برخي از زلزله حدود 60سال قبل سخن مي‌گويند كه شدتش زياد بوده اما نه به اندازه زلزله يكشنبه‌شب. تا چشم كار مي‌كند و پرس و جو مي‌كنيم، شهر به شهر و روستا به روستاي استان كرمانشاه تحت‌تأثير زلزله سهمگين 7.3ريشتري بوده كه ابعاد خرابي و خسارات وارده‌اش به‌صورت كامل آشكار نشده است. از هر كسي پرس و جو مي‌كنيم بيشتر آدرس شهرستان سرپل ذهاب را مي‌دهد؛ شهري در 180كيلومتري كرمانشاه كه 2ساعت بعد از حركت وارد آن مي‌شويم؛ سرپل ذهاب متحمل بيشترين آسيب جاني و مالي شده و عمده جمعيت 85هزار نفري‌اش دچار آسيب شده‌اند. سركشي به قبرستان شهر نشان از كمبود امكانات براي دفن جان‌باختگان دارد. در كنار شهر هم تعداد زيادي از مردم جمع شده و مشغول سوگواري دسته جمعي‌اند. ناله‌هاي مادران و ضجه‌هاي پدران صحنه‌هاي تاثرآوري را خلق كرده است. نشانه‌هايي از كمبود مواد غذايي و وسايل پزشكي هم ديده مي‌شود.
بيمارستان شهر تاب مقاومت برابر زلزله نياورده و تقريبا از كار افتاده است. بيشتر مجروحان كنار شهر و به‌صورت صحرايي تحت درمان قرار مي‌گيرند و مجروحان بدحال‌تر هم با كمك بالگرد يا آمبولانس به شهرهاي اطراف و يا مركز استان يا حتي تهران و مراكز ديگر استان‌ها اعزام مي‌شوند. كمك‌رساني تا ساعات ابتدايي صبح ديروز كندتر انجام مي‌شد؛ چراكه جاده اصلي منتهي به سرپل‌ذهاب در گردنه پاطاق دچار ريزش كوه شده و تردد بسيار سخت بود. يك مأمور پليس راه آنجا به ما مي‌گويد كه در محورهاي ثلاث باباجاني- جوانرود، پاطاق- سرپل‌ذهاب و محور باينگان به پاوه، ريزش كوه باعث انسداد محورها شده بوده و همچنين طبق برخي اطلاعات ديگر آب شرب مصرفي در 5شهر استان به‌دليل كدرشدن ناشي از شدت زلزله قطع است. از سويي حضور نيروي انتظامي هم در حد انتظار نبود و همين مسئله به يكي از گلايه‌هاي اصلي بازماندگان به‌خصوص در شهرستان سرپل ذهاب تبديل شده بود. گروه‌هاي مردمي داوطلبانه حفاظت از اموال مردم را به عهده گرفته و مانع نزديك‌شدن افراد غيرمسئول به ساختمان‌ها و مغازه‌‌هاي تخريب‌شده مي‌شدند. تا ظهر ديروز در مجموع نوعي عدم‌نظم مناسب ديده مي‌شد و عمليات امداد‌رساني از سرعت لازم برخوردار نبود اما به‌تدريج كمك‌ها و نيروهاي امداد كه رسيدند، اوضاع بهتر شد هرچند هنوز هم در حد انتظار نبود. شايد وسعت خرابي‌ها در كنار پراكندگي مناطق زلزله‌زده كه استان كرمانشاه و چند استان ديگر را در بر گرفته بود، باعث كمبود نيروي امدادي و كمك‌هاي اوليه شده بود.
يكي از ساكنان درباره لحظات وقوع زلزله مي‌گويد: يكشنبه شب، 21آبان‌ماه مشغول گپ و گفتي خانوادگي بوديم كه زلزله‌اي خفيف رخ داد و به نوعي باعث جلب توجه شد اما نه در آن حد كه تمام مردم احتياط كرده و از خانه‌ها خارج شوند. مسئول مربوطه‌اي هم به مردم درباره زلزله احتمالي هشدار نداد ما هم فكر كرديم كه زلزله‌اي كوچك بود و ديگر تمام شد، به همين دليل دقايقي بعد كه زلزله اصلي رخ داد، بسياري غافلگير شدند. همان لحظه هم برق شهر قطع شد و از آنجا كه هوا تاريك بود، تعدادي از مردم هنگام فرار از منزل يا بر اثر ريزش ساختمان‌ها دچار حادثه و گرفتار‌شده و بعضا جانشان را از دست دادند. او كه فرهاد نام دارد، مي‌گويد: به‌سرعت و به همراه اعضاي خانواده‌ام از منزل خارج شدم و همان لحظه اگرچه هوا تاريك بود و ديد كافي نداشتيم، اما فروريختن ساختمان‌هاي همسايه را حس كردم كه بعد معلوم شد برخي ساكنان‌شان فرصت فرار نداشته و زير آوار مدفون شده‌اند. او ادامه مي‌دهد كه از لحظه وقوع زلزله تاكنون بيرون از منزل و در يك محوطه متعلق به يكي از مدارس چادر زده و حاضر به برگشت به خانه نيست.
