جاذبه «مال» در تهران آنچنان زياد بود كه يادآور بسياري از پديده‌هاي نوظهور در پايتخت كشور مي‌شد. اما با گذشت چند سال و ساخت «مال»هاي تازه، مشكلات و عوارض گسترده اجتماعي آنها انتقادهاي بسيار بر انگيخته‌است.كارشناسان نتيجه «مال»سازي را ترويج فرهنگ غربي و افزايش سلطه خودروها و كاهش كيفيت زندگي براي شهروندان مي‌دانند. از نظر آنها اتفاقي كه 4دهه پيش براي نخستين بار در آمريكا رخ داد و كشورهاي اروپايي با وسواس آن‌را پذيرفتند، امروزه به بحران جديد شهر تهران تبديل شده‌است.
«مال»هاي گسترده‌اي در شهر تهران در دست احداث است. تنها در منطقه يك و در يك بلوار شهر 3«مال» بزرگ در دست احداث است و اين به‌معناي بي‌توجهي به سبك زندگي شهري در شهري مثل تهران بوده‌است. مهدي حجت، معاون معماري و شهرسازي شهرداري تهران نيز رويكرد منتقدانه نسبت به «مال»سازي دارد. او معتقد است كه از اين پس اجازه ساخت «مال»هاي مزاحم داده نمي‌شود و بايد به پيوست‌هاي ترافيكي و فرهنگي مجتمع‌هاي چند منظوره در پايتخت توجه شود.
حجت با اشاره به روند «مال«سازي در تهران با بيان اينكه در گذشته ميزان فضاهاي تجاري در برخي از مناطق تهران كم بود و به همين دليل براي صرفه اقتصادي بالا برخي افراد به «مال»سازي روي آوردند، گفت: سود بالاي ساخت مجتمع‌هاي تجاري سبب شد كه شاهد گرايش افراد، بخش خصوصي و برخي سازمان‌ها و نهادهاي دولتي به «مال»سازي باشيم.
وي با بيان اينكه پس از مدتي به‌دليل گرايش به «مال»سازي شاهد بوديم كه استقبال مردمي از اين «مال»ها كاسته شد، تصريح كرد: پس از مدتي تعداد «مال»ها از ظرفيت شهر فراتر رفت و بسياري از مغازه‌ها به‌دليل عدم‌استقبال مردمي، خالي ماند!
صمد ذواشتياق، كارشناس و طراح شهري نيز به همين نكته به‌عنوان يكي از مشكلات ناشي از «مال»سازي اشاره مي‌كند. وي معتقد است كه «مال»سازي باعث از بين رفتن اقتصاد خرده فروشي در شهر مي‌شود. به‌ويژه اينكه او پا را فراتر گذاشته و «مال»سازي را حاصل نوعي پولشويي مي‌داند.
- «مال»هاي محصول تفكر غربي
«مال»ها در اواخر دهه60 و اوايل دهه 70ميلادي براي نخستين بار در شهرهاي آمريكا مورد توجه قرار گرفت و گسترش يافت. «مال»ها در خارج از شهرها ساخته مي‌شدند و شهروندان مي‌بايست با استفاده از خودروهاي شخصي به اين مكان‌ها مي‌رفتند و مايحتاج زندگي‌شان را به قيمت ارزان‌تر تهيه مي‌كردند. حتي در شهرهاي آمريكا نيز كمتر «مالي» در شهرها ساخته شد. اما داستان تهران متفاوت است.
طي سال‌هاي گذشته به‌ويژه طي 5سال گذشته، «مال»هاي متعددي در گوشه گوشه شهر سربرآوردند و باعث تغيير الگو در زندگي شهري شده‌اند.به گفته ذواشتياق ترغيب شهروندان به استفاده از خودروي شخصي براي مراجعه به اين مراكز و افزايش مصرف گرايي در تهران 2محصول ابتدايي و اوليه بود كه به‌وجود آمد. وي به همشهري مي‌گويد: روند «مال»سازي با رشد اقتصادي و سبك زندگي در ارتباط تنگاتنگي است. افزايش مصرف گرايي نتيجه احداث «مال»هاي متعدد است. چرا كه شهروندان با محصولاتي روبه‌رو مي‌شوند كه سود عرضه آنها كم است و از طرفي فضايي براي افزايش فروش فراهم كرده‌اند. همچنين فروريزي اقتصادهاي خرد كه در طول دهه‌هاي گذشته در سطح شهر شكل گرفته‌است، با احداث اين «مال»ها رخ خواهد داد.
- مال‌سازي؛ يعني وابستگي صددرصد به‌خودروي شخصي
روز گذشته شهردار تهران به اتفاق اعضاي شوراي شهر به بهانه روز بدون خودرو با مترو سفر كردند. اين به‌معناي ترويج فرهنگ استفاده از وسايل حمل‌ونقل عمومي و افزايش توجه شهروندان به پياده‌روي است. اما اتفاقي كه طي يك دهه گذشته در تهران رخ داده‌است با چنين فرهنگي بيگانه‌بوده‌است.
