هر دوي آنها بيماري قند دارند و با شغل كارمندي، نمي‌توان كفاف هزينه‌هايشان را داد. پدر، صبح تا عصر در يك شركت به‌عنوان نگهبان مشغول به‌كار است و عصرهايش داستان ديگري دارد. او ترك موتور مي‌نشيند، جليقه و كلاهي همرنگ مي‌پوشد و گوشي موبايلش را به انتظار درخواست پيكي در دست مي‌گيرد. به همين ترتيب و با كار‌كردن به‌عنوان پيك موتوري آنلاين، توانسته است هزينه داروي بچه‌هايش را تأمين كند. طي يكي دو سال اخير، شهر پر از راننده‌هاي موبايل به‌دست شده كه هر كدام از آنها، روايتي براي خود دارند. بعضي براي تأمين هزينه‌ها به‌عنوان شغل دوم و سوم به‌سادگي به همكاري با استارتآپها روي آورده‌اند و بعضي نيز بعد از مدت‌ها بيكاري، توانسته‌اند كاري براي خود دست‌وپا كنند.
ابتدا فقط راننده‌هاي ماشين توانستند به چنين شغل‌هايي روي بياورند اما كمي بعد، حمل‌ونقل موتوري نيز از هجوم استارتآپها در امان نماند و موتورسواران نيز سوداي آنلاين شدن در سر پروراندند. پيش‌تر نيز فعاليت دفاتر پيك موتوري به‌صورت تلفني در شهرهاي بزرگ رايج بود. يكي از آنها به‌طور زنجيره‌اي فعاليت مي‌كرد و در سطح شهر دفاتر زيادي را راه‌اندازي كرده بود. پيك بادپا حالا با موج جديد استارتآپها، كوچك‌تر شده و قدرت سابق را ندارد. دفاتر محلي پيك موتوري نيز كه بيشتر در مركز شهر به مانند آژانس‌هاي خودرو فعاليت دارند، به حاشيه رانده شده‌اند.
رضا دلبري، جواني دهه هفتادي و ۲۶ ساله است. او دانشگاه نرفته و به جاي آن، ۸ سال است كه با پيكهاي موتوري كار مي‌كند اما در يك سال اخير، شيوه كارش تغيير كرده است. دلبري به همشهري مي‌گويد:«حالا همه‌چيز دست خودم است. هر وقت بخواهم كار مي‌كنم، هروقت نخواهم كار نمي‌كنم. درآمدم هم دست خودم است و راضي‌تر هستم. درست است كه كار پيك موتوري است، ولي انگار در يك شركت كار مي‌كني.
بعضي روزها 5-4 ساعت و بعضي روزها هم شده كه تا ۱۸ ساعت كار كرده‌ام. اينكه مي‌گويند با كار پيك موتوري مي‌شود 4-3 تومن درآمد داشت، درست است». او ادامه مي‌دهد:«البته دقت كنيد كه كار سختي است. خيلي با كار كارمندي و در يك دفتر نشستن فرق دارد. هم خطر دارد، هم بالاخره هزينه‌هاي استهلاك موتور هم حساب مي‌شود. ماهانه نمي‌توان گفت، اما درست كه كار كني، مي‌شود حداقل ساعتي ۱۰هزار تومان درآمد داشت». اين موتورسوار آنلاين درباره مواجهه با صنف سنتي نيز مي‌گويد:«به‌علت كلاه و جعبه‌اي كه استفاده مي‌كنيم، مشخص است كارمان چيست. بعضي وقت‌ها سنتي‌ها كه ما را مي‌بينند، گلايه دارند. مي‌گويند درآمدشان كم شده يا اعتراض دارند كه مثلا چرا مسيري را كه ما ۲۰ تومان مي‌گيريم، شما از مشتري ۱۰ تومان مي‌گيريد».
به همين ترتيب موبايل‌ها كسب‌وكار موتوري‌ها را نيز متحول كرده‌اند؛ تحولاتي كه چگونگي آن تنها از طريق گفتوگو با نمايندگان هر دو طرف، صنف سنتي و جوان‌هايي كه محيط فيزيكي كار را بي‌اعتبار كرده‌اند، روشن مي‌شود.
