي بي‌نتيجه خواهند شد. تغيير سبك زندگي، در اين شرايط، نه از سر خردمندي كه بيشتر نوعي اضطرار براي حفظ حيات بشر است. مدت‌هاست كه مباحث بنيادين چرخش از مدل‌هاي قديمي توليد انرژي با جديت پيگيري مي‌شوند و در برخي از كشورها، گام‌هاي جدي و بلندي هم برداشته شده است.
در اين حوزه، يكي از كارهايي كه بشر ناگزير به انجام آن خواهد بود، تغيير در مدل تأمين سوخت براي خودروها خواهد بود. در دنيا، بيش از يك ميليارد خودرو وجود دارد و تأمين سوخت همين ميزان خودرو، به تنهايي يك چالش بزرگ براي بشر است. حالا فكرش را بكنيد، اين ميزان خودرو، تقريبا در هر جايي از كره زمين اين طرف و آن‌طرف مي‌روند و گازهايي از خود بيرون مي‌دهند كه مي‌تواند در آينده، تنها سياره‌اي را كه در اختيار داريم، غيرقابل سكونت كنند.
شايد چشم‌انداز، اينقدر سياه و تيره نباشد اما اگر اقداماتي جديد در اين زمينه نكنيم، آينده واقعا پردردسر و نامطلوب خواهد بود. به همين‌خاطر است كه موضوع عبور از موتورهاي فعلي درونسوز كه از سوخت‌هاي فسيلي تغذيه مي‌كنند بسيار با اهميت است. اين كار، نه‌تنها شدني است كه مي‌تواند تأثيرات مثبت زيادي روي محيط‌زيست داشته باشد. از ميان گزينه‌هايي مانند خودروهاي هيدروژني و... خودروهايي كه موتورهاي الكتريكي دارند، بهترين گزينه به شمار مي‌روند. نشريه معتبر اكونوميست اخيرا در گزارشي، پايان عصر دوره موتورهاي درونسوز را اعلام كرده و به بررسي آينده موتورهاي الكتريكي پرداخته است كه در ادامه مي‌توانيد ترجمه آن را بخوانيد.
در دسامبر 1893روزنامه لو‌پوتي‌ژورنال در فرانسه اينگونه نوشته بود: «قوه خلاقه بشر، هنوز نتوانسته است سازوكاري مكانيكي اختراع كند كه براي به پيش راندن درشكه، جايگزين اسب باشد». اين نوشته، در واقع واكنش اين روزنامه به مسابقه‌اي بود كه قرار بود جولاي سال بعد از آن، بين درشكه‌هاي بدون اسب در پاريس برگزار شود. نيروي محرك 102خودرويي كه در اين مسابقه ثبت‌نام كرده بودند از روش‌هاي گوناگوني مانند بخار، بنزين، الكتريسيته، هواي فشرده و نيروي هيدروليك تأمين مي‌شد.
از ميان همه اينها، تنها 21 ماشين توانستند در ميان تشويق و حضور عظيم مردم، مسير 126كيلومتري را به پايان برسانند. برنده واقعي و آشكار اين مسابقه، موتور درونسوز (احتراق داخلي) بود. در يك قرن بعد، اين موتور نيروي‌محرك صنايع شد و چهره دنيا را تغيير داد.
- پايان بزرگ
اما روزهاي برنده واقعي آن مسابقه به شماره افتاده‌اند. دستاوردهاي سريع در فناوري باتري‌ها حالا به‌جاي موتورهاي قديمي، ارجحيت را به موتورهاي الكتريكي مي‌دهند. در مسابقه 1894 ماشين‌هاي الكتريكي حتي نتوانستند به خط شروع مسابقه برسند چون اين خودروها، در هر 30كيلومتر به جايگاه تعويض باتري نياز داشتند.
