گاهي نگاهي به گوشي موبايلش مي‌اندازد و گاهي نيز پلاك ماشين‌ها را از چشم مي‌گذراند. راننده تاكسي خطي كه متوجه مي‌شود او درخواست تاكسي آنلاين داده، براق مي‌شود و بي‌مقدمه مي‌گويد: «خانم از اين ماشين‌ها نگيريد. از اين كارها نكنيد. اينها همه غيرقانوني هستند. حرام هستند. ما را آخر سر بدبخت مي‌كنند». دختر جوان با تعجب از حرف‌هاي مرد موسپيد، در سكوت ماشيني را كه روي آيينه آن آرم يك تاكسي آنلاين نصب شده، پيدا مي‌كند و سوار مي‌شود. تا يكي دو سال پيش، تقابل شيوه‌هاي سنتي و مدرن تنها در فرهنگ روزمره خود را نشان مي‌داد اما حالا ماجرا به كف خيابان، بازارهاي مختلف و فضاي اصناف هم كشيده شده است. استدلال‌هاي مختلف مردم، نگاهي را كه به اصناف سنتي و سرويس‌هاي آنلاين وجود دارد، نشان مي‌دهد. طاهره يادگاري 56ساله با استدلال مادرانه مي‌گويد: «من هنوز هم آژانس مي‌گيرم. اگر من از تاكسيهاي آنلاين استفاده كنم، تكليف آن پسر جواني كه در آژانس سر كوچه كار مي‌كند، چه مي‌شود؟».
- گلايه اصناف چيست؟
واحدهاي صنفي سال‌ها ي سال كار كرده‌اند، مجموعه كوچكي به راه انداخته‌اند و به امپراتوري‌اي براي كسب و كارشان تبديل شده‌اند اما در يكي دو سال اخير يكباره با سر‌رسيدن نيروهايي تازه از راه رسيده، تاج و تخت‌شان به لرزه افتاده است. همين است كه قاسم قرباني‌خواه، رئيس اتحاديه مؤسسات توريستي و اتومبيل كرايه تهران تا اسم تاكسيهاي آنلاين را مي‌شنود، صدايش گرفته مي‌شود و به «همشهري» مي‌گويد:
«50-40تا آژانس را خودم از نزديك مي‌شناسم كه از اول امسال، كارشان را جمع كرده‌اند؛ آژانس‌هاي قديمي، آدم‌هايي كه سال‌هاي سال در اين كار موسپيد كرده‌اند». قرباني از سال گذشته بارها مصاحبه كرده و گفته است تاكسيهاي آنلاين غيرقانوني هستند. او حال نيز با لحني دردمندانه مي‌گويد: «ما بارها گلايه‌هايمان را به همه گفته‌ايم. همه جا هم شكايت كرده‌ايم، ولي تا به حال هيچ‌كس جوابي نداده است. معلوم است كه اين كارها غيرقانوني است. خودشان هم اعلام كرده‌اند، ولي كسي جوابگو نيست». قرباني پيش از اين اعلام كرده بود كه ۴۰ تا ۵۰ هزار راننده تحت پوشش اتحاديه مؤسسات توريستي و اتومبيل كرايه تهران قرار داشته‌اند ولي حالا تعداد راننده‌هاي آژانس‌ها به ۲۰تا۳۰ هزار نفر تقليل يافته است. اما آيا اين صنف نمي‌خواهد به روز شود و كسب‌وكارش را با نيازهاي روز هماهنگ كند؟ قرباني مي‌گويد: «چرا، ما هم همين كار را انجام مي‌دهيم. كارمان را به روز مي‌كنيم و الان منتظر اتاق اصناف هستيم. تا زماني كه كار نهايي نشود، نمي‌توانم برنامه‌هايمان را اعلام كنم». اتحاديه مؤسسات توريستي اتومبيل كرايه تهران از سال 1342 شكل گرفت؛ زماني هنوز ازكه اسب و درشكه در خيابان‌ها استفاده مي‌شد و تاسيس اتحاديه، گامي در جهت مكانيزه كردن حمل‌ونقل عمومي به‌حساب مي‌آمد. حالا قرباني، رئيس امروز اين اتحاديه در انتهاي گفت‌وگوي كوتاهش با همشهري، جمله‌اي مي‌گويد كه از تمام نگراني‌ها، دغدغه‌ها و حال و روز آژانس‌داران، حكايت مي‌كند: «صنف‌مان دارد از دست مي‌رود».
