نخستین محل اتراق سلطان صاحبقران، محله طرشت بود؛ محله‌ای که به همراه ۴۶پارچه آبادی هم‌اکنون در دل تهران جای گرفته است.
پايتخت طي 200سال گذشته هر روز بزرگ و بزرگ‌تر شده و جمعيت‌اش هم بيشتر شده‌است. در تازه‌ترين اظهارنظر مديركل اجتماعي استانداري تهران از افزايش جمعيت استان تهران سخن گفته و اعلام كرده كه هر سال حدود 200هزار نفر به جمعيت استان تهران اضافه مي‌شود. سياوش شهريور از پيشي‌گرفتن جمعيت نواحي تهران خبر داده و افزوده است كه «اين وضعيت نه‌تنها قابل ادامه نيست، بلكه امنيت ملي را مخدوش مي‌كند.»
كرج كلانشهر بزرگ كشور با جمعيت بيش از يك ميليون نفر نيز هم‌اكنون به تهران چسبيده‌است و شهرهاي شرقي پايتخت نيز از خدمات گسترده پايتخت بهره مي‌برند. همه اين شهرها مجموعه‌اي بزرگ به نام تهران را تشكيل مي‌دهند. در ارديبهشت‌ماه سال82 وزارت مسكن و شهرسازي سابق، طرحي را در شوراي‌عالي شهرسازي و معماري كشور تصويب كرد كه به طرح «مجموعه شهري تهران» معروف است.
در اين طرح پيش‌بيني شده بود كه «با توجه به محدوديت‌هاي تهران به‌ويژه در زمينه تأمين آب و ضرورت كنترل، به‌منظور مهار و جلوگيري جدي از افزايش جمعيت، سقف جمعيتي 15ميليون نفر به ازاي تحقق جمعيت 101.6ميليون نفري كشور و سقف جمعيتي 14ميليون نفر به‌ازاي جمعيت 92.3ميليون نفري كشور در سال1400 تعيين مي‌شود.» الان نه سال1400 است و نه جمعيت كشور به 101ميليون نفر رسيده است. اما مجموعه شهري تهران كه شامل شهرهاي تهران، دماوند، ري، شميرانات، كرج، ورامين، اسلامشهر، ساوجبلاغ و شهريار است به 15ميليون نفر رسيده است.
- مروري بر آمار رسمي
نتايج سرشماري سال گذشته كشور نشان داد كه جمعيت شهري پايتخت حدود 8ميليون و 737هزار نفر است. براساس يافته‌هاي اين سرشماري، جمعيت شهري استان تهران نيز حدود 12ميليون و 450هزار نفر برآورد شده است. استان البرز كه ارتباط تنگاتنگي با پايتخت دارد نيز حدود 2ميليون و 500هزار نفر جمعيت شهري را در خود جاي داده‌است. براساس يافته‌هاي مركز ملي آمار ايران طي 5سال گذشته يعني از سال 90 تا 95 مهاجران به استان‌هاي البرز و تهران به‌ترتيب 150هزار نفر و 623هزار نفر اعلام شده است.
رشد جمعيت 2 استان تهران و البرز كه «مجموعه شهري تهران» نام گرفته‌است نيز ارقام متفاوتي را نشان مي‌دهد. براساس داده‌هاي مركز ملي آمار ايران متوسط رشد جمعيت كه شامل زاد و ولد و مهاجرت است بين 2 استان همجوار متفاوت است. استان البرز رشد 3.1درصدي را تجربه كرده كه بعد از بوشهر در مقام دوم جاي گرفته است اما استان تهران هشتمين استان در رشد جمعيت بوده كه رقمي معادل 1.4درصد داشته است.
- زاغه‌نشيني مدرن در اطراف تهران
12درصد جمعيت كشور در مساحتي كمتر از يك‌درصد خاك ايران در حال زندگي است؛ اين به‌معناي يك فاجعه است. براساس آمار مركز منابع انساني مرسر (MERCR) تهران شانزدهمين شهر پرتراكم جهان است و اين به‌معناي كاهش كيفيت زندگي در اين پهنه از كشور است. دكتر محمدتقي رهنمايي، استاد دانشگاه و پژوهشگر برجسته شهري با اشاره به اينكه تهران مدت‌هاست كه از تعادل طبيعي خارج شده‌است، به همشهري گفت:
در اطراف تهران زاغه‌نشيني مدرن شكل گرفته‌است. اين استاد دانشگاه با اشاره به اينكه زندگي در تهران به نوعي حالتي غيراستاندارد دارد، افزود: از آنجا كه ما در اين شهر زندگي مي‌كنيم، متوجه ابعاد مختلف اين شرايط اضطراري نمي‌شويم. وضعيت زندگي در تهران غيرعادي است. تنها كافي است به شهرهاي بزرگ جهان توجه كنيم، متوجه مي‌شويم كه تا چه اندازه در اين شهر از حقوق اوليه انساني محروم هستيم. حق داشتن هواي پاك، حق داشتن آب سالم و... رهنمايي در ادامه گفت: «آمارها چيزي را بيان نمي‌كند.
