شهر سوخته/ عكس از گلناز بهشتي، آرشيو عكس روزنامه‌ي همشهري
البته اگر راستش را بخواهيد قرار بود براي صفحه‌ي گردون اين شماره به منطقه‌ي ديگري بپردازيم، اما وقتي شعر زيباي «كوثر ثمره‌ميري»، 15ساله از بُنجار به دستمان رسيد، انگيزه‌اي شد تا در گردون اين شماره همراه با شما به منطقه‌ي سيستان سفر كنيم و با منطقه‌ي زندگي او آشنا شويم.
هرچند كه در اين مطلب برخي از مناطق و بناهاي ديدني سيستان معرفي شده، اما نبايد يادمان برود كه وضعيت زندگي اهالي سيستان در اين سال‌ها، وضعيت خوبي نيست. آن‌ها جداي از دست و پنجه نرم‌كردن با گرما و مشكلات خشك‌سالي و فقر، در برابر هواي آلوده و غبارآلود هم ايستاده‌اند. پس بايد براي سيستان، روزگاري خوب و شيرين آرزو كنيم.
شهر سوخته/ عكس از احمد عباسي
شهر سوخته، بقاياي شهري باستاني در 56 كيلومتري زابل است كه در نزديكي ساحل درياچه‌ي هامون و رودخانه‌ي هيرمندِ زمان خود، بنا شده بود. يافته‌هاي باستان‌شناسان نشان مي‌دهد اين شهر پنج بخش اصلي داشته است؛ بخش مسكوني و بخش‌هاي مركزي، منطقه‌ي صنعتي، بناهاي يادبود و گورستان.
گفته مي‌شود برخلاف حالا كه شهرسوخته محيط‌زيستي كاملاً بياباني دارد و فقط درختان گز در آن ديده مي‌شود، در پنج هزار سال قبل از ميلاد، منطقه‌اي سبز و خرم با پوشش گياهي متنوع بوده است.
اين محوطه‌ي باستاني در سي و هشتمين اجلاس يونسكو در تاريخ يكم تيرماه 1393 (22 ژوئن 2014)، به‌عنوان هفدهمين اثر تاريخي ايران در فهرست ميراث جهاني يونسکو ثبت شد. اين شهر شگفت‌انگيز با كوچه‌ها و خانه‌هاي منظم و لوله‌كشي آب و فاضلاب با لوله‌هاي سفالي، به‌عنوان يكي از پيشرفته‌ترين شهرهاي باستاني دنيا شناخته مي‌شود.
جام سفالين با نقش بزي در حال پرش، کهن‌ترين انيميشن يا تصويرمتحرك شناخته‌شده‌ي جهان است كه از گوري پنج‌هزارساله در شهر سوخته پيدا شد و حالا در موزه‌ي ملي ايران (ايران‌‌باستان) در تهران نگه‌داري مي‌شود.
«سيدمنصور سيدسجادي»، سرپرست تيم کاوش شهر سوخته، درباره‌ي اين جام شگفت‌انگيز مي‌گويد: «حرکت بز به سوي درخت و تغذيه از برگ درختان، در پنج حرکت مصور شده است. در اين تصاوير نه‌تنها بز به سمت درخت حرکت مي‌کند، بلکه جهش آن و پريدن بز روي برگ درختان کاملاً ديده مي‌شود. »
اين نقوش متحرک حدود پنج‌هزار سال پيش روي سفالي پايه‌دار توسط هنرمندان ساکن در نزديکي‌هاي درياچه‌ي هامون خلق شده است.
شهر سوخته مرکز بسياري از فعاليت‌هاي صنعتي و هنري زمان خود بوده است و اهالي اين شهر سفال‌ها و جواهرات زيبا و متنوعي مي‌ساخته‌اند. مثل اين مُهر شگفت‌انگيز پنج‌هزارساله يا اين گردن‌بند زيبا.
عكس‌ها از آرشيو عكس روزنامه‌ي همشهري
كوه خواجه كه به نام‌هاي كوه اوشيدا و كوه رستم هم شناخته مي‌شود در 30كيلومتري جنوب غربي شهر زابل قرار دارد. اين كوه و اطراف آن، تا همين چند دهه‌ي قبل جزيره‌اي بود در ميان درياچه‌ي هامون، اما حالا هامون عقب‌نشيني كرده و دور و برش كاملاً خشك است.
