با وجود اين، به اين عرصه‌ها اغلب به چشم محل توليد علوفه نگاه مي‌شود درحالي‌كه ارزش‌هاي زيست‌محيطي مراتع 4برابر ارزش‌هاي اقتصادي (نظير توليد علوفه) اين عرصه‌هاست؛ ارزش‌هايي كه نه‌تنها براي بسياري از مردم ناشناخته باقي مانده كه بسياري از مسئولان هم توجهي به آن ندارند و از همين رو دامنه تخريبها در رويشگاه‌هاي طبيعي و مرتعي روزبه‌روز گسترده‌تر مي‌شود. بخشي از اين تخريبها ناشي از تصرف و دست‌اندازي سودجويان است اما بخشي ديگر از تخريبها ناشي از اجراي طرح‌هاي عمراني ازجمله جاده‌كشي، خطوط انتقال نيرو، سدسازي و معدنكاري است كه بدون ارزيابي واقعي زيست‌محيطي به مرحله اجرا درمي‌آيد. اين درحالي است كه مراتع در مهار سيلاب‌ها، تغذيه سفره‌هاي زيرزميني آب، كنترل ريزگردها، جذب گردوغبار و تلطيف هوا نقشي كارساز دارند. مهندس ابوالفضل ياوري، مديركل دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري درگفت‌وگو با همشهري تاكيد كرد؛ حفاظت از مراتع در شرايط فعلي كه كشور با بحران‌‌هاي محيط‌زيستي مواجه است، ضرورتي اجتناب‌ناپذير است؛ به‌ويژه كه اين عرصه‌ها نقشي مؤثر در كاهش فرسايش خاك و مهار آب‌‌هاي سطحي و تغذيه سفره‌هاي آب زيرزميني دارند.
- چندهكتار از عرصه‌هاي كشور به مراتع اختصاص دارد؟
سطح مراتع كشور 84/7ميليون هكتار است. البته اين مراتع وضعيت‌هاي متفاوتي دارند. در واقع مراتع را براساس وضعيتي كه دارند مي‌توان ذيل 3بخش دسته‌بندي كرد؛ مراتع خوب يا متراكم با بيش از 50درصد پوشش گياهي كه سطح آنها 7/2ميليون هكتار است؛ مراتع متوسط يا نيمه‌متراكم با 26 تا 50درصد پوشش گياهي كه 21/5ميليون هكتار از مراتع كشور را تشكيل مي‌دهند؛ مراتع ضعيف با 5 تا 25درصد پوشش گياهي كه با 56ميليون هكتار مساحت، بيشترين سطح مراتع را شامل مي‌شوند. اين آمار نشان مي‌دهد كه عمده مراتع كشور ضعيف و كم‌تراكم است؛ آن هم در شرايطي كه سرزمين ما با توجه به پديده گردوغبار و بحران آب، بيش از هر زمان ديگري نيازمند پوشش گياهي است.
- ارزش مراتع كشور از نظر اقتصادي و زيست‌محيطي چقدر است؟
ارزش ريالي توليد علوفه در مراتع كشور، بالغ بر 16هزار و 50ميليارد ريال است اما آنچه حائز اهميت است، ارزش‌هاي زيست‌محيطي مراتع است كه 4برابر ارزش اقتصادي اين عرصه‌هاست و در زندگي انسان‌ها نقش حياتي دارد. بنا بر تحقيقات، خدمات يا ارزش‌هاي زيست‌محيطي منابع طبيعي را مي‌توان ذيل 17عنوان دسته‌بندي كرد كه تلطيف هوا، جلوگيري از افزايش آلاينده‌هاي زيست‌محيطي، كاهش گازهاي گلخانه‌اي، تأمين آب، جلوگيري از فرسايش خاك، تسهيل گرده‌افشاني، توليد مواد غذايي، قابليت‌هاي گردشگري و توليد مواد خام، ازجمله اين خدمات است. در اين ميان مراتع و به طور كلي انواع پوشش گياهي، نقشي كارساز در جلوگيري از فرسايش خاك و هدررفت آب دارند؛ به طوري كه اگر پوشش گياهي از 20درصد به 80درصد برسد فرسايش خاك و هدررفت آب، به 5درصد كاهش مي‌يابد؛ ضمن اينكه زمينه نفوذ آب به سفره‌هاي زيرزميني، قنوات و چشمه‌ها هم فراهم مي‌شود.