- اندازه بازار سنتي آژانس و تاكسي چقدر است؟
مركز آمار ايران در سال 93 گزارشي از مؤسسات كرايه اتومبيل منتشر كرده بود. براساس اين گزارش، 18هزار و 385 آژانس تاكسي در كشور وجود داشت كه تا آن سال هزار و 816مؤسسه كرايه اتومبيل در تهران فعاليت مي‌كردند و 35هزار وسيله نقليه در اختيار داشتند كه بيشتر آن نيز پرايد بوده است. آنها با اين امكانات، روزانه 181هزار سرويس داشتند. گزارش مركز آمار همچنين نشان مي‌دهد كه در سال 91، ارزش پرداختي‌ها و دريافتي‌هاي مؤسسات كرايه اتومبيل و آژانس‌هاي تاكسي‌تلفني، در كل كشور به‌ترتيب 1233 و 6289/3 ميليارد ريال بوده است. اگرچه آمار و اطلاعات به روزي از آنها وجود ندارد اما با درنظر گرفتن تعداد خودروهاي آژانس‌ها در سال 93، مي‌توان گفت حالا تاكسيهاي آنلاين گوي سبقت را ربوده‌اند چرا كه براساس اعلام چند‌ماه پيش، 2 تاكسي اينترنتي پايتخت بيش از 50هزار راننده در اختيار داشتند.
مهدي اسماعيل‌بيگي، معاون سازمان مديريت و نظارت بر تاكسيراني شهر، درباره ميزان تاكسيهاي شهر تهران مي‌گويد: «64هزار تاكسي فعال در تهران وجود دارد كه از ميان آنها، حدود 33هزار دستگاه تاكسي خطي، حدود 16هزار دستگاه تاكسي گردشي و چيزي حدود 15هزار تاكسي تلفني فعال در تهران داريم». او درباره سهم تاكسي‌ها در حمل‌ونقل عمومي پايتخت نيز مي‌گويد: «هم‌اكنون سهم تاكسيراني از حمل‌ونقل عمومي تهران نزديك به 20درصد است، در حالي‌كه استاندارد جهاني سهم تاكسي در جابه‌جايي مسافر 7درصد است و تاكسي در استانداردهاي جهاني، جزو حمل‌ونقل عمومي حساب نمي‌شود». آمارهاي ديگر نيز نشان مي‌دهد كه رانندگان تاكسي و خانواده‌هاي آنها در تهران، جمعيتي نيم‌ميليون نفري را تشكيل مي‌دهند. اين همان چيزي است كه راننده‌ها در تجمعات و اعتراض‌هايي كه عليه تاكسيهاي اينترنتي داشته‌اند، هميشه بر آن تأكيد كرده‌اند. يكي از راننده‌هاي آژانس در شرق تهران مي‌گويد: «اينها كه با موبايل كار مي‌كنند، روزي ما را مي‌برند. همين كافي نيست كه كارشان غيرقانوني باشد؟ زنگ‌خور آژانس ما در اين محله پرجمعيت، 200تا نسبت به قبل كم شده است. بدتر از همه هم اينكه يك وقت‌هايي زنگ مي‌زنند و بعد كه قيمت را مي‌شنوند، مي‌گويندتاكسي‌هاي آنلاين مثلا 5هزار تومان ارزان‌تر مي‌گيرند. خب ،ما قيمت مصوب داريم. انصاف خود مردم كجا رفته؟»
- راننده‌هاي آنلاين چطور زندگي مي‌كنند؟
