بهمن نامور مطلق هر 2سال يك‌بار يك نمايشگاه عكس در حوزه طبيعت برگزار مي‌كند و مي‌گويد فريم‌هاي بي‌شماري عكس از طبيعت ايران گرفته است. به‌نظر چشمه‌ها و روستاي باداب سورت و منطقه كوهرنگ لرستان چنان زيبايي‌اي داشتند كه در ذهن او براي مدت‌ها حك شده‌اند. او 3 نمايشگاه عكس در خانه هنرمندان برگزار كرد و كتاب سفرنگاره‌اش را نيز با موضوع آب منتشر كرده است. معاون صنايع‌دستي سازمان ميراث فرهنگي مجموعه‌اي از عكس‌هاي خود با نام دست‌ها را نيز منتشر كرده كه در آن تنها دست هنرمندان صنايع‌دستي ايران از بشاگرد تا خوزستان به تصوير كشيده شده است. گفت‌وگو با او يك‌ساعت پيش از ديدارش با معاون وزير صنعت در اتاق كار كوچكش در بخشي در حاشيه مانده از ساختمان ارگ آزادي تهران ممكن شد. اتاق كار او با مبلمان سنتي ايراني با طرح پروانه تزيين شده است و در گوشه و كنارش آثاري از هنرمندان صنايع‌دستي قرار دارد. بهمن نامور مطلق به نوعي اتاق كار خود را شبيه خانه ايراني با آثار صنايع‌دستي مفروش كرده است تا طرح اين خانه از اتاق كار او شروع شود و به نمايشگاه‌هاي صنايع‌دستي كشور برسد. گفت‌وگو با او از موضوع بيمه هنرمندان صنايع‌دستي آغاز شد؛ موضوعي كه چندان به مذاقش خوش نيامد اما از آنجا كه دغدغه هنرمندان صنايع‌دستي كشور بيش از 5 سال است حل نشده باقيمانده به اصرار همشهري براي آغاز گفت‌وگو تن داد و مفصل سخن گفت و با تحولات اخير عرصه بين‌الملل به‌ويژه تأثير اظهارات ترامپ درخصوص برجام و اتفاقات اقليم كردستان عراق بر صادرات صنايع‌دستي ايران به اروپا و كشورهاي همسايه پايان يافت.
- يكسال‌ونيم از آخرين گفت‌وگو‌ي شما با بنده گذشته و آن سال از حل مشكل بيمه هنرمندان صنايع‌دستي سخن گفتيد و اعلام كرديد مذاكرات براي حل اين مشكل آغاز شده است. اجازه مي‌دهيد بحث را با همين موضوع آغاز كنيم؟
من حرفي ندارم ولي آنقدر اين موضوع كليشه‌اي شده كه حرف‌ها تكراري و پرسش‌ها تكراري مي‌شود و چيزي ملال‌آورتر از تكرار نيست اما ايرداري ندارد. شما اين حق را داريد و آزاديد هر سؤالي خواستيد بپرسيد و من موظف هستم پاسخ بدهم.
- به اين خاطر وارد اين تكرار مي‌شويم كه با معيشت و زندگي هنرمندان صنايع‌دستي سروكار دارد. آخرين پيگيري‌ها به كجا رسيد؟
يك سامانه جديد راه‌اندازي شده است. برخي رشته‌هاي صنايع‌دستي بين 300رشته بايد بازنويسي مي‌شدند و به وزارت كار فرستاده مي‌شد. اين‌كار انجام شده است و آقاي مونسان هم مانند ديگر روساي سازمان ميراث فرهنگي بر اين موضوع حساس هستند ولي كماكان مشكل كمبود اعتبار براي افزايش بيمه‌شدگان صنايع‌دستي وجود دارد.
