بارها مخاطبان صفحه محيط‌زيست در تماس با همشهري پرسيده‌اند كه براي حفظ محيط‌زيست چه بايد كرد؟ آنها مي‌گويند ما نگرانيم. ما مي‌خواهيم نسبت به سهم خودمان، براي محيط‌زيست كاري كنيم. واقعا چه بايد كرد آن هم در شرايطي كه روزبه‌روز بحران‌هاي محيط‌زيست آشكارتر مي‌شود؟ اين نگراني‌ها قابل تحسين است اما برخي فراتر از اين نگراني وارد گود مي‌شوند و بي‌آنكه مشكلات، آنها را دلسرد كند با پشتكار و دلگرمي، هدفي را كه انتخاب كرده‌اند دنبال مي‌كنند؛ لازم باشد پافشاري هم مي‌كنند و اگر مسئولي هم روي خوش به آنها نشان نداد دست از كار نمي‌كشند؛ تلاش مي‌كنند تا راهي براي رسيدن به هدف پيدا كنند. طاهره خدامرادي يكي از كساني است كه دل در گروي حفاظت از محيط‌زيست دارد. او كه دانش‌آموخته جامعه‌شناسي است با همكاري دوستانش تشكل مردم‌نهاد «راز موفقيت بيشه سبز» را در استان ايلام - يكي از محروم‌ترين استان‌هاي كشور- بنيان گذاشت؛ تشكلي كه در كنار فعاليت‌هاي محيط‌زيستي، به امور خيريه هم مشغول است. اجراي طرح تفكيك زباله خشك از تر، اجراي طرح صبحانه دانش‌آموزان بي‌بضاعت و طرح «هر زائر يك نهال» از جمله فعاليت‌هاي قابل تامل اين فعال محيط‌زيست و همكارانش در تشكل مردم‌نهاد راز موفقيت بيشه‌سبز بوده است؛ فعاليت‌هايي كه باعث شده اين تشكل در سال92 به‌عنوان تشكل برگزيده ملي انتخاب شود. از همين رو، سراغ طاهره خدامرادي رفتيم و با او درباره فعاليت‌هايش و مشكلاتي كه با آن مواجه شده گفت‌وگو كرديم. او مي‌گويد بايد از ظرفيت مردم براي حل مشكلات استفاده كنيم.
- از خودتان و از تشكل‌تان بگوييد و اينكه تشكل شما در چه زمينه‌‌هايي فعال است؟
من فارغ‌التحصيل كارشناسي ارشد جامعه‌شناسي هستم و بعد از ساعت اداري، وقتم را صرف تشكل مي‌كنم. تشكل ما كه «راز موفقيت بيشه سبز» عنوان دارد يك تشكل محيط‌زيستي است. سال87 شكل گرفت و از سال90 به‌صورت حرفه‌اي كار خود را آغاز كرد و حالا در زمينه محيط‌زيست و امور خيريه فعال است.
- با چه مشكلاتي مواجه شديد؟
يكي از مهم‌ترين مشكلات اين بود كه هيچ نهاد و سازماني تشكل ما را جدي نمي‌‌گرفت و به آن بها نمي‌داد. ما چند سال فعاليت كرديم تا سرانجام در سال92 توانستيم با تلاش فراوان خودمان را اثبات كنيم. آنقدر تلاش كردم كه از سال گذشته مشاور مديركل منابع طبيعي استان شدم. مشكلي كه وجود دارد كسي به تشكلها اعتماد ندارد و يك نگاه غيرعادلانه نسبت به تشكلها وجود دارد. ممكن است اين نگاه ناشي از آن باشد كه برخي تشكلها نتوانسته‌اند كارهايي كه به آنها محول شده انجام بدهند. مسلم است كه اين قبيل كارها، دشواري‌هاي فراوان دارد به‌خصوص اگر توسط يك مؤسسه يا نهاد غيردولتي انجام بشود. اجازه بدهيد مثالي بزنم. سال‌هاي90 و 91 ميخواستيم طرح تفكيك زبالههاي خشك از تر را در ايلام كه يك منطقه بسيار محروم است، اجرا كنيم. اما شهرداري روي خوش نشان نداد. آن زمان با 6ميليون تومان هزينه، كيسه‌هاي زباله‌اي تهيه كرديم كه بخشي از آنها مخصوص زباله تر و بخشي مخصوص زباله خشك بود. اين كيسه‌ها را با كمك ساير اعضاي تشكل راز موفقيت بيشه سبز همراه با سي دي آموزشي و بروشور و نيز آموزش چهره‌به‌چهره دراختيار مردم گذاشتيم. بعضي از آنها سواد نداشتند و اعضاي تشكل براي آموزش آنها وقت زيادي صرف كردند. به مردم گفتيم اگر زباله خشك و تر را تفكيك كنيد در قبال زبالههاي خشك، مواد شوينده به شما داده خواهد شد. اين كار در محله «سبزي‌آباد» كه يك محله بسيار محروم و مستضعف نشين است جواب داد؛ چون حالت تشويقي داشت آنها به اجراي اين طرح تشويق شدند و سرساعت مشخص زبالههاي تفكيك شده را تحويل مي‌دادند و هديه‌شان را دريافت مي‌كردند. با اين شيوه تفكيك زباله نهادينه شد. تصور شهرداري اين بود كه اين كار عملي نيست ولي ما اين كار را با موفقيت انجام داديم.