«در خروجي فرودگاه امام خميني(ره)، دو راهي‌اي وجود دارد كه صف تاكسي‌ها و ون‌هاي فرودگاه است، من يك‌بار براي آنكه مسافر بتواند پيدايم كند، مجبور شدم آنجا توقف كنم. راننده تاكسي فرودگاه هم عمدا براي اينكه سوژه بحث پيدا كند، آمد و دقيقا مقابل من توقف كرد. زماني كه خواستيم خارج شويم، بحث‌مان شد و شروع كرد به بد و بيراه گفتن به تاكسيهاي آنلاين. من هم گفتم ديگر چيزي است كه هست، بايد با آن كنار بياييد، حتي كار با كارپينو را كه خود تاكسيراني راه‌اندازي كرده پيشنهاد دادم، ولي گويا لحنم را نپسنديد. معمولا اين راننده‌هايي كه بدوبيراه مي‌گويند منطق ندارند». به‌نظر مي‌رسد در دهه چهارم زندگي‌اش به‌سر مي‌برد. راننده شيفت شب يكي از تاكسيهاي آنلاين است. در توييتر نيز اكانتي با همين نام دارد و از تجربه‌هاي كارش مي‌نويسد. او ادامه مي‌دهد: «منطق راننده‌هاي تاكسي اين است كه مبلغ ناچيزي به‌عنوان آبونمان ماهانه به تاكسيراني مي‌دهم، پس مالك خيابان‌ها و صاحب امتياز مسافرهاي مسيرهاي خاص هستم. آنها به‌عنوان تاكسي از نظر موجه بودن و امتياز طرح ترافيك و راحتي توقف در هر معبري، سال‌ها به روش و مدل دلخواه خودشان حكومت كرده‌اند. مي‌دانيد؟ الان ظهور تاكسيهاي اينترنتي عملا حكومت‌شان را تهديد كرده و به‌نظرم علت تمام سروصداهايشان چيزي جز اين نيست».
آنطور كه اين راننده شيفت شب براي همشهري روايت مي‌كند، 3ماه است كه مشغول كار است و شغل اصلي‌اش توزيع و پخش لوازم آرايشي و بهداشتي است. چند وقتي است كه در درگيري طلاق است و براي جبران بي‌خوابي‌هاي شبانه، به‌كار با تاكسيهاي اينترنتي پناه برده است؛ «كار با تاكسي اينترنتي تقريبا تفريح و وقت‌گذراني قانوني و هدفمند شب‌هاي من شده است. به‌جاي غرق‌شدن در فيلم، سريال دخانيات و شبگردي، اين مدلي كار مي‌كنم. مورد تأييد روانشناسم هم است. تفريح پولساز خيلي خوبي است».
اپليكيشن‌هاي موبايلي جابه‌جايي مسافر، در مدت كمي توانستند جاي خودشان را، هم به‌عنوان شغل و هم به‌عنوان خدماتي براي مسافران پيدا كنند و استفاده از آنها محدود به هيچ سن و گروه خاصي هم نيست. يكي از رانندگان تاكسيهاي آنلاين، مرد موسپيدي است كه به آهستگي و احتياط با موبايلش كار مي‌كند و چنين از خودش روايت مي‌كند: «من در يك شركت مربوط به ماشين‌هاي سنگين كار مي‌كردم. آنجا تعطيل شد و ما هم بيكار شديم. 26ماه بيكار بودم و بيمه بيكاري مي‌گرفتم. فكر نمي‌كردم ديگر بتوانم كاري پيدا كنم. بعضي از دوست‌هايم اسنپ را به من معرفي كردند». او 3هفته است كه به اين كار جديد مشغول شده و هنوز با ترديد خيابان‌هاي شهر را بالا و پايين مي‌كند؛ «۶۰سالم است. ديگر اين شغل آخر من است. هنوز نتوانسته‌ام به درآمد زيادي برسم اما بعضي از همكارهايم مي‌گويند روزي تا 120هزار تومان هم كار كرده‌اند. فكر مي‌كنيد ممكن است اين را هم جمع كنند و ما باز به وضع سابق برگرديم؟»
- تاكسيهاي آنلاين چقدر پول در تهران جابهجا مي‌كنند؟