- كمبود اعتبار چقدر است؟
دولت بايد سالانه نزديك به 700ميليارد تومان براي بيمه هنرمندان صنايع‌دستي به تأمين اجتماعي پرداخت كند كه اين مبلغ را ندارد و به تأمين اجتماعي هم بدهكار است ولي تلاش ما اين بود كه بيمه افراد بيمه شده منقطع نشود. يك جاهايي توانستيم جابه‌جاهايي انجام دهيم و كاهش و افزايش بيمه‌شدگان را داشته باشيم. سامانه جديد امكان كاهش و افزايش بيمه‌شده‌ها را داد چون هنرمندان بايد مجدد به اين سامانه مراجعه مي‌كردند و دوباره ثبت نام مي‌شدند. افرادي كه هنرمندان واقعي صنايع‌دستي نبودند آنجا مشخص شدند چون راستي‌آزمايي در اين سامانه جدي‌تر بود اما با اين حال مشكل اساسي هنوز برطرف نشده است. در موارد جزئي توانستيم هنرمندان در بحران را جابه‌جا كنيم تا از ريزش بيمه‌اي آنها جلوگيري شود. با اين حال آنچه در برنامه پنجم آمده بود كه بايد سالانه 5 هزار هنرمند به فهرست بيمه‌شدگان صنايع‌دستي افزوده شود انجام نشد. معاونت صنايع‌دستي حقيقتا هيچ اختياراتي در اين مورد ندارد و فقط انتظارات را پيگيري مي‌كند چون نه تأمين بودجه بيمه هنرمندان با ماست و نه حتي تثبيت بيمه اين افراد. سازمان برنامه و بودجه بايد تثبيت بودجه كند. سازمان تأمين اجتماعي هم بايد اين بيمه را توسعه بدهد و وزارت كار هم مؤثر است ولي انتظارات هنرمندان از معاونت صنايع‌دستي است و اين معاونت را نماينده دولت مي‌دانند، درحالي‌كه ما رسما موظف به حل اين موضوع نيستيم و اختيارات و امكانات هم نداريم ولي اين انتظار را هنرمند بايد از ما داشته باشد چون به نهادهاي ديگر دسترسي ندارد. با اين حال، در پروژه‌هاي مختلف درخواست تأمين اعتبار كرديم كه ميسر نشد و ناچار شديم با اعتبارات در اختيار معاونت صنايع‌دستي سعي كنيم دو كار را به سرانجام برسانيم؛ نخست تعادلي بين صنايع‌دستي و فرش ايجاد كنيم چون بخش صنايع‌دستي 50 هزار بيمه شده دارد اما در بخش فرش 350هزار نفر بيمه شده‌اند. درحالي‌كه از نظر تعداد فعالين، تقريبا مساوي هستيم. خوشبختانه اين موضوع در شوراي‌عالي سازمان ميراث فرهنگي مصوب شد و اكنون كارگروه مشترك وزارت كار و سازمان برنامه و بودجه و سازمان ميراث فرهنگي در حال ايجاد اين تعادل هستند. اقدام ديگر مربوط به طرح بزرگ حمايت از هنرمندان صنايع‌دستي بود كه كارهاي آن در مجلس انجام شد و متأسفانه شوراي نگهبان به مواردي از مصوبه مجلس ايراد گرفت و قرار است مجمع تشخيص مصلحت نظام تصميم نهايي را در مورد آن بگيرد.
- با قانون مجلس، مشكل بيمه هنرمندان حل مي‌شود؟
مشكل بيمه هيچ‌وقت حل نمي‌شود.
- اما 5سال است كه از طرح موضوع بيمه هنرمندان صنايع‌دستي گذشته است.