- چه عواملي مراتع كشور را تهديد مي‌كنند؟
يكي از معضلاتي كه مراتع كشور را تهديد مي‌كند، چراي غيرمجاز دام در اين عرصه‌هاست. هم‌اكنون 2/65ميليون واحد دامي در مراتع كشور وجود دارد؛ در حالي كه ظرفيت مجاز حضور دام در مراتع، 35ميليون واحد دامي است. اين يعني نزديك به 2برابر حد مجاز، دام در مراتع كشور در حال چراست. عامل ديگري كه باعث تغييرات كمي و كيفي مراتع و پوشش گياهي شده، تغييرات اقليمي در چند دهه اخير است. به اين موارد بايد بهره‌برداري بيش از ظرفيت، همچنين دست‌اندازي به مراتع و تغيير كاربري و تبديل اين عرصه‌ها به اراضي زراعي و نيز تصرفات غيرقانوني را اضافه كرد. اين عوامل دست به دست هم داده و پوشش گياهي مراتع را به مخاطره انداخته است. خوشبختانه سازمان جنگل‌ها و مراتع تعامل خوبي با قوه قضاييه دارد؛ با وجود اين از مسئولان قضايي انتظار داريم كه زمان رسيدگي به پرونده‌هاي تصرفات غيرقانوني در عرصه‌هاي منابع طبيعي را كاهش دهد و در برخورد قاطع با متخلفان، از سازمان جنگل‌ها و مراتع بيش از پيش حمايت كند.
- پروژه‌هاي عمراني و معدنكاري، چه سهمي در تخريب مراتع دارند؟
درست است كه بهره‌برداري از معادن، سهم بزرگي در توسعه اقتصادي كشور دارد اما بهره‌برداري از معادن، بايد بر اساس اصول علمي و فني و رعايت همه‌جوانب زيست‌محيطي انجام شود. اجراي ساير طرح‌هاي عمراني اعم از راه‌سازي و احداث خطوط انتقال انرژي مثل آب، برق، گاز و نفت، نيازمند مطالعات دقيق منابع طبيعي و پيوست‌هاي زيست‌محيطي است تا عرصه‌هاي منابع طبيعي و پوشش گياهي تخريب نشود.
- با چه راهكارهايي مي‌توان با مخاطراتي كه مراتع كشور را تهديد مي‌كنند مقابله كرد؟
با توجه به اينكه 25درصد ارزش‌هاي مراتع مربوط به توليد علوفه است و 75درصد ارزش‌هاي آنها مربوط به ارزش‌هاي زيست‌محيطي، لازم است كه دولت، اعتبارات لازم را براي انجام عمليات بيولوژيكي و مكانيكي به منظور ذخيره نزولات آسماني، كشت گياهان صنعتي، دارويي و مرتعي و اجراي عمليات آبخيزداري فراهم كند. اين اقدامات علاوه بر توسعه پوشش گياهي، باعث كاهش هدررفت آب و نفوذ آن به سفره‌هاي زيرزميني مي‌شود. همچنين اقتصاد مرتع‌داران و ارزش‌هاي زيست‌محيطي مراتع تقويت مي‌شود.
- معيشت چند خانوار به مراتع وابسته است؟
هم‌اكنون، معيشت و اقتصاد حدود 960هزار خانوار با جمعيت تقريبي 5ميليون نفر، وابسته به مراتع است. ظرفيت توليد علوفه در مراتع كشور هم 10/7ميليون تن است اما به‌دليل خشكسالي‌هاي پي‌درپي، اين ميزان حدود يك ميليون تن كاهش يافته است. بر اين اساس، ضروري است كه تسهيلات لازم براي تأمين علوفه موردنياز در اختيار مرتع‌داران قرار بگيرد.
- چطور مي‌توان فشار دام بر مراتع كشور را كاهش داد؟
توانمندسازي جوامع عشايري و روستايي و توسعه اقتصادي اين جوامع با ايجاد صنايع كوچك روستايي، تشكيل دامداري‌هاي صنعتي، راه‌اندازي كارگاه‌هاي توليد صنايع‌دستي و ساير مشاغل مرتبط با جوامع روستايي، نيز توسعه كشت گياهان دارويي و صنعتي از راهكارهايي است كه باعث كاهش فشار دام بر مراتع كشور مي‌شود. علاوه بر اين براي حفظ محيط‌زيست و حفاظت از پوشش گياهي مراتع، ضروري است كه با مديريت درست و اعمال شيوه‌هايي نظير كنترل پروانه‌هاي چراي دام و تهيه طرح‌هاي مرتع‌داري و فراهم‌كردن زمينه مشاركت مرتع‌داران، بهره‌برداري از مراتع، ضابطه‌مند شود. جلوگيري از تغيير كاربري و واگذاري مراتع براي فعاليت‌هاي كشاورزي، از ديگر راهكارهاي حفاظت از مراتع است.