«من معمولا از ساعت ۹ تا ۲ شب كار مي‌كنم. مسافر در فصل تابستان زياد بود، دهه اول محرم هم خيلي زياد بود اما الان كم شده است. البته شايد الگوي خاصي از نظر محله و... دارد كه بايد آن را به‌دست آورم. با اين حال، با ۵ ساعت كار شبانه با تاكسي اينترنتي، درآمد خالصم ۸۰ هزار تومان مي‌شود و درآمد ناخالصم، حدود ۱۲۰هزار‌تومان»؛ راننده شيفت شب درباره درآمد تاكسي اينترنتي اطلاعات مي‌دهد. بنابراين با حسابي سرانگشتي، ۵ساعت كار روزانه در يك تاكسي اينترنتي، در انتهاي ماه درآمدي ۲ميليون و ۴۰۰ هزار توماني خواهد داشت. اما همه‌چيز محدود به محاسبات حدودي مي‌شود و اطلاعات دقيقي درباره گردش مالي و ارزش شركت‌هاي نوين وجود ندارد. شهرام شاهكار، مديرعامل اسنپ چند‌ماه پيش اعلام كرده بود كه اين تاكسي آنلاين 600هزار كاربر فعال دارد كه بسياري از آنها روزانه چندبار از اين سرويس استفاده مي‌كنند. آخرين اطلاعات از تعداد راننده‌ها نيز مربوط به ۷ماه پيش مي‌شود كه اعلام كرده بودند 30هزار نفر راننده با آنها همكاري مي‌كنند. اگر ميانگين هزينه هر سفر 10هزار تومان درنظر گرفته شود، روزانه 6ميليارد تومان پول توسط اسنپ در پايتخت جابهجا مي‌شود. در تپسي نيز روزانه حداقل 400هزار نفر جابهجا مي‌شوند و تا چند‌ماه پيش، 20هزار راننده با آنها همكاري مي‌كردند. رقم گردش مالي آنها نيز به همين ترتيب، به 3ميليارد تومان مي‌رسد. با اين حساب، گردش مالي آژانس‌هاي آنلاين روزانه به 9ميليارد تومان مي‌رسد و به‌طور ماهانه270ميليارد تومان پول جابهجا مي‌كنند.
اسنپ
600 هزار
حداقل 600 هزار نفر كاربر فعال در اسنپ وجود دارد
30 هزار
حداقل 30 هزار راننده در اسنپ فعاليت مي كنند
تپسي
20 هزار
حداقل 20 هزار راننده در تپسي فعاليت مي كنند
9 ميليارد تومان
روزانه 9 ميليارد تومان توسط آژانس هاي آنلاين در تهران جابه جا مي شود
270 ميليارد تومان
ماهانه به طور ميانگين 270 ميليارد تومان توسط تاكسي هاي آنلاين در تهران جابه جا مي شود
80 هزار
درآمد خالص 5 ساعت كار شبانه در تاكسي هاي آنلاين 80 هزار تومان است
2/4 ميليارد تومان
2/4 ميليون تومان درآمد خالصي است كه طي يك ماه با 5 ساعت كار روزانه در تاكسي آنلاين مي توان به دست آورد
1816
براساس آخرين آمار (سال 93) هزار و 816 موسسه كرايه اتومبيل در تهران فعاليت مي كنند
35 هزار
تا سال 35:93 هزار وسيله نقليه در اختيار آژانس هاي اينترنتي تعداد آنها به 20 تا 30 هزار راننده رسيده است
40
40 تا 50 موسسه كرايه اتومبيل از ابتداي امسال تعطيل شده اند
181 هزار
در سال 93 آژانس هاي تهراني 181 هزار سرويس روزانه داشته اند
30 درصد
درآمد آژانس داران در سال 95 سي درصد كاهش يافته بود
68 ميليارد دلار
ارزش اوبر، بزرگ ترين تاكسي اينترنتي جهان 68 ميليارد دلار است
50 ميليارد دلار