بايد سراغ علت رفت. بايد ببينيم چرا جذابيت در اين مناطق شكل گرفته‌است تا جمعيت گسترده‌اي در اطراف آن حلقه بزند.» او زندگي در شهرهاي حاشيه تهران را نوعي زاغه‌نشيني مدرن مي‌داند و مي‌گويد: هيچ‌كدام از ضوابط و شاخصه‌هاي زندگي شهري به‌جز جمعيت در اين مناطق قابل مشاهده نيست.
ساخت‌وساز بي‌هويت، بي‌كيفيت و بدون توجه به معماري مطلوب در اين شهرها شكل گرفته است. هيچ المان شهري و فرهنگ شهروندي در آنها وجود ندارد. سطح مشاركت شهروندان در اين مناطق به‌شدت پايين است. رهنمايي گفت كه ما شاهد زندگي اضطراري در اين مناطق هستيم. اين شيوه زندگي حتي به مناطقي از تهران و كرج نيز رسوخ كرده‌است. هرچند ساكنان اين مناطق تصور مي‌كنند كه در رفاه هستند اما واقعيت اين است كه روح زندگي شهري سال‌هاست از اين منطقه رخت بربسته است.
- پشت خاكريزهاي شهر
تهران هر روز بزرگ‌تر مي‌شود و هر روز پرجمعيت‌تر. روزگاري يكي از طراحان طرح جامع تهران گفت: «روزي خواهد رسيد كه مهاجران پشت خاكريزهاي تهران جا بمانند و اين شهر جز براي ساكنان، امكان خدمات‌رساني فراهم نكند.» گويا در آستانه چنين روزي هستيم. تهران امروز بيش از يك ميليون و 250هزار خانه را در خود جاي داده است. پايتخت ميزبان بيش از 8ميليون و 700هزار نفر جمعيت است. اين شهر بيش از 21درصد توليد ناخالص ملي را در خود جاي داده است. اگر سلطان صاحبقران، ناصرالدين‌شاه قاجار امروز در اين شهر بود، سوداي فرنگ را از سر به‌در مي‌كرد اما انگار، اين شهر همچنان از روح زندگي تهي است.
- آمار مهاجرت به پايتخت
طي 5 سال گذشته 773هزار نفر مهاجر وارد تهران و شهرهاي همجوار شده‌اند. بخش عمده‌اي از اين جمعيت به حاشيه پايتخت رفته و بخشي ديگر در شهرهاي همجوار ساكن شده‌اند. بيشترين تعداد مهاجران در شهرهاي جديد پرديس، پرند، هشتگرد، شهر قدس، انديشه و ملارد ساكن و در بازار كار تهران مشغول به فعاليت مي‌شوند.
- تبعات مهاجرت تشريح شود
شهربانو اماني، عضو شوراي شهر تهران درباره پديده افزايش مهاجرت به تهران به سابقه اين امر اشاره كرد كه از دهه‌هاي گذشته رواج داشته است. وي به همشهري گفت: عوامل متعددي در مهاجرت تأثيرگذار هستند. اين پديده در كشورهاي مختلف روي داده و در تهران هم در سال‌هاي گذشته با شيب تندتري اتفاق افتاده است. به گفته وي، يكي از عوامل تأثيرگذار كوچك شدن خانواده‌هاست. زماني كه نان‌آور خانواده تصميم به مهاجرت مي‌گيرد در نتيجه مي‌تواند خانواده دو يا سه نفره خود را نيز به راحتي جابه‌جا كند. از سوي ديگر بايد به عوامل اقتصادي توجه كرد.
اماني در ادامه با اشاره به ايجاد مشاغل كاذب در پايتخت اظهار داشت: مسافركشي خودروهاي شهرستاني در تهران پديده‌اي است كه بارها درباره آن صحبت شده است. همچنين آغاز به‌كار برخي استارت‌آپ‌ها موجب شده تا افراد با خريد خودرويي براي مسافركشي به تهران بيايند. اين عضو شوراي شهر همچنين به برخي محدوديت‌هاي فرهنگي و نيز هنجارهاي موجود در شهرها و روستاها اشاره كرد كه موجب مي‌شود مهاجرت برخي به كلانشهر تهران تسريع شود.
اين عضو شوراي شهر تهران همچنين يادآور شد: اين در حالي است كه تهران جاذبه‌هاي كاذب و نيز هزينه‌هاي بالايي حتي براي يك زندگي متوسط دارد. بايد اين موارد را عيان‌تر به نمايش گذاشت و تشريح كرد تا افرادي كه به مهاجرت به تهران فكر مي‌كنند با واقعيت‌ها و تبعات ناشي از مهاجرت آشنا شوند. به گفته وي مي‌توان با هوشمندسازي شهر و توجه به آمايش سرزميني و نيز استفاده از نظرات كارشناسان و جامعه‌شناسان راهكارهاي اجرايي براي مقابله با پديده مهاجرت به‌دست آورد.