«تجربه‌های خودجوش در مرمت و احیای بافت تاریخی شهرها می‌تواند در کوتاه مدت خوب باشد اما در دراز مدت کاری غیر حرفه‌ای و غیر علمی می‌شود».
این نظر علیرضا قلی نژاد، جانشین معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و مدیرکل دفترحفظ و احیای بافت‌های تاریخی کشور است.
پس از آنکه در سال جاری میراث‌‌فرهنگی و سازمان شهرداری‌های وزارت کشور تفاهم‌نامه‌ای برای همکاری مشترک در حفظ و احیای بافت‌های تاریخی در شهرهای کشور منعقد کردند و قرار شد شهردار بافت تاریخی انتخاب شود و بودجه‌ای از طرف شهرداری برای ارائه خدمات بهتر و حفظ آن اختصاص یابد، فرصتی شد تا درباره ویژگی‌ها و چگونگی انتخاب شهردار بافت تاریخی با این مدیر میراث فرهنگی که خود دکترای مرمت شهری دارد به گفت وگو بنشینیم.
- انتخاب شهردار بافت تاریخی که پس از مذاکرات شما با وزارت کشور مطرح شده و قرار است مدیریت بافت‌های تاریخی را به او سپرده شود باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
در منظر نخست باید شهردار بافت تاریخی، مدیریت شهری بداند. البته بهتر است درجه بندی نکنیم که کدام اول باشد و کدام دوم. شهردار بافت تاریخی باید مدیریت شهر تاریخی را بداند. این به معنای آن است که از طرفی باید تاریخ بداند و از طرف دیگر باید به خوبی از پس شهر ومدیریت آن برآید.
به عبارت دیگر باید به قانون جاری کشور به ویژه آنچه در قالب قانون شهرداری و ساخت و ساز و شهرداری‌هاست مسلط باشد و از طرف دیگر بداند بستری که به‌عنوان بافت تاریخی شناخته شده چرا و به چه دلایلی حائز اهمیت شناخته شده است.
- یعنی صرف آشنایی با میراث فرهنگی و آثار تاریخی نمی‌توان انتظار مدیریت مطلوب از شهردار بافت تاریخی داشت؟
ببینید شهر فرقش با بنا در نکات ظریفی است که باید به خوبی آنها را درکار لحاظ کنیم. در بنای تاریخی ما با این بحث سر و کار داریم که در گذشته چه بوده و چطور باید آن را نگهداری و مرمت کنیم و چگونه از حیثیت تاریخی و فرهنگی آن محافظت کنیم. اما در شهر اینگونه نیست.
شهر دینامیسمش اجازه چنین رفتاری را نمی‌دهد. باید بگوییم امداد منطقه و بافت تاریخی چگونه باشد که هم بتواند گذشته را حفظ کند و هم بتواند پاسخگوی حال باشد. در واقع باید بدانیم چطور می‌شود بافت تاریخی شهر را احیا کنیم که طبیعت آن حفظ شود.
چگونه بافت تاریخی شهر را توسعه بدهیم که روی منطق طبیعی آن پیش برود. در واقع ما باید به خوبی بدانیم که شهر چگونه پادار شده و به تثبیت رسیده است. چه فعل و انفعالاتی در تثبیت آن مؤثر بوده و کدام‌ها به آن آسیب رسانده است
- آیا می‌توان چنین ویژگی‌هایی را در مدیران شهری جمع کرد؟
بله سخت می‌شود و باید در کنار این سختی‌ها نکته دیگری را هم اشاره کنیم که شهردار بافت تاریخی باید ادبیات و رفتار با قشر فرهنگی و روشنفکر جامعه را بداند زیرا در مورد مفاخر و نفایس و آنچه بافت تاریخی می‌نامیم کمتر ساکنان آن مدیریت شهری را مواخذه می‌کنند.
در عمل آنهایی تغییرات بافت تاریخی را پیگیری می‌کنند و در قبال آن حساسند که ساکن بخش‌های دیگر شهرند و ناظر و دلسوز این قبیل بخش‌های شهر و شهردار مورد نظر باید هم علم رفتار با چنین اشخاصی را داشته و هم رفتار با چنین قشری را آموخته باشد.
