در نگاه اول اين اجلاس، تداوم ديدارهاي دوره‌اي روساي جمهور 3كشور در راستاي تقويت همكاري‌ها در محور قفقاز پيرامون انرژي و خطوط مواصلات تجاري است اما تنها با كمي نگاه عميق‌تر، چنين نشست‌هايي بايد به‌عنوان سكوي پرتاپ منطقه ما به ژئواكونومي جديدي درنظر گرفته شود كه به‌منظور تحكيم توسعه و ثبات در مقياس‌هايي بزرگ‌تر به آن نياز داريم.
غايت اين نشست‌ها بايد ارائه تعبير جامع‌تري از مفهوم و مصداق همسايگي باشد؛ همسايگاني در منطقه به هم تنيده كه در دوران گذار جهاني و بازسازي نظم‌هاي بين‌المللي گريزي از درازكردن دست دوستي به يكديگر ندارند. در ميان وجوه مشترك و بي‌پايان ايران، آذربايجان و روسيه، هر 3كشور در حال پشت سر گذاشتن مقطع حساسي در توسعه اقتصادي و مهم‌تر از آن در شكل‌گيري تدريجي جهت‌گيري‌هاي كلي‌تر استراتژيك هستند.
هر 3 كشور به‌نحوي با چالش‌هاي اقتصادي كم و بيش بزرگي دست‌به‌گريبانند كه تا امروز به سختي توانسته‌اند از آن عبور كنند. توليد ناخالص داخلي آذربايجان در سال‌جاري منفي 2.2درصد بود كه كاهش چشمگيري در مقايسه با رشد مثبت 1.1درصد در سال گذشته داشته و نرخ بيكاري نيز از 5.3درصد در سال 95 به 6.4درصد جهش داشته است. با همه تلاش‌ها، آذربايجان هنوز در دستيابي به متنوع كردن اقتصاد خود و رهايي از وابستگي به صادرات نفت موفقيت چشمگيري نداشته است.
دشواري جذب سرمايه‌گذاري خارجي، ادامه مناقشه با ارمنستان در ناحيه ناگورنو قره‌باغ و كاهش تجارت با روسيه، ضمن عدم‌كاميابي لازم در تقويت تجارت با اروپا از راه تركيه، اقتصاد آذربايجان را در وضعيت نامطلوبي قرار داده است. وضعيت روسيه هم از اين بهتر نيست. تحريم‌هاي اقتصادي غرب از سال2014 كاهش نيمي از ارزش روبل را در مقايسه با دلار به‌دنبال داشت. حتي برداشت 200ميليارد دلار از ذخاير ارزي روسيه نيز نتوانست، اقتصاد اين كشور را از آثار مخرب تحريم‌ها حفظ كند.
طبق گزارش صندوق بين‌المللي پول، اقتصاد روسيه تا پايان سال‌جاري به رشد 1/1درصد دست خواهد يافت كه براي قدرت نوظهوري در عضويت بريكس رقم قابل‌قبولي نيست. وابستگي اقتصاد روسيه به صادرات نفت، آينده آن را در گرو بهاي انرژي در بازارهاي بين‌المللي قرار داده است. تنها از سال گذشته با افزايش بهاي نفت به فراتر از 50دلار بود كه روسيه موفقيت نسبي در ثبات بخشيدن به ارزش روبل و تقويت اميد در بازارهاي داخلي كسب كرد.
با وجود اين، خبرهاي خوبي هم در راهند. آذربايجان طرح‌هاي بلندپروازانه‌اي را در توسعه استحصال و خطوط انتقال گاز در پيش گرفته است. فاز دوم ميدان گازي شاه‌دنيز يكي از بزرگ‌ترين ميادين گازي جهان به‌زودي ظرفيت صادراتي گاز آذربايجان را به اروپا افزايش خواهد داد. تكميل خط لوله قفقاز جنوبي، ترنس آناتولي و ترنس آدرياتيك، اين كشور را به دروازه صادراتي بزرگ حوزه خزر به اروپا تبديل خواهد كرد.
از اين گذشته، آذربايجان با در پيش گرفتن اصلاحات در قوانين و مقررات بازارهاي داخلي، اميدوار است كه موانع ساختاري رشد اقتصادي را در آينده نزديك برطرف كند و درصورتي‌كه قادر به دستيابي راه‌حل پايدارتري در كشمكش مرزي با ارمنستان شود، مي‌تواند جايگاه مرتفع‌تري در اقتصاد منطقه قفقاز و در سرپل ارتباطي شرق به غرب بيابد. در طرف ديگر، روسيه به‌رغم تحريم‌هاي غرب موفق به تثبيت بازارها و متوقف كردن روند نزولي ارزش روبل شد و اعتماد به نفس روسيه را به جايي رساند كه ولاديمير پوتين در نوامبر سال گذشته اطلاع داد كه با وجود آسيب زدن تحريم‌ها به اقتصاد روسيه، اثرات آن به‌مراتب كمتر از كاهش بهاي نفت در بازارهاي جهاني است.
اكنون روسيه، ايران و آذربايجان بايد با قدم گذاشتن در راهي دشوارتر كه كمتر به اقتصاد غرب متكي است، از ظرفيت‌هايي بهره بگيرند كه استعداد اين كشورها را در عصر ظهور آسيا به ثمر بنشاند. در دوران آشفتگي سياسي، ژئوپليتيكي و اجتماعي غرب، توسعه اقتصادي و پيش از استقرار نظم امنيتي جديد، مستلزم شكل تازه‌اي از منطقه‌گرايي و يا به‌عبارت بهتر دست يافتن به «رژيم منطقه‌داري» جديدي بر مبناي همكاري‌هاي جمعي است.
زماني كه قادر باشيم به هدفي فراتر از مقابله با خصومت‌هاي ايالات متحده و بي‌ثباتي ناشي از اقدامات نسنجيده آن، به تعهدات پايدارتري در رسيدن به خير جمعي و به‌ويژه تقويت سازوكارهاي حل اختلاف و ارتقاي جايگاه منطقه‌اي پايبند باشيم، در آن صورت مي‌توانيم نخستين گام‌هاي عملي به دنياي پساآمريكايي را برداريم. حتي اگر روسيه و آذربايجان هنوز در اين ميدان قدم نگذاشته باشند، جمهوري اسلامي ايران با در پيش گرفتن دورانديشي استراتژيك بايد مشوق چنين طرح بلندپروازانه‌اي باشد.