- كمبود فراوان است
راهي قصرشيرين مي‌شويم كه حدود 30كيلومتر بعد از سرپل ذهاب واقع شده است. اين شهر مرزي با جمعيت 24هزار نفري وضعيت بهتري دارد و ابعاد خرابي‌اش به اندازه سرپل ذهاب نيست؛ هر چند كه كمبود مواد غذايي، كمك‌هاي اوليه و به‌خصوص آب آشاميدني در آن محسوس است. برخي ساكنان مي‌گويند تاكنون كمك مؤثري به شهر نرسيده و مردم اغلب آب معدني را خريداري مي‌كنند. يكي از افراد حاضر گفت كه تعدادي چادر بين متقاضيان توزيع كردند كه به‌علت كم‌بودن چادرهاي عرضه‌شده و تقاضاي زياد، به نوعي اعمال تبعيض به‌وجود آمد و هر كسي كه آشنايي داشت يا توانست زرنگي بيشتري به خرج بدهد، چادر دريافت كرد. او هم تأييد مي‌كند كه آب شهر قطع شده و تا بعداز ظهر ديروز آب آشاميدني به شهروندان عرضه نشده و از بازار آزاد تهيه مي‌كنند.
- چادرخوابي در اسلام‌آباد غرب
اواخر غروب راه برگشت از قصر شيرين به كرمانشاه را انتخاب مي‌كنم. سر راه دوباره از سرپل‌ذهاب عبور مي‌كنم كه فضاي ماتم و عزا در شهر كاملا محسوس است. كم‌كم خبرهايي از روستاهاي اطراف و مناطق صعب‌العبورتر مي‌رسد كه آنجا هم تلفات جاني و خسارات مالي سنگين‌تر بوده است. يكي از مردم محلي كه مي‌گويد ساكن ريجاب در حدود 30كيلومتري سرپل ذهاب است، با موبايلش تصويري از استخرهاي پرورش ماهي ريجاب را نشان مي‌دهد كه ديواره‌هاي استخرها فروريخته و تعداد زيادي ماهي تلف شده‌اند. او مي‌گويد كه تلفات جاني در منطقه هم داشته‌ايم و امداد‌رساني همچنان ادامه دارد. او مي‌گويد در ثلاث باباجاني وضعيت مناسبي حاكم نيست و كمبودها به‌خصوص چادر و آب شرب محسوس است. پس از اين گپ‌و‌گفت كوتاه راه مي‌افتيم و بعد از حدود 80كيلومتر به شهر 140هزار نفري اسلام‌آباد غرب مي‌رسيم؛ دومين شهر بزرگ استان پس از كرمانشاه. آثار زلزله در اين شهر هم محسوس است. بسياري از مردم غم‌زده و سوگوارند. ده‌ها كشته از زلزله به همين شهر و روستاهاي اطرافش برمي‌گردد. بيمارستان نوساز شهر بر اثر زلزله فروپاشيده و از كار افتاده و بخش قديمي‌تر بيمارستان مشغول پذيرش و مداواي بيماران و مجروحان ناشي از زلزله است. ساختماني 6طبقه در همان حوالي آسيب جدي ديده و مردم مي‌گويند مجروحاني هم بر جاي گذاشته است. آپارتمان‌هاي مسكن مهر كنار شهر هم دچار آسيب شده و بعضا فروريخته‌اند. كنار خيابان‌هاي شهر، پارك‌ها و فضاي سبز چادرهايي برپا شده و بخشي از مردم خانه‌هاي خود را تخليه كرده‌اند.
با سهند يكي از اهالي اين شهر هم‌كلام مي‌شوم كه مي‌گويد: زلزله بسيار شديد و موجب وحشت فراوان بود. يكي ديگر هم مي‌گويد: زير راه‌پله منزل پناه گرفتيم اما احساس‌مان اين بود كه زلزله تمام‌شدني نيست. ديگري كه خودش را رحيم معرفي كرد، گفت: اول يك حركت كوچك را احساس كردم و بعد ناگهان زمين شروع به لرزيدن كرد؛ گويي كه قيامت شده است. او مي‌گويد: از همه بدتر صداي مهيبي بود كه به گوش مي‌رسيد و احساس مي‌كردم رنگ آسمان قرمز شده است. مشابه روايت اين افراد از زبان ديگر اهالي شهر هم تكرار مي‌شد و همگي نجات خود را شبيه معجزه مي‌دانستند. كدرشدن آب شرب در اين شهر هم از مشكلات ديگري بود كه پس از زلزله رخ داد و مردم تقاضاي آب شرب و چادر براي اقامت شبانه در بيرون منزل داشتند.