- تعطيلي دفاتر پيك موتوري
اتحاديه صنف پيك موتوري و وانت‌بار در سال ۷۴ تاسيس شد اما هم‌اكنون رئيس ندارد و انتخابات آن قرار است ظرف يك‌ماه و نيم آينده برگزار شود. داود محمدي، بازرس سابق اين اتحاديه در گفتوگو با همشهري درباره آمارهاي صنف‌شان مي‌گويد:«اين صنف طي سال‌هاي گذشته درست ساماندهي نشده و آمار غيررسمي زياد داريم. ولي آمار رسمي نشان مي‌دهد كه ۳۵۰ دفتر پيك موتوري، در اتحاديه تهران عضو هستند. البته نمي‌دانم الان چند دفتر فعالند، چون آخرين اطلاعات را ندارم. تعداد راننده‌هاي فعال در هر دفتر متغير است؛ يك زماني 30، 20 نفر بودند. حالا تعداد آنها به ۱۵ نفر رسيده است».
۳۵۰ دفتر، هر كدام به‌طور ميانگين ۱۵ نفر موتورسوار داشته باشد، ۵هزار و ۲۵۰ نفر مي‌شود. محمدي با استناد به اين رقم مي‌گويد:«ما با اين تعداد قابليت اين را داريم كه به‌راحتي كل حمل‌ونقل پيك موتوري و وانت‌بار استان تهران را در دست بگيريم. اما به‌جز اين كسبوكارهاي آنلاين كه به‌طور غيرقانوني فعاليت مي‌كنند، در بازرسي‌ها مشخص مي‌شود كه در زيرپله‌ها دو خط تلفن گذاشته‌اند و به راحتي پيك دريافت مي‌كنند».
اين در شرايطي است كه تنها يك پيك موتوري آنلاين طي يك سال توانسته است چند هزار موتورسوار را جذب سيستم خود كند. دقيقا همين مسئله كسب‌وكار پيكهاي سنتي را به چالش انداخته و به اعتقاد بازرس سابق اتحاديه پيك موتوري، يك سونامي راه افتاده است. محمدي مي‌گويد:«هم‌اكنون دفاتر ما وضعيتي بسيار بحراني دارند. بايد دستگاه‌هاي مربوط به‌خاطر اين مشكلات با هم تعاملاتي داشته باشند. حساب كنيد به‌طور ميانگين، روزانه ۵۰ تا ۶۰ تماس داشته باشيم. براي اجاره يك واحد تجاري رقمي معادل 3ميليون تومان بايد اجاره پرداخت كرد. زنگ‌خورها هم در حال كم‌شدن است و اين وضعيت به‌نحوي است كه دفاتر ما به‌طور خودكار در حال از بين‌رفتن هستند. اين مسئله اپيدمي شده و يك سونامي بين پيكهاي موتوري است».
او با گلايه ادامه مي‌دهد:«در هيچ جاي دنيا كسبوكارهاي سنتي را از بين نمي‌برند. متأسفانه مسئولين ما براي اين اپليكيشن‌ها مسائل اين‌چنيني را بررسي نكرده‌اند. همينطور بدون مطالعه، اپليكيشن راه انداخته‌اند. ببينيد ما جمعه‌بازار داريم، پاساژ هم داريم، هر كدام خرج و دخل خودش را دارد و با آمدن يكي، ديگري از بين نرفته است. تغييرات اين‌چنيني كسب‌هاي سنتي را هيچ‌وقت از بين نبرده‌اند. اما با آمدن اپليكيشن‌هاي پيك موتوري اتفاق ديگري افتاد. اينها تمام كسب و كار دفاتر ما را از بين برده‌اند. مسائلي هم دارند كه بايد از نظر اجتماعي به آنها توجه كرد».