در اطراف اين کوه كهن، بقاياي آثار باستاني زيادي از دوران ساسانيان، اشکانيان و اماکن اسلامي و معبدهاي بودايي باقي‌مانده است. «کهن دژ»، «کک‌کوهزاد» و «قلعه‌ي کافران» از مهم‌ترين آثار باقي‌مانده در اين منطقه‌ي باستاني است كه پر از شگفتي معماري و نقش‌برجسته‌هاي تاريخي است.
عكس از احسان بختياري/ خبرگزاري ايرنا
هيرمند يا هلمند، رودي است که از استان هلمند افغانستان آغاز مي‌شود و به درياچه‌ي هامون مي‌ريزد که درياچه‌اي مشترک بين افغانستان و ايران است.
دهه‌هاست كه با ساخت سد در افغانستان، آبدهي رود به سمت ايران كاهش پيدا كرده است. تا آن‌جا كه به‌تازگي حسن روحاني، رئيس جمهوري اسلامي ايران در همايش «مقابله با گرد و غبار» در تهران اعلام کرد که ايران در قبال سدهاي متعدد افغانستان و تأثير آن‌ها برروي خشك‌سالي ايران نمي‌تواند بي‌تفاوت باشد.
عكس از اميرحسين نيك‌رو
سه‌کوهه در لهجه‌ي محلي، سَکَوا تلفظ مي‌شود. اين منطقه زماني به‌خاطر قرارداشتن در مسير رودخانه، زير آب بوده و بعدها به‌خاطر تغيير مسير رودخانه‌ي هيرمند به‌تدريج خشک شده و از زير آب بيرون آمده است.
ابتدا سه برآمدگي از آب بيرون آمده كه به شكل سه جزيره به نظر مي‌رسيده و مردم براي همين به اين منطقه سه‌كوهه مي‌گويند.
قلعه‌ي سه‌كوهه كه روي همين برآمدگي‌ها در دوران افشاريه ساخته شده، متشكل از سه ارگ جنوبي، ارگ شمالي و ارگ ميداني است و بزرگ‌ترين بناي خشتي سيستان به‌شمار مي‌آيد.
عكس از فرشته اصلاحي/ آرشيو عكس روزنامه‌ي همشهري
درياچه‌ي هامون درگذشته سومين درياچه‌ي بزرگ ايران بود؛ اما حالا بيش از 15 سال است که خشک‌سالي چيز زيادي از درياچه باقي نگذاشته است. حالا هرروز هامون تشنه‌تر از قبل مي‌شود و اين خطر وجود دارد كه اين درياچه كاملاً خشك و به بيابان تبديل شود.
همين حالا هم چندسالي است بخش بزرگي از درياچه خشكيده و چراگاه چهارپايان شده است. البته رئيس‌جمهور كشورمان، دكترحسن روحاني در فيلم مستند تبليغاتي انتخابات، به‌طور خاص قول داد كه مثل درياچه‌ي اروميه براي احياي هامون هم اقدام كند. پس هنوز مي‌توانيم به آينده اميدوار باشيم؛ آينده‌اي كه درياچه‌ي هامون در آن فقط يك خاطره نباشد.
سيستان پر از صنايع دستي ريشه‌دار و زيباست؛ مانند سوزن‌دوزي، سكه‌دوزي، آيينه‌دوزي و...
اين منطقه غذاها و شيريني‌هاي بسيار متنوع و خاصي هم دارد؛ از جمله «لندو»، شيريني محبوب سيستاني‌ها كه از خرما، گندم و كنجد تهيه مي‌شود.
عكس از محمدرضا آخوندي/ آرشيو عكس همشهري
مردم سيستان معتقدند قديمي‌ترين نمازخانه و استراحتگاه بين راهي، در جاده‌ي زاهدان به زابل قرار دارد. اين مكان به‌عنوان يادگار فردي به‌نام «مَلك سياه» شناخته مي‌شود و مزار او براي مردم سيستان بسيار محترم است. البته مديرکل ميراث فرهنگي استان مي‌گويد كه براي اين باور مردمي هنوز سندي تاريخي يافت نشده است.
عكس از حميد صادقي/ آرشيو عكس روزنامه‌ي همشهري
دشت لوت يا بيابان لوت هم از مناطق زيباي سيستان به‌شمار مي‌رود. اين دشت وسيع كه حدود 10درصد از مساحت ايران را در برگرفته، در ميان استان‌هاي سيستان و بلوچستان، خراسان جنوبي و كرمان قرار دارد و فضاي متفاوت و جالبي براي گردش و تفريح است.