چند سالي است كه روز 26سپتامبر (4مهرماه) از طرف اتحاديه جهاني سازمان‌هاي كوهنوردي كه هم‌اكنون به «فدراسيون جهاني كوهنوردي» تغيير نام يافته است به نام روز جهاني كوه‌هاي پاك نامگذاري شده است. در چند سال گذشته با همه تلاش‌هايي كه در زمينه فرهنگسازي و رعايت نكات زيست‌محيطي در كوهستان صورت گرفته اعم از انتشار مقالات و فعاليت‌هاي فردي و گروهي براي جمع‌آوري زباله‌هاي رها شده در كوهستان، همچنان شاهد حجم بالاي زباله در اين محيط‌هاي طبيعي هستيم.
خوشبختانه در يكي، دو سال اخير در روز جهاني كوه‌هاي پاك دوستداران غار و غارنوردي نيز دست به‌كار شده‌اند و شروع به جمع‌آوري زباله‌هاي درون غارها كرده‌اند اما علاوه بر زباله، عوامل ديگري هم كوه‌هاي ايران را تهديد مي‌كند.
- اهميت كوه‌ها
حدود 90درصد آب شرب جهان از كوهستان‌ها سرچشمه مي‌گيرد كه بخشي از آن، از طريق چشمه‌ها، قنوات و حفر چاه برداشت مي‌شود و بخشي نيز از طريق رودخانه‌ها و نهرها به دشت‌ها سرازير شده يا در پشت سدها ذخيره مي‌شوند.
اكثر معادن غني ازجمله فلزات گرانبها، فلزات صنعتي، مواد غيرفلزي، معادن انرژي فسيلي و زغال سنگ، انواع سنگ‌هاي تزئيني، مواد اوليه مصالح ساختماني و... در دل كوه‌ها نهفته‌اند.
بخش قابل توجهي از زمين‌هاي حاصلخيز كشاورزي و نيز رويشگاه‌هاي گياهان دارويي، جنگل‌هاي بكر و دست‌نخورده در مناطق كوهستاني واقع شده است. همچنين محيط‌هاي كوهستاني زيستگاه برخي از گونه‌هاي جانوري است.
كوهستان مكاني مناسب براي پرورش جسم و روح است و به همين دليل علاوه بر ورزش‌هاي كوهنوردي، رزمي و مقاومتي، بيشتر اردو‌هاي ورزشي و نظامي در مناطق كوهستاني برگزار مي‌شود. اكثر مكان‌هاي گردشگري، تفريحي، آبشارها، غارها، مكان‌هاي مقدس و زيارتي و آثار باستاني در كوهستان قرار دارند.
با توجه به مواردي كه به آن اشاره شد بخش‌هاي دولتي و خصوصي به شيوه‌هاي مختلفي از كوه‌ها بهره‌برداري مي‌كنند. در بخش دولتي از فدراسيون كوهنوردي كه بخشي از وزارتخانه ورزش و جوانان است گرفته تا وزارتخانه‌هايي همچون كشاورزي، مسكن و شهر‌سازي، صنايع و معادن، راه و ترابري، دفاع و نيروهاي مسلح و همچنين سازمان‌هايي چون جنگل‌ها و مراتع و آبخيزداري، سازمان حفاظت محيط‌زيست، ميراث فرهنگي و گردشگري از بهره‌برداران هميشگي كوهستان هستند.در بخش خصوصي هم مي‌توان به جوامع محلي و افرادي كه در حاشيه مناطق كوهستاني زندگي مي‌كنند و نيز شركت‌هاي خصوصي بهره‌بردار كه با خريد و اجاره اين مناطق فعاليت مي‌كنند، اشاره كرد.
- انتظار از مسئولان
همانطور كه اشاره شد، شماري از مردم با فعاليت و تلاش روزانه خود در محيط‌هاي كوهستاني يا در حاشيه‌هاي كوهستان امرار معاش مي‌كنند و اگر شخص يا گروهي به‌صورت بي‌رويه از اين محيط‌ها بهره‌برداري كند باعث تخريب محيط كوهستان مي‌شود كه گاه اين تخريب‌ها خسارات جبران‌ناپذيري را در پي دارد. بر اين اساس، انتظار مي‌رود مسئولان و دستگاه‌هاي مرتبط با حفاظت از محيط‌هاي كوهستاني اعم از محيط‌زيست و منابع طبيعي از يك‌سو و از سوي ديگر، دستگاه قضايي اجازه ندهند اين محيط‌ها بيش از اين قرباني فعاليت‌هاي غيرمسئولانه نظير معدنكاوي، برداشت شن و ماسه و جاده‌كشي براي فعاليت‌هاي عمراني فاقد ارزيابي محيط‌زيست شود. متأسفانه اكنون بسياري از محيط‌هاي كوهستاني به‌دليل بي‌توجهي متوليان حفاظت از اين محيط‌ها و در نبود اهرم‌هاي بازدارنده قانوني وضعيت اسفباري دارند؛ عمليات معدنكاوي و جاده‌كشي در كوه دماوند كه از آن به‌عنوان نماد كوه‌هاي ايران نام برده مي‌شود نمونه بارز رفتارهاي غيرمسئولانه با محيط‌هاي كوهستاني است.
حسين عبيري‌گلپايگاني، فعال محيط‌زيست
- تخريب محيط‌هاي كوهستاني به بهانه‌هاي مختلف
چراي بي‌رويه دام يكي از مهم‌ترين عوامل تخريب محيط‌هاي كوهستاني است. هم‌اكنون در اغلب محيط‌هاي كوهستاني كشور شاهد چراي دام هستيم. تخريب پوشش گياهي و فرسايش خاك ناشي از چراي دام باعث نابودي پوشش گياهي اغلب محيط‌هاي كوهستاني كشور شده به‌طوري‌كه حتي شمال غرب كشور كه تا يك دهه پيش از بهترين پوشش گياهي برخوردار بود، اكنون به برهوت تبديل شده است. نكته در خور تامل اينكه حتي در فصل ممنوعيت چراي دام (از مهر تا ارديبهشت) هم به‌دليل نبود نظارت و ناتواني دستگاه‌هاي متولي در اغلب محيط‌هاي كوهستاني دام وجود دارد؛ ازجمله بهمن‌ماه گذشته در كوه‌هاي چين كلاغ در شمال غرب دماوند شاهد چراي دام بوديم درحالي‌كه در زمستان گياهي براي چرا وجود ندارد. فعاليت‌هاي عمراني نظير راهسازي، معدنكاوي، خطوط انتقال نيرو و ساخت‌وساز كه اغلب بدون ارزيابي زيست‌محيطي واقعي و تحت عنوان توسعه صورت مي‌گيرد دومين عاملي است كه محيط‌هاي كوهستاني كشور را به‌شدت تهديد مي‌كند. عبور خط لوله گاز از منطقه حفاظت‌شده كوهستاني دنا نمونه‌اي از اين شيوه تخريب‌هاست. گردشگري ناپايدار و ورزش‌هاي كوهنوردي، اسكي به‌ويژه ورزش جديدآفرود كه براساس آن با خودروهايي كه به وسايل خاص مجهز شده‌اند در محيط‌هاي كوهستاني از توچال تا دشت لوت تاخت‌وتاز مي‌كنند از ديگر عوامل تخريب كوه‌هاي كشور است.