اجازه بدهيد اساس بحث را تشريح كنم. وقتي امتيازات فوق‌العاده به يك بخش مي‌دهيم كه داراي تفاوت‌هاي جدي با بخش‌هاي ديگر است، خودبه‌خود مشكلات عديده ايجاد مي‌شود. يكي آن است كه ديگر بخش‌هايي كه از اين امتيازات محروم هستند سعي مي‌كنند با شبيه‌سازي از امتيازات استفاده كنند. دوم اينكه اين امكانات نمي‌تواند در همه شرايط داده شود. دولت‌هاي نهم و دهم به‌دليل اعتباري كه به‌دليل فروش نفت در اختيار داشتند آمدند امكانات ويژه دادند كه امكان تداوم آن وجود نداشت و به همين دليل هم قطع شد. بيمه‌هاي ديگر امكانات ويژه بيمه قاليبافان و هنرمندان صنايع‌دستي را نداشتند و نظر ما اين است كه اين كار از اساس اشتباه بود چون وقتي اين همه امتياز را به يك بخش مي‌دهيم و ديگران محروم مي‌مانند آن‌وقت افرادي مي‌آيند و با لابي كردن و كارهاي ديگر حق هنرمندان واقعي صنايع‌دستي را مي‌خورند. اما اگر امتيازات اين بيمه كمتر بود و مشاركت هنرمندان در بيمه بيشتر شده بود هم مفسده در آن كمتر مي‌شد و هم امكان تداوم آن بيشتر بود. الان اعتباري وجود ندارد و بحثي هم كه در دولت مطرح است اين است كه نوع آن بيمه خودبه‌خود اعتدال را از بين برده است. طرح ما اين بود كه بيمه متعادل شود اما تداوم داشته باشد و افراد بيشتري از آن برخوردار شوند ولي خب اين شجاعت نزد خيلي از مديران نيست كه بيايند و كارهاي غيرصحيح گذشته را انكار كنند و طرح نو بياورند. اصولا خيلي از مديران، مديران حفظ شرايط موجود و محافظه‌كار هستند و شجاعت لازم را ندارند. به همين دليل است كه طرح‌هايشان تا جايي تداوم دارد و بعد، ناگهان قطع مي‌شود. اينكه مي‌گوييد اين مشكل 5سال است كه حل نشده درست است چون انتظاري كه داشتيم محقق نشد. از همان اول پايه آن بد گذاشته شد كه تداوم نيافت. چندين بار هم به آقاي دكتر ربيعي وزير كار و مسئولين آن وزارتخانه و رئيس سازمان تأمين اجتماعي گفته‌ايم كه بياييد اين بيمه را متعادل كنيد تا به جمعيت بيشتري از هنرمندان صنايع‌دستي گسترش بيابد.
- جزئي‌تر مي‌گوييد چه كساني از بيمه قاليبافان و هنرمندان صنايع‌دستي امتياز كسب كرده‌اند؟
همين افرادي كه قبلا بيمه شده‌اند و بيمه‌شان هم تداوم دارد، سهم بسيار كمي از حق بيمه خود پرداخت مي‌كنند. بيشترين سهم بيمه آنها را دولت پرداخت مي‌كند. دولت هم اين توانايي را ندارد كه 70درصد از هزينه اين بيمه را تقبل كند. اين وضعيت چون از آن اول با شرايط استثنايي كشور بسته شده بود با اين شرايط نمي‌توانست تداوم پيدا كند. ولي از آنجا كه انتظارات خوب مديريت نشده همه انتظار دارند اين بيمه با همان شرايط قبلي تداوم داشته باشد. آن شرايط الان امكان تداوم ندارد. همان امتيازات زياد باعث شده بود افرادي كه راننده كاميون يا حتي راننده آژانس بودند از بيمه قاليبافان و هنرمندان صنايع‌دستي استفاده كنند. اينكه مي‌گويم با سند مي‌گويم و ديده‌ايم كه اين افراد از بيمه قاليبافان استفاده مي‌كنند. گزارش‌‌هاي راستي‌آزمايي نيز نشان داد افرادي كه ثروتمند بوده و درآمدشان بسيار بالاتر از كارمندان است و به لحاظ مالي بسيار توانمند هستند يا داراي خانه و ماشين‌هاي گران‌قيمت بوده‌اند از اين بيمه استفاده مي‌كنند. اين آمارها در اختيار رئيس سازمان تأمين اجتماعي هم قرار دارد. در بخش صنايع‌دستي البته اين موضوع كمتر بود چون در اين بخش 50هزار بيمه شده داريم ولي در بخش فرش 350هزار بيمه شده وجود دارد. به همين دليل مي‌گويم هميشه وقتي يك امتياز ويژه وجود داشته باشد ويژه‌خواري و فساد هم در آن بخش بيشتر مي‌شود.