- چطور ايده « هر زائر يك نهال» به ذهن شما رسيد؟
اگر در منطقه‌اي زندگي كنيد كه بيشتر روزهاي سال با ريزگرد درگير باشيد و آلودگي‌ها، مجالي براي نفس‌كشيدن باقي نگذارد و بيماري‌‌هاي قلبي، تنفسي و چشمي روزبه‌روز بيشتر شود به فكر چاره مي‌افتيد. البته پيش از ايده هر زائر يك نهال، ما روي كمربند سبز براي مقابله با ريزگردها كار كرديم اما مهم‌ترين انگيزه اجراي اين طرح، استفاده از ظرفيت مردم بود. ميخواستيم خود مردم بيايند پاي كار. در واقع وقتي مرز مهران براي زائران باز شد زمينه خروج 2ميليون زائر از اين منطقه فراهم شد. خب اين يك ظرفيت بسيار بالايي است كه اگر از آن استفاده شود مي‌تواند تحولي ايجاد كند. با اين نگاه بود كه طرح هر زائر يك نهال را مطرح كرديم.
- چه زماني اين طرح را به مسئولان ارائه كرديد؟ و واكنش مسئولان به اين طرح چه بود؟
سال94 اين طرح را به استانداري و منابع طبيعي پيشنهاد دادم. آنها گفتند اين طرح جالبي نيست. توجيه‌شان اين بود كه زائران خسته هستند و از اين طرح استقبال نمي‌‌كنند. مشكل ديگري كه مطرح كردند، اين بود كه كشور عراق بايد مشاركت كند كه اين هم مانعي براي اجراي طرح است. اما من يك‌سال پافشاري كردم تا اينكه اين طرح را در ستاد اربعين مطرح و به ابعاد مختلف آن ازجمله نقش مهم آن در مهار گرد وغبار و ايجاد زمينه مشاركت مردم اشاره كردم. اين توضيحات بسيار كارساز واقع شد و استاندار با كليت طرح موافقت و از آن حمايت كرد. پس از آن نشستي با فرماندار شهر كوت عراق برگزار شد و عراقي‌ها مجوز عبور ما از مرز را براي اجراي طرح صادر كردند. استاندار سابق ايلام محمدرضا مرواريد و دكتر رضا احمدي، مديركل منابع طبيعي استان هم از آغاز تاكنون تمام قد از اين طرح حمايت كرده‌اند. علاوه‌براين، حسين كلانتري، معاون سياسي - امنيتي استاندار هم همواره حامي اين طرح بوده و بديهي است اگر اين حمايت‌ها نبود اين طرح هرگز اجرا نمي‌شد. چون ما نه بيل مكانيكي و تانكر داشتيم و نه مي‌توانستيم اين وسايل را اجاره كنيم. اما با حمايت مسئولان محلي اين وسايل تأمين و عمليات چاله‌كني در اراضي مورد نظر انجام شد.
- از چه زماني اقدامات اين طرح آغاز شد؟
سال گذشته اقدامات اجرايي اين طرح آغاز شد و از مهران تا پل زائر- مسيري حدود 10كيلومتر- را نهال‌كاري كرديم. امسال هم در ادامه همان مسير نهال‌كاري انجام مي‌شود. شيوه كار به اين شكل است كه زائران در مسير برگشت از زيارت عتبات عاليات در عرصه‌هايي كه چاله ايجاد شده نهال مي‌كارند.
- چطور زائران را دعوت به اين كار مي‌كنيد؟
ما يك بنر بزرگ در معرض ديد اتوبوس‌ها و زائران پياده نصب كرده‌ايم. ابتدا اين تصور وجود داشت كه شايد خيلي از اين طرح استقبال نشود اما اين طرح با استقبال پرشور زائران مواجه شد. وقتي راننده اتوبوسي با ديدن اين بنر و با درخواست زائران توقف كرد همكاران من در مؤسسه «راز موفقيت بيشه سبز» با يك بسته فرهنگي به ميان زائران رفتند و با تراكت‌هاي تبليغاتي كه روي آنها احاديثي مرتبط با درختكاري نوشته بود درباره طرح توضيح دادند. تقريبا 80درصد زائران با شنيدن توضيحات همكارانم به كاشت نهال ترغيب و تشويق شدند. همان وقت به زائران نحوه كاشت نهال را آموزش داديم و به داوطلبان نهال اهدا كرديم. هيچ اجباري هم در كار نبود و نيست. هر زائر با دل وجان يك نهال مي‌كارد و با بيلچه‌هاي كوچكي كه در اختيارشان مي‌گذاريم چاله را پر و آن را آبياري مي‌كند.