- استارت‌آپ‌هاي عجول و چالش اصناف حمل‌ونقلي
اين فعال صنفي معتقد است كه پيكهاي آنلاين مشكلات امنيتي جدي دارند. محمدي، ادعايش را چنين توضيح مي‌دهد:«ديدگاه خودم به‌عنوان يك عضواتحاديه پيك موتوري و وانت‌بار اين است كه در جامعه فعلي امنيت، مسئله بسيار مهمي است كه بايد به آن رسيدگي شود. ديديم كه مسائلي براي مجلس ما به‌وجود آمد و بايد حواس‌مان جمع باشد. در پيك موتوري‌هاي سنتي، ما راننده و سرويس را مي‌بينيم ولي باز هم گاهي چيزهايي خارج از موازين شرعي و عرفي، رد و بدل مي‌شود. اصلا نمي‌دانيم اكثر اين موتوري‌هاي آنلاين چه‌چيزي جابه‌جا مي‌كنند».
او مي‌گويد:«در مدل سنتي، دفتر داريم، بار را مي‌بينند، مديري داريم كه خط‌مشي ترسيم مي‌كند، مثلا مي‌گويد پاكت در بسته را نگير و... اما موتوري آنلاين كه روي گوشي‌اش سرويس مي‌گيرد و قبض و رسيدي ندارد، پاكت دربسته‌اي را مي‌گيرد كه در آن مي‌تواند هرچيزي باشد. يكي از معضل‌ها اين است كه در مدل آنلاين بالاخره راس هرم را از بين مي‌بريم و نمي‌شود روي كارها نظارت داشت».
بازرس سابق اتحاديه، اعتقاد دارد كه كسب‌وكار پيكهاي آنلاين غيرقانوني است. او مي‌گويد:«ما بايد ببينيم شركت‌هاي آنلاين مجوزشان را از كجا گرفته‌اند. اگر از اتحاديه ما گرفته باشند، بايد طبق قانون‌و اساسنامه اتحاديه پيك موتوري و وانت‌بار كار كنند، بايد ديد نرخ‌گذاري توسط كجا انجام شده! بسياري از راننده‌هاي اين شركت‌ها بعد از 3-2ماه فعاليت ناراضي هستند. در برف و باران و... كار مي‌كنند و هيچ محلي براي استراحت ندارند». اما درصورت چنين نارضايتي‌هايي، چرا بايد شخصي در پيكهاي آنلاين به كارش ادامه دهد؟ محمدي مي‌گويد:«وقتي كه طرف مي‌بيند كسب‌وكارش با خطر روبه‌رو شده، مجبور است كه به اين فضا بپيوندد. ما بايد به زيباسازي شهر هم فكر كنيم. در هر گوشه‌اي از خيابان كه نبايد يك راننده با جليقه و كلاه ببينيم! راننده‌ها اگر جاو‌مكاني داشته باشند، سرويس را كه انجام دادند، مي‌آيند و استراحت مي‌كنند. اگر اپليكيشن به اين شكل اجرا شود، مشكلي ندارد ولي اينطور نيست».
اين عضو اتحاديه مي‌گويد:«حركت‌هايي عجولانه- چه در حوزه آژانس‌ها و چه پيكهاي موتوري- انجام شده كه كل زيرمجموعه حمل‌ونقل زير سؤال رفته است. حساب و كتابي نيست. هر كس از راه برسد، مي‌تواند يك اپليكيشن درست كند. اگر اتحاديه‌اي هست، بايد زيرمجموعه آن بيايند».
اصناف سنتي، خود آشوب بزرگي را كه در دنياي مدرن به جان كسب‌وكارهايشان افتاده، احساس كرده‌اند و به‌دنبال مدرن شدن هستند. صنف پيك موتوري و وانت‌بار نيز از اين قضيه مستثني نيست. بازرس سابق اين اتحاديه و كانديداي انتخابات هيأت مديره آينده آن درباره لزوم آنلاين شدن مي‌گويد:«شك نكنيد. نمي‌توانيم از زمان عقب بيفتيم، ما بايد خودمان را با زمان جلو ببريم. يك زماني ميرزا بنويس بوديم ولي الان كامپيوتر و اينستا هست و بايد به‌روز شويم. اما اين به روز شدن، بايد با تفكر باشد. كارگروهي پشتش باشد كه چالش‌هاي اين شغل را ترسيم كند و راه‌حل جلويش بگذارد. ما چه بخواهيم و چه نخواهيم، مسئله آنلاين شدن با استقبال از فضاي مجازي هم‌اكنون براي همه شغل‌ها وجود دارد. در بعضي صنف‌ها مديريت صحيحي اعمال شده و به چالش نخورده‌اند اما در كسبوكارهاي ما اينطور نبوده است».