- موضوع ايجاد 70هزار شغل در بخش صنايع‌دستي از دوران آقاي سلطاني فر در سازمان ميراث فرهنگي مطرح شد، آقاي مونسان نيز بارها بر اين موضوع تأكيد كرده است اين 70هزار شغل تا چه زماني محقق مي‌شود؟
يكي از مشكلات جامعه، بيكاري است و مشكلات ديگر هم به‌دليل بيكاري ايجاد مي‌شود. روساي جمهور نيز مترصد حل اين مشكل بودند. يكي از وعده‌هاي انتخاباتي آقاي روحاني هم حل مشكل بيكاري و تعديل آن بود. برهمين اساس هم در دولت يازدهم يكي از دغدغه‌ها تعديل مشكل بيكاري بود. هر سازماني هم يك طرح داشت و سازمان ميراث فرهنگي هم يكي از سازمان‌هاي رو به رشد است. رشد گردشگري ما نسبت به گردشگري دنيا 2 الي 3 برابر بيشتر است. حتي در داخل هم سازمان ميراث فرهنگي نسبت به سازمان‌هاي ديگر رشد بهتري داشت. اما رشد صنايع‌دستي ما به‌مراتب بيشتر است. همه اين موارد باعث شد توجه ويژه‌اي به سازمان ميراث فرهنگي شود و در دوره آقاي سلطاني‌فر گفته شد اين سازمان يكي از سازمان‌هاي پيشگام است اما متأسفانه تصميم‌گيرندگان كشور كمتر به قابليت‌هاي حوزه صنايع‌دستي توجه كردند و ما هم هميشه اين گلايه را داريم كه چرا اين حوزه كمتر مورد توجه متوليان قرار گرفته است. استعدادي كه در حوزه صنايع‌دستي وجود دارد در هيچ حوزه ديگر براي رشد و اشتغال‌زايي نيست. برهمين اساس بود كه در شوراي معاونين سازمان ميراث فرهنگي موضوع ايجاد اشتغال مطرح و قرار شد 70هزار شغل در بخش صنايع‌دستي و 70هزار شغل در بخش گردشگري ايجاد شود. پس از آن طرح، ايجاد 140هزار شغل در چند جلسه تخصصي با آقاي سيف رئيس‌كل بانك مركزي و در شوراي‌عالي سازمان ميراث فرهنگي در حضور آقاي جهانگيري معاون اول رئيس‌جمهوري مطرح شد و آنها اين طرح را تأييد كردند اما اجرايي شدن اين طرح منوط به داشتن اعتبار بود و حدود 3هزار ميليارد تومان اگر اشتباه نكنم درخواست اعتبار كرديم كه در دوره آقاي سلطاني‌فر تأمين نشد. در دوره رياست خانم احمدي‌پور و حالا در دوره آقاي مونسان هم دوباره اين طرح مطرح شده است كه اگر تأمين اعتبار براي آن صورت بگيرد ظرف يك تا دو سال مي‌توان اين ميزان اشتغال را محقق كرد. البته در بخش صنايع‌دستي سالانه نزديك به 30هزار شغل به‌صورت روتين ايجاد مي‌شود ولي اگر بخواهيم جهش 70هزار شغل را ايجاد كنيم نياز به اعتبار است كه در سند اشتغال سازمان ميراث فرهنگي هم توضيح داده شده است. بنابراين هر زمان اعتبار اختصاص بيابد كار ما هم آغاز مي‌شود. حالا اگر در اين دولت هم نشد اين طرح در دولت سيزدهم نيز پيگيري مي‌شود.