ماشين‌هاي الكتريكي امروزي كه از باتري‌هاي يون ليتيوم بهره مي‌برند اما عملكرد به‌مراتب بهتري دارند. مدل بولت شورلوت مي‌تواند با هر بار شارژ 383 كيلومتر براند؛ اخيرا هواداران شركت خودروسازي تسلا مدل اس را رانده‌اند كه با يك‌بار شارژ، مي‌تواند 1000كيلومتر براند. يو‌اس‌بي، يك بانك سوئيسي، اخيرا محاسبه كرده است كه طي يك سال آينده، هزينه نهايي مالكيت يك خودروي الكتريكي با هزينه مالكيت يك خودروي بنزيني برابري خواهد كرد.
اين بانك در حالتي خوش‌بينانه پيش‌بيني كرده كه فروش خودروهاي الكتريكي در سال 2025در سراسر جهان، به 14درصد تمام بازار خواهد رسيد؛ رقمي كه در حال حاضر تنها يك درصد است. ديگران، اين چنين جسورانه پيش‌بيني نمي‌كنند اما همزمان با ارزان شدن و بهتر شدن باتري‌ها، اين پيش‌بيني‌ها را اصلاح مي‌كنند؛ هزينه هر كيلووات- ساعت در باتري‌ها از 1000دلار در سال2010 به 130تا 200دلار رسيده است. قوانين هم كمي سخت‌گيرانه‌تر مي‌شوند. حدود 2ماه پيش، انگليس، به فهرست در حال رشدي از كشورهاي تمام الكتريك پيوست كه مي‌گويند تمامي ماشين‌ها بايد تا سال2050 بدون گازهاي خروجي باشند.
با اين حال به‌نظر نمي‌رسد كه چرخش از سوخت و پيستون به باتري و موتور الكتريكي اينقدر طول بكشد. صداي ناقوس مرگ موتورهاي درونسوز همين حالا از گوشه و كنار دنيا شنيده مي‌شود و پيامدهاي آن هم با استقبال مواجه مي‌شوند.براي اينكه چشم‌اندازي از آينده داشته باشيم بايد اول ببينيم موتورهاي درونسوز چطور زندگي مدرن را شكل داده‌اند. دنياي ثروتمند از نو براي خودروهاي موتوري تغيير شكل داده شد؛ سرمايه‌گذاري‌هاي زيادي براي ايجاد و توسعه شبكه‌هاي جاده‌اي شد و در همين راستا، زندگي در حومه‌هاي شهرها اختراع شد.
سپس، نوبت فروشگاه‌هاي عظيم و رستوران‌هاي درايو- اين (رستوران‌هايي كه مشتريان با خودروهايشان داخل آنها مي‌شوند و از همان داخل سفارش مي‌دهند و سفارش خود را در خودرو تحويل مي‌گيرند) بود. خودروسازي همچنين يكي از محرك‌هاي توسعه اقتصادي و توسعه طبقه متوسط در دنيا در دوران پس از جنگ در آمريكا و ديگر نقاط بود. در حال حاضر بيش از يك ميليارد خودرو در جاده‌هاي دنيا هستند و تقريبا همه آنها با سوخت‌هاي فسيلي كار مي‌كنند. موتورهاي خودروها و كاميون‌هايي كه در آمريكا هستند، مي‌توانند 10 برابر كارخانه‌هاي توليد انرژي اين كشور نيرو توليد كنند. موتور درونسوز، مقتدرترين موتور در تاريخ است.
با اين حال الكتريكي‌كردن، صنعت خودروسازي را دچار آشفتگي كرده است. بهترين برندهاي آن در جايي كه ميراث مهندسي از قبل وجود دارد پيدا مي‌شوند، به‌خصوص در آلمان. در مقايسه با خودروهاي موجود فعلي، خودروهاي الكتريكي به‌مراتب ساده‌تر هستند و قطعات كمتري دارند؛ آنها بيشتر كامپيوترهايي روي چهار چرخ هستند.
اين يعني افراد كمتري براي سرهم كردن و همينطور صنايع جانبي كمتري براي تأمين آنها مورد نياز است. كارگران كارخانه‌هايي كه خودروي برقي توليد نمي‌كنند بيشتر از هر كسي نگران آينده حرفه‌اي خود هستند. همچنين وقتي كه قرار است قطعات كمتري خراب شوند، بازار تعمير و قطعات يدكي كوچك‌تر خواهد شد. درحالي‌كه خودروسازان امروز با كارخانه‌هاي قديمي و مشكلات كارگران دست و پنجه‌نرم مي‌كنند، توليدكننده‌هاي تازه‌وارد ترديدهايي اينچنين نخواهند داشت.