- جذب ۳۰ هزار موتورسوار در خيابان‌هاي تهران
جليقه‌ها و كلاه كاسكت هاي يكرنگ، حالا هر روز در خيابان‌هاي شهر ديده مي‌شوند. رشد آنها به‌نحوي است كه با رفت‌‌وآمد روزانه نيز مي‌توان متوجه‌شان شد. الوپيك، نخستين پيك موتوري آنلاين بود كه در ايران به راه افتاد. مهدي نايبي، مديرعامل آن به همشهري مي‌گويد:«وجود بازار وسيع در تهران و كلانشهرهاي ديگر ايران و رسم استفاده از موتور براي جابه‌جايي بار و مسافر زيربناي شكل گرفتن ايده الوپيك بود. در شلوغي‌هاي تهران و زندگي‌هاي مردم، زمان اهميت زيادي دارد. از طرف ديگر استفاده از موبايل هم در 3-2 سال اخير رشد زيادي داشته است. باتوجه به همين مولفه‌ها اين ايده به‌صورت كاملا شخصي شكل گرفت و پياده‌سازي شد».
با اينكه اصناف سنتي براي زير سؤال بردن استارتآپها ادعا دارند كه آنها غيرقانوني فعاليت مي‌كنند، خود استارتآپها از نبود مرجعي قانوني گلايه دارند. نايبي درباره وجود مخالفت‌ها و مقابله‌هاي دولتي با كسب‌وكارشان مي‌گويد:«مخالفت جدي‌اي كه باعث اختلال در كسب و كار شود وجود نداشت. تنها موردي كه بسياري از استارتآپها در ايران با آن مواجهند اين است كه مشخص نيست كدام مراجع و نهادها متولي امر قانونگذاري و همچنين اخذ مجوز هستند. اين موضوع باعث سردرگمي استارتآپها مي‌شود و كار آنها را طي مراحل قانوني و اخذ مجوز دشوار مي‌كند».
درحالي‌كه در دفاتر رسمي پيك موتوري تهران نهايتا حدود ۵ هزار و ۲۰۰ نفر فعاليت مي‌كنند، اين اپليكيشن توانسته است طي يك سال، حدود ۳۰ هزار موتورسوار را جذب خود كند. نايبي درباره وسعت كسب‌وكارشان مي‌گويد:«در يك سال گذشته- يعني از زمان شروع به‌كار تا امروز- رشد بسيار بالايي داشته‌ايم اما اعلام اين رشد به‌صورت آماري مقدور نيست». اندازه، ارزش و وسعت شركت‌هاي تكنولوژيك در تمام دنيا مشخص است اما در ايران استارت‌آپ‌بازها سعي مي‌كنند خودشان را با آمار و ارقام سرزبان‌ها نيندازند؛ چرا كه حساسيت‌هاي بعد از آن، ادامه كار را به چالش مي‌اندازد. نايبي سربسته مي‌گويد:«رشدي كه در توسعه كسب و كار اين شركت صورت گرفت بيرون از حد تصور بود. اكنون الوپيك نزديك به ۳۰هزار موتورسوار را تحت پوشش دارد». 2ماه پيش، تعداد موتورسواران اعلام شده از سوي آنها، ۲۰هزار نفر بود. به اين ترتيب طي 2ماه، ۱۰ هزار نفر جذب نيرو داشته‌اند.
