چه خوب است در اين روز حالي از احوال تهران بپرسيم؛ شهري كه طي 231سال گذشته از زمان برگزيدن آن به‌عنوان پايتخت ايران، توسط آغامحمدخان قاجار حوادث بسياري را پشت‌سر نهاده و بسط و گسترش كمي و كيفي آن، نسبت به ديگر شهرهاي ايران قابل توجه و بعضا حيرت‌آور است.
در طول تاريخ هگمتانه (اكباتان، همدان)، شوش، پاسارگاد، تخت‌جمشيد، تيسفون، زرنگ (زرنج سيستان) ري، سمرقند، بخارا، غزنين، خوارزم، سبزوار، دامغان (صد دروازه)، تبريز، مراغه، سلطانيه، هرات، قزوين، اصفهان، مشهد و شيراز به‌عنوان پايتخت از سوي حكام و حكومت‌هاي مختلف برگزيده شده‌اند و برخي از اين شهرها در حال حاضر در محدوده جغرافيايي ايران قرار ندارند و عمر پايتختي برخي از آنها گاه كمتر از عدد انگشتان 2 دست بوده است و به‌رغم انقراض 2 سلسله قاجار و پهلوي و تغيير نظام از شاهنشاهي به جمهوري، تهران همچنان به همان قوت و قدرت اوليه به‌عنوان مركز ايران شناخته مي‌شود و تأثير اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي، سياسي و... تهران بر تمامي شهرهاي ايران غيرقابل انكار است.
امروز مردم سيستان و بلوچستان، كردستان، يزد، چهارمحال و بختياري، كرمان، خراسان و... صاحب لهجه و زبان هستند، اما زبان غالب در اين شهرها و استان‌ها زباني است كه امروز مردم تهران با آن حرف مي‌زنند و گفت‌وگو مي‌كنند و اين بدان معناست كه اگر تهران را شهري مهاجرپذير بدانيم تأثير مهاجرت معكوس را نيز مي‌توانيم شاهد باشيم و آنكه گفته بود: تهران، خاك دامنگير دارد، گويا راست گفته بود كه از نحوه تكلم گرفته تا بسياري از روابط اجتماعي شهري از تهران به ديگر نقاط كشور دامن گسترده و انگار همه‌جا تهران است.
نگارنده همواره تأكيد مؤكد بر حفظ زبان و روابط اجتماعي و فرهنگي تمامي اقوام ايراني داشته و دارم، اما امروز شكل ساختن خانه‌ها بدون در نظر گرفتن مختصات و مشخصات معماري در اقصي نقاط كشور همانند تهران است و از شهرهاي خشك و كويري همچون يزد و كرمان گرفته تا شهرهاي رطوبت‌خيز و باراني مانند رشت و ساري، آنچه كه در نظر گرفته نمي‌شود خصوصيات جغرافيايي است و همگان، مسكن و مأواي خود را مانند تهران‌نشينان شكل داده و مي‌سازند.
تأثير غيرقابل انكار تهران و نقش تعيين‌كننده اين شهر قابل تعمق، تأمل و بررسي است و جا دارد حالا كه يك روز را به‌عنوان روز تهران برگزيده‌ايم اين تأثيرگذاري را مورد مداقه و ملاحظه قرار دهيم و از آسيب‌هايي كه تهران طي اين سال‌هاي طولاني به آن دچار گشته ديگر شهرها را مصون بداريم و در عين حال براي آينده اين شهر انديشه كنيم. تهران، پايتخت كشور عزيز ما ايران طي سال‌هاي گذشته تغييرات بسياري يافته و جا دارد در كنار اين‌همه توجه به اين آسيب‌هاي بالفعل و بالقوه بهتر و بيشتر بينديشيم.
- تهرانشناس