برندهاي لوكس شايد بتوانند با طراحي‌هاي خاص و مواردي اينچنين راه خود را پيدا كنند، اما خودروسازاني كه كم سود مي‌گيرند و توليدهاي انبوه دارند بر سر هزينه‌ها رقابت سختي خواهند داشت. البته اين در شرايطي است كه مردم همچنان بخواهند مالك يك ماشين باشند.
بروز سيستم‌هايي مانند خودروهاي بدون سرنشين مي‌تواند به ايده مالكيت خودرو توسط مردم ضربات سنگيني بزند و آن را عملا به «حمل‌ونقل به‌عنوان يك سرويس به مردم» تبديل كند. برخي پيش‌بيني‌هاي بسيار افراطي در اين زمينه وجود دارند كه مي‌گويند صنايع خودروسازي در آينده تا 90درصد كوچك خواهند شد. خودروهاي بدون‌راننده الكتريكي اشتراكي، مي‌توانند به شهرها اين امكان را بدهند در فضاهاي مربوط به‌خودروها (در برخي شهرها تا 24درصد محدوده شهري) خانه‌هاي جديد بسازند و به مردم بسياري اجازه خواهد داد از راه‌هاي بسيار دور، درحالي‌كه خواب هستند به محل كار خود بيايند.
حتي بدون چرخش به سمت خـودروهـاي امـن خـودران، نيروي محركه الكتريكي فوايد زيست‌محيطي و بهداشتي زيادي پيش روي بشر مي‌گذارد. شارژ كردن خودروهاي الكتريكي از ايستگاه‌هاي مركزي نيرو بسيار كاراتر از سوزاندن سوخت در موتورهاي مجزاست. بنا بر گزارش‌هاي رسمي در آمريكا، خودروهاي الكتريكي موجود، در مقايسه با خودروهايي كه با سوخت‌هاي فسيلي كار مي‌كنند، انتشار گاز كربن را تا 54درصد كاهش مي‌دهند. اين رقم، همزمان با افزايش كارايي خودروهايي الكتريكي افزايش خواهد يافت.
در نتيجه آن، آلودگي هواي محلي هم از بين خواهد رفت. سازمان بهداشت جهاني مي‌گويد كه آلودگي هوا به تنهايي بزرگ‌ترين ريسك سلامتي در محيط‌زيست است و سالانه 7/3ميليون نفر در سراسر دنيا به‌خاطر آن جان خود را از دست مي‌دهند. يك تحقيق در آمريكا نشان داده است كه آلودگي هوا سالانه در اين كشور 53هزار نفر را مي‌كشد، درحالي‌كه ميزان قربانيان تصادف‌هاي جاده‌اي در اين كشور، 34هزار نفر است.
- خودروها و دولت‌ها
و البته فراتر از همه اينها، نفت است. تقريبا دوسوم نفت مورد استفاده آمريكا روي جاده‌هاست و ميزان زيادي از بقيه آن هم براي تبديل به بنزين و گازوئيل درنظر گرفته مي‌شود. صنعت نفت بر اينكه چه زماني انتظار اوج مصرف را داشته باشد 2 پاره شده است؛ شركت رويال داچ شل مي‌گويد كه انتظار دارد اين نقطه زماني، كمي بيش از يك دهه بعد باشد.
البته چشم‌انداز موجود، خيلي زودتر از اين روي قيمت‌ها تأثير خواهد گذاشت. از آنجا كه هيچ‌كس نمي‌خواهد نفت و بنزين بدون استفاده در زمين داشته باشد، موجي از سرمايه‌گذاري‌هاي جديد، به‌خصوص در مناطق جديدي مثل قطب شمال كه هزينه استخراج نفت در آنها بسيار زياد است، به صنعت نفت تزريق خواهد شد.