- آب مورد نياز نهال‌ها را چگونه تأمين مي‌كنيد؟
ما گونه‌هايي مثل كنار، كهور و نخل‌هاي زينتي را براي كاشت انتخاب كرده‌ايم كه به آب كم نياز دارند. اين نهال‌ها را با همكاري منابع طبيعي، شهرداري و نيروهاي مردمي آبياري مي‌كنيم. محيط‌زيست هم سال گذشته همكاري بسيار خوبي داشت و با گشت‌هاي موتوري نهال‌ها را در ايام ازدحام زائران پايش مي‌كرد تا آسيبي نبيند.
- شما گفتيد كه در امور خيريه هم فعال هستيد اگر ممكن است به اين فعاليت‌ها هم اشاره كنيد.
در زمينه ترك اعتياد كارهاي زيادي انجام داده‌ايم و با بهزيستي دراين زمينه همكاري مي‌كنيم. كارگاه‌ها و كلاس‌هاي آموزشي متعددي براي ترك اعتياد برگزار كرده‌ايم. يك كار ديگري كه دوست دارم به آن اشاره كنم طرح صبحانه دانش‌آموز براي خانواده‌هاي بي‌بضاعت بود كه مادران خانواده‌ها از روي ناآگاهي بچه‌هاي دانش‌آموزشان را بدون صبحانه به مدرسه مي‌فرستادند. براي اجراي اين طرح، روزانه با هزينه شخصي 200 تخم‌مرغ تهيه مي‌كرديم و وعده صبحانه به دانش‌آموزان مي‌داديم. با اين كار كم‌كم خانواده‌ها متوجه شدند، صبحانه تا چه اندازه در يادگيري فرزندشان مؤثر است. الان ديگر بچه‌هايشان را بدون صبحانه به مدرسه نمي‌فرستند. برگزاري كلاس‌هاي آموزشي براي زنان جداشده از همسر با مشاركت بهترين استادها و مشاوران، از ديگر كارهايي است كه تشكل ما در استان ايلام انجام داده و موفق شده نگاه اين زنان را به زندگي عوض كند. در واقع ابتدا آنها را درمان كرديم بعد با مشاوره نشاط و اميد را به آنها و خانواده‌هايشان بازگردانديم؛ آن هم در يك استان فوق‌العاده محروم. البته اين دوره‌ها، دوره‌هاي يك روزه و 2 روزه نبود بلكه يك دوره 6 ماهه بود. الان آنها وارد جامعه شده‌اند و با مشاغل مختلفي چون آرايشگري و خياطي خودشان را اداره مي‌كنند.
- از نهادهاي دولتي و مسئولان چه انتظاري داريد؟
حمايت، احترام و ارزش قائل‌شدن همه‌‌چيزي است كه تشكلها از مسئولان انتظار دارند؛ چون ما از اعتبار لازم برخورداريم و هزينه‌هاي مورد نياز را خيرين تأمين مي‌كنند. هرجا برويم و طرحي پيشنهاد بدهيم ما را مي‌پذيرند. ما انتظار خاصي نداريم فقط مي‌خواهيم مسئولان تشكل‌هاي نوپا را هم بپذيرند. بررسي كنند ببينند اگر تخصص دارند و مي‌توانند كار كنند از آنها حمايت كنند. وقتي حمايت بكنند مي‌توان كارهاي بزرگ انجام داد. نمونه‌اش همين طرح هر زائر يك نهال. با اجراي اين طرح، الان شهر مهران كه يك شهر ناشناخته و بن بست بود شناخته شد. اكنون بسياري از زيرساخت‌هاي اين شهر تغيير كرده است. حالا زمان آن است كه از بعد اجتماعي، اقتصادي و اشتغالزايي هم به مهران پرداخته شود. من مطمئنم كاري كه مردم مي‌كنند امكان اشتباه در آن بسيار كم است. بايد از ظرفيت مردم استفاده كنيم.
- اقدامات شاخص
ما در زمينه محيط‌زيست اقدامات مؤثري انجام داده‌ايم. براي نمونه درشهر ايلام دستگاه بازيافت زباله وجود ندارد و در نتيجه يك پيمانكار غيربومي با هزينه‌هاي سنگين، زبالههاي صنعتي، پسماندهاي بيمارستاني و زبالههاي اداري و شركتي را به خارج از شهر مي‌برد. ما آخر هفته‌ها نيروهاي مردمي را ساماندهي مي‌كنيم و با مشاركت آنها طبيعت را پاكسازي مي‌كنيم.