«مال»سازي آنگونه كه محمد مهدي معيني به همشهري مي‌گويد اهميت دادن به‌خودروهاي شخصي و حذف پياده محوري در شهر است. اين تنها يك مشكل است. معاون معماري و شهرسازي كرباسچي شهردار اسبق تهران با اشاره به روند ساخته شدن «مال»هاي متعدد در تهران مي‌گويد: هم‌اكنون در كل دنيا و شهرهاي بزرگ دنيا، محله محوري در دستور است تا پياده محوري را شكل دهند. دسترسي براي خريد حداقل با 10دقيقه پياده روي را ايجاد مي‌كند.
معيني به تاريخچه «مال»سازي در شهرهاي بزرگ آمريكا اشاره مي‌كند و مي‌گويد: الان دوره «مال»سازي سر آمده است. «مال»سازي بيشتر در دهه 60و 70و در شهرهاي آمريكاي شمالي رواج داشت. از اين‌رو «مال»سازي سمبل شهرهاي آمريكايي بوده‌است. «مال»ها را داخل شهرها نمي‌ساختند، بلكه در بيرون شهرها مي‌ساختند تا شهروندان به استفاده از خودروهاي شخصي روي آورند. اين «مال»سازي وابستگي به‌خودروي شخصي را صددرصد مي‌كند و مشكلاتي مانند ترافيك، آلودگي هوا، كاهش كيفيت زندگي و... را به همراه دارد.
«تغيير سبك زندگي». تعبير معيني از «مال»سازي همين عبارت است. توجه شهروندان به استفاده از خودرو، از بين رفتن اقتصادهاي خرد در محله‌ها و مناطق كوچك شهري، ترويج فرهنگ مصرف و در نهايت تغيير سبك زندگي.معيني مي‌گويد: عوارضي كه «مال»ها در زندگي شهري ايجاد مي‌كنند فراتر از آن‌چيزي است كه به‌نظر برسد. شهروندان براي دست‌يافتن به «مال» بايد از خودروي شخصي استفاده كنند. بنابراين شهرداري بايد اتوبان و بزرگراه بيشتري بسازد.
در نتيجه وابستگي شهروندان به‌خودرو صددرصد خواهد شد. اين در حالي است كه تنها 3ميليون خودرو در تهران وجود دارد و همه شهروندان به «مال»ها دسترسي ندارند. معيني ساخت «مال» را نابرابري اجتماعي مي‌داند و مغاير با شعار برقراري «عدالت اجتماعي». ذواشتياق هم ترويج «مال» در شهري مثل تهران را يك الگوي نادرست وارداتي دانسته و آن‌را باعث از بين رفتن اقتصادهاي خرد در مناطق و محله‌ها مي‌داند.
- اجازه نمي‌دهيم براي مردم مزاحمت ايجاد شود
گويا حجت، معاون شهرسازي و معماري شهرداري تهران در نخستين گام قصد دارد تا روند نامتعادل «مال»سازي در پايتخت را متوقف كند. پديده‌اي كه تا پيش از اين بدون توجه به زندگي شهروندان در مناطق مختلف تهران، مانند هيولايي به نابرابري اجتماعي بيشتر كمك مي‌كرد و علاوه بر تأثير در زندگي شهروندان مناطق حاشيه «مال» كه بر زندگي بسياري از شهروندان تأثير مي‌گذارد را مورد بازنگري حجت قرار گرفته است. وي به آسيب ناشي از «مال»سازي اشاره مي‌كند و مي‌گويد:
با توجه به كاهش سود سرمايه‌گذاري در حوزه «مال»سازي، شاهد آن هستيم كه دوره اوج گرايش افراد به مجتمع‌سازي رو به پايان است. وي در پاسخ به اين سؤال كه چرا سازمان‌هاي مختلف دولتي در عرصه «مال»سازي وارد شدند، مي‌گويد: هيچ فرقي بين كساني كه به‌دنبال كسب منافع بيشتر هستند اعم از خصوصي، دولتي و فردي وجود ندارد؛ اما مسئوليت ما اين است كه مراقب باشيم كه توازن ظرفيت‌هاي تجاري، اداري و مسكوني و...در محله‌ها به‌هم نخورد و اين مقوله موجب بي‌نظمي در زندگي مردم نشود.
حجت با بيان اينكه اجازه نمي‌دهيم «مالي» در تهران ساخته شود كه موجبات آزار و اذيت مردم را فراهم كند، به دوره كم‌فروغ تمايل به «مال»سازي در پايتخت اشاره كرده و مي‌افزايد: با اينكه طرح تفضيلي حدود مجاز ساخت‌وساز را مشخص كرده است؛ اما نبايد سياستي اتخاذ شود كه تعادل في ما بين فضاهاي تجاري، مسكوني و... به‌هم خورده و مشكلاتي را در جريان زندگي روزانه مردم ايجاد كند.