- چادر خوابي و ترس دائمي
به مركز استان برمي‌گرديم كه 60كيلومتر با اسلام‌آباد غرب فاصله دارد. با مهندس سعيد محرابي‌پور، يكي از پرسنل سازمان مديريت و برنامه‌ريزي صحبت مي‌كنيم كه مي‌گويد گزارشي اوليه براي ارائه به رئيس‌جمهور آماده كرده‌اند. قرار است حسن روحاني، رئيس‌جمهور امروز سه‌شنبه، 23آبان‌ماه براي بررسي اوضاع مناطق زلزله‌زده وارد كرمانشاه شود. او به محتواي گزارش اشاره كرده و مي‌گويد: 2تيم كارشناسي روستايي و شهري به مناطق زلزله‌زده اعزام شده‌اند و گزارش دقيق خسارات 24ساعت بعد آماده مي‌شود. مهندس محرابي‌پور مي‌افزايد: اما خوشبختانه به برخي سازه‌هاي استراتژيك مانند سدها و خطوط اصلي لوله گاز كه مي‌تواند باعث فاجعه ثانويه شود، آسيبي نرسيده است. او هم تأييد مي‌كند كه آب شهري 5شهر سرپل‌ذهاب، قصرشيرين، ثلاث باباجاني، دالاهو و اسلام‌آباد كدر شده و مردم نياز به آب شرب دارند.
براساس آمار ارائه‌شده در گزارش مورد اشاره اين كارشناس سازمان مديريت، در 5شهر استان كه تحت‌تأثير زلزله قرار گرفته‌اند، بيش از 320هزار نفر ساكنند و عمدتا نياز به كمك دارند. او به از كار افتادن نسبي بيمارستان سرپل ذهاب اشاره كرده و مي‌گويد: بخشي از كشته‌ها به تخريب بخشي از بيمارستان اين شهر برمي‌گردد.
او مي‌گويد: اغلب مردم كرمانشاه هم شب را بيرون از خانه سپري كردند و طبق گزارشي كه به سازمان رسيد، اين وضعيت در تمام نقاط استان حاكم بود. مردم از ترس وقوع دوباره زلزله چادرخواب شده‌اند و فعلا هم اين ترس وجود دارد. نتيجه‌اي كه از گپ و گفت با اين كارشناس حاصل شد حكايت از آن دارد كه نمي‌توان آمار دقيق و كارشناسي از ميزان خسارات مالي و انساني ارائه داد و يكي، دو روز وقت لازم است تا همه آمارها تجميع و كل خسارات وارده معلوم شود.
- زلزله سرپل‌ذهاب به هيچ عنوان پيش‌بيني نشده بود
دكتر مهدي زارع
استاد پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي
زلزله‌اي كه در غرب كشورمان اتفاق افتاد به هيچ عنوان پيش‌بيني نشده بود. از 25سال قبل نيز درخصوص ساختار گسل ذهاب در اين منطقه مطالعاتي انجام شده و اين منطقه جزو مناطق لرزه خيز است اما اينكه چه زماني زلزله‌اي در اين منطقه اتفاق مي‌افتاد قابل پيش‌بيني نبود. در منطقه سر پل ذهاب زلزله‌هايي در سال‌هاي 958و 1150 هجري شمسي رخ داده، در سال 1967هم زلزله‌اي با 5.7ريشتر و در سال 1983هم زلزله‌اي با 5.1ريشتر اتفاق افتاده است. اين زلزله 7.3ريشتري كه در عمق 12كيلومتري زمين اتفاق افتاد براي 30ثانيه ادامه داشت كه 150ميليون نفر در منطقه بين‌النهرين، كشورهاي قفقاز، شرق تركيه، عراق و سوريه نيز آن را حس كردند. كانون وقوع زلزله منطقه مرزي ايران و عراق بوده و برخي محاسبات به سمت ايراني بودن و برخي محاسبات نشان مي‌دهد كانون آن در عراق بوده است. آنچه مسلم است اينكه اين زلزله در مرز 2 كشور اتفاق افتاده است. انتظار داريم با لرزه‌اي كه در اين منطقه به وقوع پيوسته تا يك سال آينده شاهد وقوع پس لرزه‌هاي متعدد باشيم كه تاكنون بزرگ‌ترين پس لرزه‌اي كه به ثبت رسيده 4.7ريشتر بوده است. اين پس‌لرزه‌ها ممكن است باعث آسيب بيشتر به ساختمان‌هايي شود كه در زلزله اوليه آسيب ديده‌اند؛ به همين دليل به مردم توصيه مي‌شود كه بعد از وقوع نخستين زلزله از ساختمان‌هاي نيمه تخريب شده و آسيب ديده دور شوند.شايعاتي شنيده مي‌شود مبني بر اينكه اين زلزله باعث فعال شدن گسل‌هاي مشا، ري، پيشوا، ايوانكي و... در تهران مي‌شود كه اين شايعات صحت ندارد و گسل‌هاي تهران براي خودشان خطرناك هستند و هر لحظه ممكن است فعال شوند اما فعاليت آنها ربطي به زلزله اخير ندارد.