- پس از برجام چه اتفاقي در حوزه صادرات صنايع‌دستي افتاد؟
برجام گشايش‌هايي در محاسبات ما با كشورهاي ديگر ايجاد كرد. در حوزه ترويج و صادرات صنايع‌دستي كمك زيادي كرد. در دولت يازدهم صادرات صنايع‌دستي از نزديك به 100ميليون دلار به 235ميليون دلار در سال گذشته رسيد و در همين چندماه دولت دوازدهم هم صادرات صنايع‌دستي 5/2برابر افزايش يافت. يكي از دلايل اين افزايش هم همين برجام است. بحث صادرات رابطه تنگاتنگي با برجام داشت و ما توانستيم در فرانسه و اتريش نمايشگاه‌هاي ترويجي همزمان با سفر رياست‌جمهوري برگزار كنيم. صنايع‌دستي توانست مراكز تازه ايجاد كند. يك مركز بزرگ در هلند داير شد. برخي فروشگاه‌هايي كه از دست رفته بودند و ارتباطشان با ما قطع شده بود، دوباره در كشورهاي اروپايي مرتبط شدند و توانستند صنايع‌دستي ايراني را راحت و انبوه به اروپا ببرند. ما هم حمايت كرديم و به آنها تسهيلات داديم. البته برجام هنوز به‌دليل عدم‌همراهي اعضا خصوصا آمريكا به‌طور كامل محقق نشده است و مبادلات پولي ما كماكان دچار مشكل است. سيستم بانكي ما هم البته هنوز به‌روز نيست و گردشگراني كه به ايران سفر مي‌كنند نمي‌توانند خريد خود را كامل انجام بدهند و به همين دليل بسياري از فرصت‌هاي ما از دست مي‌رود. برجام روحيه تازه‌اي به بازرگانان صنايع‌دستي داد و آنها را از ياس خارج كرد. گردشگران بيشتري هم به ايران آمدند و صادرات چمداني را هم افزايش داد. نمايشگاه‌هاي خارجي نيز بيشتر شد و اكنون نزديك به 20نمايشگاه در خارج از كشور بدون دخالت ما برگزار مي‌شود. بعد از برجام كشورهايي همچون انگلستان و آمريكا كه زماني در انتهاي جدول صادراتي صنايع‌دستي ايران قرار داشتند در رديف 10كشور اول صادراتي در سال95 قرار گرفتند. اما بايد در فضاي پس از برجام در گفت‌وگوهاي دوجانبه در بازارهاي كشورهاي ديگر هم ذينفع باشيم و يكي از حوزه‌هايي كه مي‌تواند از فرصت پس از برجام به خوبي استفاده كند فرش و صنايع‌دستي ايران است. چون واقعا در دنيا حرف براي گفتن دارد. شما ببينيد كشوري مانند هند توانسه است بيش از 2ميليارد دلار صادرات صنايع‌دستي در جهان داشته باشد ولي صادرات صنايع‌دستي ايران هنوز حدود 250ميليون دلار است.
