او را از آب گرفته‌اند چون راهش را گم كرده و در تور افتاده بود، اما پيدايش كردند و اكنون دوباره به خانه خودش برگشته است. او آسيب ديد اما كسي او را قرباني نكرد. او يك فوك است؛ فوك اصيل خزري؛ سمبل درياي خزر و نماد شكوه اين دريا. عبدالرشيد نامش را فربد گذاشت. «عبدالرشيد قرنجيك» جوان وقتي چشمش به فوك گرفتار افتاد دست به‌كار شد. ماهيگيران در سراسر استان گلستان مي‌دانند اگر فوكي را پيدا كنند-چه زنده و چه مرده- بايد تحويل او دهند تا آن را نشانه‌دار كند و اگر هم مرده، علت مرگش را پيدا كند.عبدالرشيدِ جوان بي‌اندازه خوشحال است از اينكه براي بقاي نسل موجودي در حال انقراض، سهمي داشته است و مي‌گويد: «اميدوارم بتوانم به فرزند خودم هم بياموزم كه بايد حافظ محيط‌زيست‌مان باشيم. اميدوارم باز هم بتوانم فوك‌خزري را از مرگ برهانم و حس شيرين بخشيدن زندگي به ديگر موجودات را تجربه كنم».
آشوراده؛ قطب تحقيقاتي فوك خزريهفته گذشته وقتي خبر گرفتاري يك فوك در دام صيادان محلي رسانه‌اي شد، خيلي‌ها پيگير شدند كه بدانند بر سر فوكي كه در دام افتاده بود، چه آمد. ما شما را به جايي مي‌بريم كه فربد آنجا درمان شد و به خانه‌اش برگشت. دكتر امير صياد شيرازي، متولد1361، دامپزشك و مسئول تنها مركز درماني و تحقيقاتي فوك‌خزري كشور است. اين مركز به‌صورت خيريه است و از سوي خانم « لِني هارت» اهل هلند حمايت مي‌شود. با دكتر شيرازي درباره فعاليت‌هاي مركز و همچنين اوضاع و احوال فوك پيداشده، به گپ‌وگفت نشسته‌ايم.
- ايده راه‌اندازي مركز درماني و تحقيقات فوك‌خزري از كجا شكل گرفت؟
10سال پيش به‌طور اتفاقي با خانم‌هارت آشنا شديم كه براي برگزاري كارگاهي به دانشگاه تهران آمده بود.همان آشنايي باعث شد تا در سال 2010 با كمك خانم هارت پروژه حمايت از فوك‌هاي خزري را در آشوراده كه بيشترين ميزان فوك‌هاي خزري را داشت، شروع كنيم.
- هزينه‌‌هاي اين مركز از كجا تأمين مي‌شود؟
تا سال گذشته، تمام هزينه‌‌هاي اين مركز از طريق كمك‌هاي خيرخواهانه حاميان فوكها در سراسر جهان تأمين مي‌شد. از سال گذشته، جسته گريخته حمايت‌هايي از سوي برخي افراد شده، اما جوابگوي تمام نيازهاي ما نيست.
- در اين مركز دقيقا چه فعاليت‌‌هايي انجام مي‌شود؟
به ماهيگيران 2نوع آموزش مي‌دهيم؛ يكي به‌صورت تئوري و ديگري به‌صورت عملي. هر سال قبل از فصل صيد، در مورد فوك‌هاي خزري و مشكلاتشان با ماهيگيران صحبت مي‌كنيم. خيلي از ماهيگيران به فوك‌خزري به چشم يك رقيب و دشمن نگاه مي‌كردند چون معتقد بودند فوكها ماهي‌هاي منطقه‌شان را از بين مي‌برند قسمت ديگر آموزش‌هايمان عملي است. فوكها برخلاف صدايي كه در زمان اسارت از خود بروز مي‌دهند، موجودات بسيار ترسويي هستند. دركنار ماهيگيران به تيم‌هاي امداد و نجات فوكها، به‌صورت تخصصي آموزش مي‌دهيم.
قاليچههايي با طرح فوك خزري- اين آموزش‌ها فقط محدود به‌صيادان و ماهيگيران است يا اينكه به خانواده‌هايشان هم آموزش مي‌دهيد؟
ما سعي‌مان اين است تا كل خانواده‌‌هاي ماهيگيران و حاشيه‌نشينان درياي خزر را درگير مقوله حمايت از فوك‌هاي خزري كنيم. كتاب‌هايي با داستان‌هاي كوتاه و مصور درمورد فوك‌هاي خزر در اختيار بچه‌‌ها قرار مي‌دهيم تا آنها به فوكها علاقه‌مند شوند. از آنجا كه اكثر زنان حاشيه خزر، به‌خصوص در استان گلستان، زنان تركمن هستند و كار قاليبافي انجام مي‌دهند، طرحي به نام «آشتي با طبيعت» را پايه‌گذاري كرديم تا ارتباط بهتري با اين خانواده‌ها برقرار كنيم. به خانم‌ها سفارش بافتن قاليچههايي را داديم كه طرح فوك‌خزري در وسط آنها باشد و حاشيه‌هايشان را با طرح‌هاي اصيل تركمني ببافند. اين قاليچه‌ها را از طريق خانم هارت، در كشورهايي مانند هلند و آلمان فروختيم و سود حاصل از فروش آن را به زنان بافنده تقديم كرديم.
