گمانه‌زني‌هايي كه البته قطعيت ندارد، از احتمال خروج آمريكا از برجام حكايت دارد. اين موضوع در 2روز اخير نگراني‌هايي را براي معامله‌گران بازار سرمايه به‌وجود آورده است.
قصد داريم در ادامه نگاهي كوتاه به سناريوهاي احتمالي پيش روي بورس پس از انتشار اين گزارش و درجه پيچيدگي آن داشته باشيم. در وهله نخست بايد بگوييم در صورت خروج احتمالي آمريكا از برجام، تنها در يك صورت شركت‌هاي بورس از اين موضوع صدمه مي‌بينند.
از طرف ديگر اينكه تصور كنيم با خروج آمريكا اين توافق به سرعت متلاشي مي‌شود و شاهد برگشت تحريم‌ها خواهيم بود سخني بدون منطق است. درصورتي كه به موضعگيري‌هاي طرفين برجام نگاهي بيندازيم متوجه پيچيدگي موضوع خواهيم شد و به‌نظر نمي‌رسد بتوان به‌راحتي از برگشت تحريم‌ها سخن گفت. در همين چند سالي كه از عمر برجام مي‌گذرد سرمايه‌گذاري كمي و يا حتي هيچ از سوي آمريكاييان در ايران صورت گرفته و عمده سرمايه‌گذاري‌ها را كشورهاي اروپايي و بعضا آسيايي انجام داده‌اند.
قرارداد رنو، توتال، قراردادهاي خريد هواپيما، حضور بانك‌هاي اتريشي و شركت‌هاي كره‌اي نمونه‌اي از اين سرمايه‌گذاري‌هاست.بنابراين طرف اقتصادي درگير در برجام كشورهاي اروپايي و بعضا آسيايي هستند و عمده قراردادهاي منعقد شده با كشورهاي اين مناطق بوده است. نقش آمريكا عمدتا سنگ‌اندازي براي شركت‌هاي اروپايي يا تهديد به تحريم و يا جريمه اين شركت‌ها بوده كه در طول دوره اجرايي برجام نيز جاري بوده است. در روزهاي اخير محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران اعلام كرده واكنش ايران به خروج آمريكا از برجام بستگي به رفتار اروپا دارد. اين يعني امكان ادامه توافق بدون آمريكا وجود دارد.
در دهه 70شمسي هم كه آمريكا، ايران را تحريم كرد اروپا مسير خود را جدا كرد و آمريكا را تهديد كرد اگر شركت‌هاي اروپايي را تحريم كند آنها هم مقابله به مثل مي‌كنند و در نتيجه هم با آمريكا ارتباط داشتند و هم با ايران. منظور ظريف هم دقيقا همين مورد است. در صورت خروج آمريكا از برجام اگر اروپا بدان پايبند باشد عملا برجام حفظ شده است، قراردادهاي رنو و توتال و قراردادهاي بانكي و خريد هواپيما و نظاير آن پابرجا خواهند ماند و اروپا كه تا‌كنون به‌شدت مخالفت كرده است با خروج آمريكا، همچنان رابطه تجاري خود را نگه خواهد داشت.
بنابراين به راحتي نمي‌توان درخصوص برهم خوردن برجام سخن گفت. علاوه بر منافع اقتصادي، عمده كشورهاي اروپايي بر منافع سياسي اين توافق نيز تأكيد فراواني دارند و برجام را تنها راه دستيابي به امنيت در منطقه و همچنين گزينه احتمالي براي آرام كردن تنش‌ها با كره‌شمالي مي‌دانند. از طرفي برخي معتقدند قصد آمريكا از اين نمايش، گرفتن برخي تعهدات درخصوص موضوعات موشكي بوده و ممكن است تنها به موارد محدودي در اين خصوص بينجامد و گزينه خروج از برجام را نيز براي آمريكا هزينه‌زا مي‌دانند كه مي‌تواند يك چالش جديد جهاني براي آن ايجاد شود.
در هر صورت با هر سناريويي كه اتفاق بيفتد تنها درصورتي كه علاوه بر آمريكا، اروپا هم از توافق خارج و تمامي توافقنامه‌ها و قراردادهاي تجاري شركت‌هاي اروپايي با ايران لغو شود، شركت‌هاي بورس از اين موضوع صدمه مي‌بينند. در شرايط فعلي به‌نظر نمي‌رسد اروپا به همين سادگي ادعاها و موضع رئيس‌جمهور فعلي آمريكا را بپذيرد. توجه داشته باشيم در وضع نامناسب اقتصاد اروپا، قراردادهاي منعقد شده با ايران به شركت‌هاي اروپايي كمك بزرگي كرده بنابراين بعيد است اين دستاوردها به همين راحتي و صرفا در پي ماجراجويي آمريكا از دست برود، به‌ويژه آنكه پيامدهاي سياسي و امنيتي اين اقدام نيز براي اروپا و كل دنيا مثبت نيست.
به‌نظر مي‌رسد ظرف روزهاي اخير، بازارسرمايه بعيدترين و بدترين سناريوي ممكن، يعني پايان توافق را مدنظر قرار داده ولي بايد گفت حتي همين مورد نيز شايد ماه‌ها زمان نياز داشته باشد تا عملي شود و احتمالا مذاكرات فراواني بين طرفين براي لغو توافق صورت خواهد پذيرفت. فارغ از موضوع برجام يك نكته هم در تاريخ بازار سرمايه وجود دارد: كدام شركت بورس بعد از گذشت بيش از 2سال از اجراي برجام، به‌صورت مستقيم از آن سودي برده كه اكنون در صورت لغو آن سود و منافع را از دست بدهد؟
هنوز در حال آبياري اين نهال برجامي هستيم و ميوه‌اي از اين نهال به‌دست نيامده كه حالا از دست برود. خصوصا براي شركت‌هاي بورس كه عمده‌ترين مشكل آنها ركود داخلي است و نه موضوع برجام. اين موضوع نيز حتي در صورت لغو كامل آن، كه بسيار بعيد است، در يك فرايند فرسايشي و مذاكرات متعدد و در يك فضاي بيم و اميد رقم خواهد خورد و بعد از مدتي مانند خود برجام از درجه اهميت براي بازار خواهد افتاد.
- مشاور سرمايه‌گذاري در بورس