- از مشكلاتي كه تحريم‌ها براي ايران ايجاد كرد از دست رفتن بازارهاي صنايع‌دستي در جهان بود. شكل‌گيري رقباي جديد هم بر آن افزوده شد. برنامه‌هايي كه براي بازپس‌گيري بازارها و كنار زدن رقباي جديد داريد چيست؟
ما كشورهاي هدف را مشخص كرده‌ايم. برنامه‌اي هم براي رسيدن به صادرات يك ميليارد دلاري صنايع‌دستي تا پايان برنامه ششم داريم. البته اجازه بدهيد اينجا بگويم كه صادرات حدود 250ميليون دلاري صنايع‌دستي ايران در سال گذشته بدون احتساب رقم صادرات زيورآلات سنتي بود. 350ميليون دلار هم صادرات فرش داشتيم كه اگر همه اينها را زير عنوان صادرات صنايع‌دستي جمع بزنيم حدود 800ميليون دلار ارزش صادرات صنايع‌دستي ايران بود و اين جداي از صادرات چمداني صنايع‌دستي كشور است. اما چون متأسفانه در ايران مشكل ساختاري در صنايع‌دستي داريم و فرش و زيورآلات و مبلمان سنتي از صنايع‌دستي جدا شده‌اند ميزان صادرات صنايع‌دستي به چشم نمي‌آيد. چون به چشم نمي‌آيد هم تصميم‌گيران ما اهتمام زيادي به حوزه صنايع‌دستي نشان نمي‌دهند. 4سال است كه داريم فرياد مي‌زنيم در دنيا فرش و زيورآلات از صنايع‌دستي جدا نيست و اين فريادها به جايي نمي‌رسد. متأسفانه يك زماني به غلط يك وزيري دلش خواست كاري كند و اين تصميم را گرفت و اين تصميم هنوز هم تغيير نكرده است. فريادرسي هم نيست كه فكري اساسي به حال جدايي فرش و زيورآلات سنتي از صنايع‌دستي ايران كند. در دولت‌هاي نهم و دهم صنايع‌دستي ايران تنها بازارهاي خارجي را از دست نداد. بازار داخلي را هم از دست داد. در ميدان نقش جهان اصفهان آثار غيرايراني عرضه مي‌شد. البته حالا اين موضوع بسيار كم شده است. چون توجه بيشتر شده و اتحاديه‌ها قوي‌تر شده‌اند و با ستاد مبارزه با كالاي قاچاق در ارتباط هستيم. جوي هم كه عليه كالاي قاچاق ايجاد شد دارد جواب مي‌دهد. مي‌توانم بگويم با تحريم‌ها و البته مديريت غلطي كه آن‌زمان وجود داشت فقط صادرات صنايع‌دستي تضعيف نشد بلكه در داخل كشور هم صنايع‌دستي ايران به‌دليل وجود كالاهاي قاچاق به‌شدت تضعيف شده بود.
- گفتيد اگر حمايت‌هاي لازم باشد مي‌توانيد به صادرات يك‌ميليارد دلاري تا پايان برنامه ششم برسيم. اين حمايت‌ها چيست؟
در برنامه‌هاي اقتصادي كلان و مناسبات بين‌المللي مشخص نيست جايگاه صنايع‌دستي كجاست؟ مثلا نشست بزرگي براي تجارت ايران و عراق برگزار مي‌شود كه اصلا معاونت صنايع‌دستي در جريان نبوده است. درصورتي كه الان بزرگ‌ترين كشور هدف ما براي صادرات صنايع‌دستي عراق است. ارتباط ما با سازمان توسعه تجارت نيز نهادينه نيست و آن سيم‌هايي كه بايد ما را به هم متصل كند و گره بزند وجود ندارد. وزارت ارتباطات ايران نماينده دولت براي توسعه مناسبات اقتصادي و سياسي با تركيه است. خب با تركيه خيلي كارها مي‌توانيم انجام بدهيم ولي رابطه معاونت صنايع‌دستي با اين وزارتخانه يا نمايندگي ايران تعريف نشده است. اگر پنجره واحد ايجاد شود آن‌وقت مي‌توانيم چندين برابر از فرصت‌ها براي صادرات صنايع‌دستي استفاده كنيم. متأسفانه الان در گرفتن بازارها هم اهتمام لازم را نداريم، درحالي‌كه براي گرفتن آنها صنايع‌دستي، فرش و گردشگري بسيار مناسب هستند. مدتي كه تحريم بوديم مهارت گرفتن امتيازات اقتصادي را هم از دست داديم. درحالي‌كه بايد حواسمان باشد در مواجهه با كشورهاي ديگر بتوانيم امتياز براي مصرف كالاهاي صنايع‌دستي ايراني را بگيريم.