ارزش دي دي، تاكسي اينترنتي چين با 400 ميليون مسافر 50 ميليارد دلار است
- در جهان تاكسيهاي موبايلي چه مي‌گذرد؟
پيدا كردن اطلاعاتي كه با بيان صريح اعداد همراه باشد، درباره شركت‌هاي نوپاي فعال در ايران سخت است؛ درست برخلاف آنچه در جهان مي‌گذرد. آمار و اطلاعات درباره تمام ابعاد كار تاكسيهاي اينترنتي خارجي فراوان است و با جست‌وجويي ساده ميان منابع انگليسي زبان، مي‌توان به اطلاعات مهمي رسيد، به‌خصوص درباره «اوبر» بزرگ‌ترين تاكسي اينترنتي كه مديرعامل جديد آن نيز دارا خسروشاهي، جواني از نسل كارآفرينان ايراني است. پايگاه داده‌پردازي استاتيستا مي‌نويسد: «اگرچه اخيرا اخبار منفي زيادي از اوبر منتشر شده است اما شهرت رو به افزايش اين شركت در سال‌هاي اخير چيزي نيست كه اثرگذاري آن ناديده گرفته شود. اوبر هم‌اكنون ۶۸ميليارد دلار ارزش دارد؛ به اين معنا كه با ارزش‌ترين شركت تك‌شاخ (استارت‌آپ‌هايي با ارزش بالاي يك‌ميليارد دلار) در تمام جهان است. با اين حال اگرچه استفاده از اپليكيشن‌هاي موبايلي در شهرهايي مانند سان‌فرانسيسكو و نيويورك به‌صورت يك هنجار اجتماعي درآمده، اما هنوز اپليكيشن‌هايي مانند اوبر فضاي زيادي براي رشد در جهان دارند».
براساس اين گزارش، سازگاري با تاكسيهاي موبايلي در بيشتر بازارهاي جهان هنوز زير ۵۰ درصد است. در آمريكا، تنها ۳۰ درصد از جمعيت ۱۴ تا ۶۵ ساله از اين برنامه‌ها استفاده مي‌كنند. چين نيز كه بالاترين نرخ را در تمام جهان دارد، ۵۱ درصد از جمعيتش با اين سرويس‌هاي اينترنتي سازگار شده‌اند.
- گذر از اوبر جهاني به تاكسي آنلاين‌هاي بومي
اوبر، بزرگ‌ترين شركت حمل‌ونقلي در جهان است كه در ۴۰۰ شهر مختلف دنيا فعاليت مي‌كند اما تنها شركت نيست. چيني‌ها پيش از آنكه پاي اوبر به كشورشان برسد، خودشان دست به‌كار شدند و سرويس دي‌دي( DiDi )را راه انداختند. دي‌دي، حالا به بزرگ‌ترين رقيب اوبر تبديل شده است و اوبر با چالش‌هاي اخيرش كه نارضايتي‌هاي راننده‌ها و مسافران را در برداشته، در برابر دي‌دي ممكن است آسيب‌پذير باشد.
هم‌اكنون ۹۵ درصد از سهم بازار چين در دست دي‌دي است. اين شركت در سال ۲۰۱۲ با ۱۶ميليارد دلار سرمايه بنيان گذاشته شد و تعداد كاربران ماهانه آن به بيش از ۱۰۰ميليون نفر مي‌رسد، درحالي كه كاربران ماهانه اوبر ۴۰ ميليون نفر است. براساس گزارش فايننشيال‌تايمز، دي‌دي با ارزش ۵۰ ميليارد دلاري، بيش از ۴۰۰ ميليون مسافر را در ۴۰۰شهر چين جابهجا مي‌كند. درخواست خودروي آنلاين در تمام جهان، صنعتي جديد را ساخته است كه گلدمن ساكس، شركت سرمايه‌گذاري بين‌المللي، برآورد مي‌كند ارزش آن تا سال ۲۰۳۰ به ۲۸۵ ميليارد دلار برسد؛ صنعتي كه هر روز رقبايي در آن سر بلند مي‌كنند.