- به ماهيگيران در قبال تماس با شما چه خدماتي ارائه مي‌دهيد؟
براي تشويق صيادان، كارهاي مختلفي انجام مي‌دهيم. آنها مجبورند براي رها‌سازي فوك، تورشان را پاره كنند و براي رساندن فوك به ساحل و تحويلش به ما، بنزين مصرف كنند؛ پس مبلغي حدود 150 هزار تومان درنظر گرفته‌ايم كه بعد از تحويل‌گرفتن فوك، مي‌پردازيم تا ترغيب به همكاري بيشتري شوند. سالانه هم در مراسمي، از صيادان پيشقدم در كمك به فوكها تقدير مي‌كنيم.
- براي انتقال فوكها از ساحل به مركز، شرايط خاصي بايد در نظر گرفته شود؟
هفته گذشته 2فوك گرفتار شدند كه هر دو به مركز ما انتقال يافتند.براي انتقال فوكها، از كيف برزنتي كه شبيه كيسه است و منافذي براي تنفس بهتر اين حيوان منزوي دارد، استفاده مي‌كنيم. فوكها به نور و گرما، حساسيت زيادي دارند و حتي ممكن است به آنها شوك وارد شده و از بين بروند. از طرفي فوك موجودي دريايي است و تجربه سفر در خشكي را ندارد.
فَربُد و اِخمي به دريا بازگشتند- جريان نامگذاري فوكها چيست؟
هركسي كه فوكي پيدا مي‌كند، مي‌تواند روي آن اسمي بگذارد. همين گذاشتن اسم روي فوك، انگيزه‌‌اي شده تا خيلي از آنها، پيگيري كنند و سراغ فوكهايي را كه با نام خودشان ثبت كرده‌اند، بگيرند. فوكهايي كه هفته گذشته به تور ماهيگيران افتادند، اِخمي و فربد نامگذاري شدند. اين فوكها 3و 4ساله بودند. هردو مشكل عفونتي داشتند و با اقدامات درماني بهبود پيدا كردند. فربد در روز چهارشنبه، نوزدهم مهر در آب‌هاي درياي خزر رها شد.
فوكها را نوازش نمي‌كنيم!
- آيا فوكها مي‌توانند با آدم‌ها ارتباط خوبي برقرار كنند؟
فوكها دقيقا رفتاري مانند سگ از خود بروز مي‌دهند و حيوانات باهوشي هستند. آنها خيلي زود وابسته مي‌شوند. در برخورد با فوكها حتي حرف نمي‌زنيم و سعي مي‌كنيم آنها را كمتر نوازش كنيم. نوازش‌ها باعث مي‌شود، اعتماد زيادي بين ما و فوكها برقرار شود و اين اعتماد خوب نيست! چون فوك در طبيعت رها مي‌شود و فكر مي‌كند همه انسان‌ها خوب و مهربان هستند. از آنجا كه فوكها براي زادوولد به مناطق سردسير مي‌روند و روس‌ها براي شكارشان مجوز دارند، اصلا خوب نيست آنها را وابسته كنيم.
- از زماني كه مركز شما فعاليت‌هايش را آغاز كرده، چند فوك را نجات داده‌ايد و چند لاشه تحويل گرفته‌ايد؟
از زمان فعاليتمان تا‌كنون، 81قلاده فوك را در مركز درماني و تحقيقاتي فوك‌خزري درمان كرده‌ايم و به دامان طبيعت بازگردانده‌ايم. آمار مرگ‌ومير بسيار بالايي داشتيم، تا جايي كه فقط در سال گذشته، 16 لاشه فوك، به مركز ما تحويل داده شد.
- مردم چطور مي‌توانند از مركز درماني و تحقيقاتي فوك‌خزري حمايت كنند؟
شركت ما هم‌اكنون مورد تأييد سازمان محيط‌زيست و معاونت دريايي است و به‌زودي هم شماره حسابي در اختيار عموم مردم قرار خواهد گرفت تا درصورت تمايل، با حمايت‌هاي مالي‌شان حتي با مبالغ ناچيز، براي نجات يك فوك‌خزري پيشقدم باشند. ضمن اينكه درصورت مشاهده چنين مواردي مي‌توانند با ادارات محيط‌زيست استان يا شهرشان تماس بگيرند و موضوع را گزارش دهند.
