دوران جنيني و 2سال اول تولد مهم‌ترين دوران رشد و تكامل يك كودك است و رسيدن مواد مغذي، اعم ازپروتئين، انرژي وريزمغذي‌ها نقش بسيار مهم و اساسي در رشد او تا قبل از مدرسه داشته‌اند. عوارض ناشي از تغذيه نامناسب در اين دوران، اعم از كمبود دريافت انرژي و موادمغذي كه خود را به‌صورت كوتاه‌قدي و لاغري نشان مي‌دهد يا اضافه دريافت انرژي كه به‌صورت اضافه وزن و چاقي نمايان مي‌شود، در سنين مدرسه غيرقابل جبران است. با دكتر زهرا عبداللهي مدير دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت در اين باره گفت‌وگو كرده ايم.
- درباره وضعيت اضافه وزن و چاقي دانش‌آموزان توضيح دهيد.
براساس نتايج آخرين بررسي كشوري انجام شده، حدود 20درصد دانش‌آموزان 7تا 18ساله دچار اضافه وزن و چاقي هستند و چاقي شكمي در حدود 19درصد دانش‌آموزان وجود دارد. مصرف بي‌رويه فست‌فودها، مواد قندي و شيرين، نوشابه‌ها و آبميوه‌هاي شيرين و حاوي قند افزوده، سوسيس و كالباس، چيپس و سيب‌زميني سرخ كرده، همراه با سس‌هاي چرب به همراه تحرك بدني ناكافي، از مهم‌ترين دلايل اضافه وزن و چاقي در دانش‌آموزان است. اضافه وزن و چاقي خطر ابتلا به ديابت، كبد چرب، فشار خون بالا و چربي خون بالا، بيماري‌هاي قلبي- عروقي و سرطان‌ها را افزايش مي‌دهد.
- از نظر شما نيازهاي تغذيه‌اي دانش‌آموزان شامل چه چيزهايي مي‌تواند باشد؟
در دوران مدرسه، رشد كودكان به‌صورت نسبتا يكنواختي ادامه دارد و سال‌هاي آخر دبستان، مقارن با شروع جهش رشد، به‌ويژه در دختران است؛ بنابراين، تأمين انرژي موردنياز بسيار ضروري است. ميزان انرژي موردنياز كودكان مدرسه‌اي، به‌دليل تفاوت در اندازه بدن، ميزان تحرك و سرعت رشد آنها متفاوت است و هرچه ميزان تحرك و فعاليت بدني دانش‌آموز بيشتر باشد طبعا به انرژي بيشتري نياز دارد. براي تأمين انرژي موردنياز كودكان سنين مدرسه بايد از گروه نان و غلات مانند نان، برنج و ماكاروني در برنامه غذايي روزانه آنها گنجانده شود.
لقمه‌هاي خانگي مثل نان و پنير كه معمولاً به‌عنوان ميان‌وعده مصرف مي‌شوند، بخشي از انرژي موردنياز كودك را تأمين مي‌كنند. تنقلاتي مانند برنجك و گندم برشته نيز كه در اين گروه قرار دارند در تأمين بخشي از انرژي روزانه اين كودكان نقش دارند. پروتئين براي نگهداري و ترميم بافت‌ها و سنتز سلول‌ها و بافت‌هاي جديد مورد نياز است. تركيبي از پروتئين حيواني و گياهي به شرط آنكه انرژي دريافتي كودك كافي باشد مي‌تواند نياز بدن را براي رشد تأمين كند. درصورتي كه در ميان وعده، نان و تخم‌مرغ، ساندويچ‌مرغ، كتلت، انواع كوكوها، مثل كوكوي سيب‌زميني يا كوكوي‌سبزي، نان و پنير و يا مواد لبني مثل ماست يا شير مصرف شود بخشي از پروتئين موردنياز كودكان اين سنين تأمين مي‌شود.
- درباره شايع‌ترين كمبودهاي ويتاميني توضيح دهيد؟
ويتامين‌ها و املاح در واكنش‌هاي متابوليك نقش حياتي دارند و از طريق 6 گروه غذايي اصلي در برنامه غذايي روزانه بايد به بدن برسند. برخي از ويتامين‌ها و املاح در دوران رشد نقش اساسي دارند و كمبود آنها موجب اختلال رشد كودكان مي‌شود. شايع‌ترين كمبودهاي ويتاميني در اين دوران كمبود ويتامين A ، D و شايع‌ترين كمبودهاي املاح، كمبود يد، آهن، روي و كلسيم است.
- درباره نيازهاي بدن به آهن و كلسيم توضيح دهيد.
نياز به آهن در دوران رشد افزايش مي‌يابد. بهترين نوع آهن قابل جذب، در مواد حيواني مثل گوشت، مرغ و جگر وجود دارد. درصورتي كه منبع عمده آهن دريافتي روزانه، غذاهاي گياهي مانند حبوبات، غلات، سبزيجات و زرده تخم‌مرغ و انواع مغزها مثل پسته، بادام، فندق و گردو باشد بايد به دريافت كافي ويتامين C كه جذب آهن را افزايش مي‌دهد توجه شود. انواع ميوه‌هاي تازه به‌خصوص مركبات حاوي ويتامين C هستند و مصرف سالاد شامل گوجه فرنگي، فلفل سبز دلمه‌اي، كلم و گل‌كلم همراه با غذا و مصرف ميوه يا آبميوه پس از غذا جذب آهن غذاي كودكان را افزايش مي‌دهد.
كلسيم نيز نه‌تنها براي استحكام دندان‌ها و استخوان‌ها بلكه براي رشد استخوان‌هاي جديد ضروري است. دريافت كافي كلسيم از برنامه غذايي روزانه در سنين مدرسه و بلوغ، براي حفظ تراكم طبيعي استخوان‌ها و جلوگيري از پوكي استخوان در بزرگسالي حائز اهميت است. شير و لبنيات مهم‌ترين منبع تأمين كلسيم هستند. ميان‌وعده مناسب ديگر براي تأمين كلسيم، نان و پنير است (پنير منبع خوبي از كلسيم است) كه به همراه سبزي، گوجه‌فرنگي، خيار يا گردو يك ميان‌وعده سالم و مغذي براي دانش‌آموزان به‌شمار مي‌رود. دانش‌آموزان بايد روزانه حداقل 3واحد از گروه شير و لبنيات مصرف كنند. هر واحد يعني يك ليوان شير يا ماست و حدود 1.5 قوطي كبريت پنير كه البته توصيه مي‌شود مواد لبني مصرفي از نوع كم‌چرب باشند؛ يعني كمتر از 2.5 درصد چربي.
- براي حفظ سلامت و پيشگيري از اضافه وزن و چاقي چه بايد كرد؟
مصرف روزانه گروه سبزي‌ها و ميوه‌ها يعني 4- 2 واحد ميوه (يك ميوه متوسط يعني يك واحد) و 5-3 واحد از سبزي‌ها و صيفي‌ها (يك عدد خيار يا يك عدد گوجه‌فرنگي يا يك عدد هويج و يا يك بشقاب كوچك سبزي يا سالاد يعني يك واحد از گروه سبزي‌ها) براي حفظ سلامت و پيشگيري از اضافه‌وزن و چاقي و پيشگيري از بيماري‌هاي غيرواگير در اين گروه سني ضروري است.