در مقابل، توليدكنندگاني مانند عربستان سعودي كه منابع عظيمي دارد كه به راحتي و ارزاني مي‌تواند از آنها برداشت كند، تحت فشار زيادي قرار خواهد گرفت كه قبل از اينكه دير شود، نفت را بيرون بكشد؛ خاورميانه همچنان مهم خواهد بود اما نه مثل گذشته. هرچند در آينده همچنان براي گاز طبيعي بازار وجود خواهد داشت - از اين محصول مي‌توان براي توليد نيرويي كه در همه اين ماشين‌هاي الكتريكي به‌كار مي‌آيند استفاده كرد- قيمت‌هاي متغير نفت، كشورهايي را كه براي پر كردن خزانه خود به منابع هيدروكربن محتاجند به دردسر خواهد انداخت.
وقتي كه حجم توليد كم شود، تنظيم اوضاع هم سخت خواهد شد، به‌خصوص در مناطقي كه مدت‌هاست قدرت يعني كنترل ثروت نفتي. در كشورهايي مثل آنگولا و نيجريه كه مدت‌هاست يك نفرين براي پيشرفت به‌حساب مي‌آيند، تغيير ساختار اقتصادي مي‌تواند فوايد زيادي به همراه داشته باشد.
در همين حال، تقلاي بزرگي براي يافتن ليتيوم بيشتر پيش رو خواهد بود.قيمت يك تن كربنات ليتيوم از 4هزار دلار در سال2011 حالا به بيش از 14هزار دلار رسيده است. تقاضا براي كبالت و ديگر عناصر كمياب در زمين كه در موتورهاي الكتريكي به‌كار مي‌روند هم به‌شدت در حال افزايش است. ليتيوم تنها براي توليد نيروي محركه خودروها استفاده نمي‌شود: تاسيسات تأمين الكتريسيته باتري‌هاي بزرگي مي‌خواهند كه انرژي را ذخيره كنند و آن را زماني كه تقاضا بسيار بالاست و به اوج رسيده است به متقاضيان ارائه دهند. آيا همه اينها كشور شيلي را كه غني از منابع ليتيوم است به عربستان سعودي جديد تبديل خواهد كرد؟
نه دقيقا چون ماشين‌هاي الكتريكي ليتيوم را مصرف نمي‌كنند؛ باتري‌هاي يون-ليتيوم قديمي را مي‌توان در شبكه‌هاي نيرو استفاده كرد و تازه بعد از آن هم مي‌توان آنها را بازيافت كرد.موتورهاي درونسوز دوران خوبي داشته‌اند و حتي براي دهه‌هاي آينده همچنان مي‌تواند در صنايع هوانوردي و كشتيراني بدون رقيب باشند.
اما روي زمين، موتورهاي الكتريكي به‌زودي آزادي عمل و راحتي ارزان و پاك‌تري را به دنيا ارائه خواهند كرد. همزمان كه چرخش به سمت موتورهاي الكتريكي شيوه زندگي را در دنياي ثروتمند تغيير مي‌دهد، هراس از كاهش منابع براي تأمين انرژي خودروهاي الكتريكي افزايش مي‌يابد و اينجاست كه سياستگذاران بايد با تضمين افزايش ظرفيت كارخانه‌هاي توليد نيرو، به كمك بيايند.
براي اين كار بسياري از كشورها بايد حتي سيستم بوروكراتيك خود را تغيير بدهند. ساخت ايستگاه‌هاي شارژ در شهرها و خارج از آنها، بازيابي باتري‌ها و همينطور موتورها يا قطعات كميابي كه در آنها وجود دارد، بخش ديگري از وظايف دولت‌هاست و البته دولت‌ها بايد با آشفتگي‌هاي احتمالي در پي بسته شدن كارخانه‌هاي قديمي هم كنار بيايند.ماشين‌هاي خودران الكتريك در قرن 21 احتمالا به روش‌هايي غيرمنتظره و عميقي به پيشرفت دنيا كمك خواهند كرد، درست همانطور كه خودروهايي كه از موتورهاي درونسوز استفاده مي‌كردند دنيا را در قرن 20تغيير داد. با اين حال، راه پردست‌اندازي در پيش روست. كمربندها را ببنديد.