- با این وصف چه نهادی یا چه مرجعی باید شهردار بافت تاریخی را انتخاب کند؟
خیلی مهم نیست چه کسی انتخاب کند زیرا آنچه اینک درباره‌اش صحبت می‌کنیم همه در بخش نظریه‌پردازی است. اما می‌توانیم در انتخاب مؤثرعمل کنیم و این برمی‌گردد به آزمایش و امتحانات از فردی که قرار است شهردار بافت تاریخی شود. باید پرسید از کجا می‌شود فهمید که شخص مورد نظر برای مدیریت این بخش شهر، میراث فرهنگی را درک می‌کند.
چند گزینه پیش روی ماست؛ یکی اینکه از مرجع آموزش او استعلام کنیم. در واقع فرد ممکن است یا آموزش رسمی دراین‌باره دیده باشد یا غیر رسمی و کوتاه‌مدت. ممکن است تجربه فردی او نیز دراین مهم دخیل باشد که با آزمایش و امتحان می‌توان به آن پی‌برد.
نکته دیگر اینکه اگر من اهل میراث فرهنگی را به صرف داشتن توان مرمت و احیا، به سمت شهردار بافت تاریخی منصوب کنند مثل باتلاق درون آن فرو می‌روم و موفق نخواهم بود زیرا من مدیریت شهری نمی‌دانم. پس باید به درستی به این انتخاب نگریست.
- تجربه نراق و اقدامی که شهردار این شهر در راه‌اندازی معاونتی تحت عنوان حفظ و احیای بافت تاریخی انجام شده چطور است؟ بافت تاریخی نراق به گفته مدیر میراث فرهنگی استان مرکزی به نوعی نجات پیدا کرده است درحالی که تحصیلات و تخصص شهردار این شهر هم اصلا ربطی به میراث فرهنگی ندارد. آیا چنین تجربه‌ای می‌تواند موثر و مفید باشد؟
حرکت‌های خودجوش چون برنامه ندارند و هنوز درگیر موضوعات اصلی و زیربنایی نشده‌اند بد نیستند ولی در کوتاه‌مدت جواب می‌دهند. ما اینک چون تمایل داریم بتوانیم با مدیران شهرداری بیاییم و سر یک میز بنشینیم خوب است زیرا به گفت و گو میان ما منجر شده و در نهایت اثر خوبی بر بخش‌های تاریخی شهر دارد.
اما باید در بلند مدت منتظر عواقب چنین تصمیماتی باشیم زیرا ممکن است شانسی خوب از آب درآید و یا شانسی بد. چرا می‌گویم شانسی زیرا چنین رفتاری به‌دلیل شعور فرهنگی شهردار است ولی اساسا علمی نیست و به همین دلیل و متخصص نبودن مدیر نتیجه می‌تواند غیر حرفه‌ای از آب درآید.
- ولی شهردار نراق معتقد بود با انتخاب مشاور مشترک میان میراث فرهنگی و شهرداری در احیای بافت، استانداردهای لازم را رعایت کرده است.
بله ممکن است و البته اینک این سیاست ما شده است. ما بر این تأکید کرده‌ایم که بتوانیم با شهرداری در این باره گفت و گو کنیم که کار مشترک در این حوزه تعریف کنیم و از طریق اخذ مشاور مشترک کارمان را هم مشترک پیش ببریم.
- هزینه‌ها و بودجه آن چطور؟
هزینه‌هایش را هم به‌طور مشترک به اجرا می‌گذاریم. سعی ما این است که بتوانیم
در این خصوص هم مشترک عمل کنیم اما شهرداری معمولا همان پولی را خرج می‌کند که تصویب شده است اما باید بتوانیم به خوبی چنین کار مشترکی را مدیریت کنیم.
- با این اوصاف فکر می‌کنید شما به‌عنوان میراث فرهنگی باید در انتخاب شهردار بافت تاریخی هم دخالت داشته باشید یا نه در حد نظارت کافی است؟
به نظر می‌رسد که بهتر است ما پیشنهاد بدهیم و شهرداری انتخاب و انتصاب کند. در واقع ما بتوانیم 3-2 نفر از مدیرانی که فکر می‌کنیم در سیستم شهرداری با این موضوع آشنایند را معرفی کنیم و شهرداری به لحاظ مدیریت کار آنها را بررسی و درصورت داشتن کفایت لازم، اقدام به انتصاب شهردار بافت تاریخی کند.
این موضوع در حال حاضر با توجه به تفاهم‌نامه‌ای که بین ما و سازمان شهرداری‌های وزارت کشور منعقد شده به خوبی قابل اجراست و در راستای اجرایی شدن ماده 115 برنامه چهارم توسعه خواهد بود.