- از بالا آمدن برخي كشورها در جدول صادراتي صنايع‌دستي خبر داديد. با توجه به صحبت‌هاي اخير ترامپ و تلاش او براي دستكاري برجام امكان اينكه دوباره بازارهاي صنايع‌دستي ايران از دست برود وجود دارد؟
وقتي رئيس‌جمهور كشوري مي‌آيد و اينطور خصمانه با يك كشور برخورد مي‌كند تأثير خود را مي‌گذارد. سيستم بانكي‌اش وسيع‌تر عمل مي‌كند. بازرگانان دست به عصاتر حركت مي‌كنند و برخورد قهريه‌اش با بازرگانان ما بيشتر مي‌شود. رقيبان ما هم در آن كشور فعال‌تر مي‌شوند. اما بايد بدانيد كه ما به‌گونه‌اي عمل مي‌كنيم كه دچار مشكل نشويم. بازارهاي خوب ديگري هم داريم كه مي‌توانيم جايگزين بازار آمريكاي شمالي كنيم مثل بازار چين كه يك بازار رو به رشد است و از بهترين بازارهاي آتي جهان است. تدابيري هم براي حضور در اين بازار داريم. رئيس انجمن صادر‌كنندگان صنايع‌دستي يك‌ماه در چين بود تا با بخش خصوصي آنها صحبت كند و به بررسي اين بازار بپردازد. بازار روسيه هم از بازارهاي بسيار خوب جايگزين براي ما است. بازار كشورهاي هند و برزيل مي‌توانند كمك خوبي به صادرات صنايع‌دستي ايران بكنند. بنابراين برنامه‌هاي ما آماده است فقط نياز به همكاري در داخل كشور است. مثلا دادن مشوق‌هاي صادراتي از كمك‌هاي جدي به بازرگانان صنايع‌دستي است كه مدتي به تعويق افتاده بود. ارائه تسهيلات و حمايت‌هاي حقوقي و تبليغي در مناسبات جهاني و منطقه‌اي نيز از ديگر موضوعات مهمي است كه بايد در حمايت از صادرات صنايع‌دستي به آنها توجه كرد.
- از بازار عراق صحبت كرديد كه بازار خوبي براي صنايع‌دستي ايران است، اتفاقات اخير در كردستان عراق تأثيري هم بر مهم‌ترين بازار صادرات صنايع‌دستي ما در منطقه دارد؟
مطمئنا دارد. عراق يكي از مهم‌ترين كشورهاي هدف صادراتي صنايع‌دستي است و اتفاقات جديد اقليم كردستان عراق تأثير نامطلوب خودش را بر بازار صنايع‌دستي ايران مي‌گذارد. به همين دليل از اداره كل صادرات صنايع‌دستي درخواست كردم به جاي اقليم كردستان عراق تا بهتر شدن شرايط مناطق كردنشين، تركيه به جاي كردستان عراق به‌عنوان بازار هدف صنايع‌دستي كشور انتخاب شوند بخش زيادي از صادرات صنايع‌دستي ايران به عراق انجام مي‌شود و بخش قابل توجهي از محصولات صنايع‌دستي ايران به اقليم كردستان عراق صادر مي‌شد. اتفاقا صادرات به اقليم كردستان عراق توسط كردهاي ايران انجام مي‌شود و اقدام اخير بارزاني باعث شد كردهاي ايران بيشترين لطمه اقتصادي را ببينند و مبادلاتشان با كردستان عراق دچار وقفه شود. با تصميم بارزاني كردهاي ايران كه بيشترين صادرات گيوه و لباس و شال را به اقليم كردستان عراق داشتند به‌شدت آسيب ديدند. بنابراين اميدواريم آنها خيلي زود متوجه اشتباهشان شوند. كردها بخشي از ايران هستند كه در شاهنامه و تاريخ ايران از آنها يادشده است و اميدواريم كه با كمترين هزينه شرايط در اقليم كردستان عراق مانند گذشته عادي شود تا بتوانيم صادرات خوب صنايع‌دستي به اقليم كردستان عراق برقرار شود چون درصورت طول كشيدن اين اتفاقات، مهم‌ترين ضرر به خود اقليم كردستان عراق و كردهاي ايران وارد مي‌شود.