- مردم و مسئولان، در بقاي نسل فوك‌هاي خزري كه درحال انقراض است، چه نقشي دارند؟
ما فوك را سمبل سلامت درياي خزر مي‌دانيم و هدف اصلي، ما نجات اكوسيستم خزر است.
35 گونه فوك در جهان
در سال2000 بر اثر يك نوع بيماري ويروسي همه‌گير به نام ديستمپر، 10هزار فوك تلف شدند. گرفتار شدن در تور صيادان، آلودگي‌هاي دريا، شكار و صيد بي‌رويه در كشور روسيه براي استفاده از پوست فوك در توليد پوشاك و... دست به‌دست هم دادند تا اين‌گونه منحصر به‌فرد، در معرض خطر انقراض قرار بگيرد. در دنيا 35 گونه فوك داريم كه فوك‌خزري يكي از آنهاست. كشورهايي ازجمله ايران، موريتاني، روسيه، تركيه، كره‌جنوبي، يونان و... داراي فوك هستند. پيش از فروپاشي شوروي سابق، تعداد فوك‌خزري نزديك به يك ميليون بود.
«من فوك‌خزري را دوست دارم»
دكتر نگار ياريان، فارغ‌التحصيل رشته دامپزشكي از دانشگاه سمنان است و سال‌هاست در حيطه محيط‌زيست فعاليت دارد و از همين طريق با پستانداران دريايي آشنا شد. بعد از مدتي فعاليت در حرفه‌اش، با دكتر اميرصياد شيرازي و مركز درماني و تحقيقات فوك‌خزري آشنا شد و 4سالي است كه با اين مركز دورادور همكاري مي‌كند.
قانوني كه به كتاب قرمز روس‌ها برديم
ياريان كمپيني با نام «من فوك‌خزري را دوست دارم» به راه انداخته ست. علت ايجاد چنين كمپيني را از زبان خودش بخوانيد. «سال گذشته، دادخواستي براي كشور روسيه فرستاده بوديم. تا شكار فوك محدود و ممنوع شود.توله‌هاي فوك پوست سفيد و زيبايي دارند كه براي پوشاك‌‌هاي برند، قابليت استفاده دارند، براي همين فوكها به نوعي قتل عام مي‌شوند. گوشت فوكها را براي تغذيه به مزارع پرورش روباه مي‌برند. بعد از اينكه روباه‌ها بالغ شدند، آنها را مي‌كشند و از پوستشان استفاده مي‌كنند. روسيه كتابي به نام «كتاب قرمز» دارد. طبق قانون روس‌ها اگر 100هزار امضا از سراسر دنيا، يا خود كشور روسيه در مورد نفي موضوعي جمع‌آوري شود، دولت موظف است آن را در فهرست اين كتاب قرار‌دهد و مردم را ملزم به اطاعت از قانون جديد كند. در فضاي مجازي كمپيني به نام «من فوك‌خزري را دوست دارم» به راه انداختيم. اواخر اسفند 100هزار امضا جمع شد و روسيه را مجبور كرديم تا قوانين منع شكار فوك‌خزري را در كتاب قرمز بنويسد. البته هنوز قوانين را اعمال نكرده‌اند، اما از طريق همين امضاها، توانستيم آنها را مجاب كنيم كه يك مركز امداد و نجات فوك‌هاي خزري راه بيندازند».
براي كمك به فوكها در مصرف برق صرفه‌جويي كنيد
دكتر ياريان مي‌گويد: «اگر مردم سعي كنند در امور روزمره زندگي‌شان، كمي به محيط‌زيست اطرافشان توجه كنند، خيلي از مشكلات زيست‌محيطي حل مي‌شود؛ مثلا چراغ اضافي و وسايل برقي غيرضروري‌شان را خاموش كنند چون باعث مي‌شود گرماي بيشتري آزاد شود و يخ‌هاي منطقه روسيه كه زيستگاه زاد و ولد فوك‌هاي خزري و ساير آبزيان است، آب شده و بقاي موجودات در معرض خطر انقراض، با تهديد جديد مواجه شود.
فوك‌خزري در حال انقراض
فوك‌هاي خزري تنها گونه پستاندار و منحصر به‌فرد درياي خزر هستند و در هيچ جاي دنيا، چنين گونه‌اي يافت نمي‌شود. براساس آماري كه در سال2008 از طرف ICUN اعلام شد، تعداد، فوك‌هاي خزري از يك ميليون به 100هزار رسيده است و بي‌شك با اين تعداد، فوكها در خطر انقراض قرار گرفته‌اند. همچنين طبق آخرين آماري كه گروهي از دانشگاهيان انگلستان در آستاراخان روسيه ارائه دادند، تعداد فوك‌هاي خزري از 100هزار به 70هزار رسيده است.