آنها روزانه ۷۰ هزار درخواست پيك نيز دارند كه ميانگين قيمت براي هر سرويس، حدود ۱۰ هزار تومان است. همچنين در 2ماه پيش، رقم ۵۰هزار درخواست روزانه اعلام شده بود و با اين حساب، تعداد سرويس‌هايشان نيز ۲۰هزار سفر در روز، بيشتر شده است. چشم‌انداز آنها رسيدن به همكاري با ۵۰ هزار راننده در انتهاي سال است. نايبي مي‌گويد:«كارها طبق روال برنامه‌ريزي شده ادامه دارد و ما بسيار روي اين امر حساس هستيم كه طبق برنامه‌هاي ماهانه و سالانه خود پيشرفت كنيم. خوشبختانه تاكنون انحرافي از برنامه‌هاي خود نداشته‌ايم».
- جدال با اصناف؛ كداميك امن‌‌ترند؟
اصناف معتقدند كه ظهور يكباره پيكهاي آنلاين، كسب‌وكار آنها را به چالش كشيده است. نايبي در اين‌باره مي‌گويد:«مسلما تبديل كسب و كارهاي سنتي به استارت‌آپ‌هايي با شيوه‌هاي نوين آثار سوء زيادي بر بسياري از دفاتر پيك موتوري گذاشته است. اما نبايد فراموش كرد كه زيانده شدن دفاتر پيك موتوري به‌دليل وجود استارت آپ‌ها نيست بلكه عدم‌به روزرساني نحوه ارائه خدمات از سوي آنها موجب شده كه مردم در دنياي تكنولوژيك حال حاضر ديگر اقبالي نسبت به آنها نداشته باشند. با اين حال طي يك سال گذشته با اصناف سنتي براي ما مشكل جدي به‌وجود نيامد. البته تلاش‌هاي كوچكي براي جلوگيري يا اختلال در كارهاي ما انجام شد اما خدا را شكر ما توانستيم برنامه‌هاي خود را به‌صورت قانوني پيش ببريم».
او ادامه مي‌دهد:«توصيه‌اي هم كه براي اصناف سنتي داريم اين است كه جلوگيري از پيشرفت و به روز شدن، راه‌حل حفظ بازار نيست و اتفاقا هر كسي مي‌تواند پيشتاز ايجاد تغييرات مثبت باشد. اگر اين اصناف تصور مي‌كنند كه با ايجاد اختلال در امر پيشرفت تكنولوژي مي‌توانند بازار خود را دست نخورده نگه دارند كاملا اشتباه مي‌كنند؛ چرا كه تكنولوژي تحت هر شرايطي راه خود را باز مي‌كند».
برخي معتقدند كه كار پيكهاي آنلاين، مشكلات امنيتي دارد اما آنطور كه نايبي توضيح مي‌دهد، آنها نظارت‌هاي دقيقي روي كارشان دارند. او مي‌گويد:«قصد و منظور اصناف از اين ادعاها مشخص است و حرف‌شان اشتباه است. ما ارتباط لحظه‌اي و قوي با پليس فتا و پليس اماكن داريم. ديتا بيس داريم و به‌طور لحظه‌اي از طرف آنها چك مي‌شود. چندبار اتفاق افتاده كه شخصي خواسته لاي كتاب يا بسته‌بندي لباس، توسط ما اقلام مشكل‌داري ارسال كند اما ما با هماهنگي پليس فتا و اماكن ،خيلي راحت در همان لحظه پيگيري كرده‌ايم». اگرچه الوپيك در راه‌اندازي سيستم موتوري آنلاين پيشتاز بوده است، اما ديگر يكه‌تاز بازار نيست.
اپليكيشن‌هاي ديگري همچنين خدماتي را به برنامه‌هايشان اضافه كرده‌اند اما استارت‌آپ‌بازها، قواعد رقابت را بلد هستند و به‌جاي گلايه، استقبال مي‌كنند. نايبي در انتهاي صحبت‌هايش مي‌گويد: «رقابت درهرحال و تحت هر شرايطي براي استارتآپها مناسب بوده‌است. بنابراين ما چنين نگاهي به اين موضوع نداريم كه رقبا باعث صدمه ديدن ما مي‌شوند بلكه در هر كسب‌وكاري وجود يك رقيب باعث تلاش بيشتر براي رشد و پيشرفت مي‌شود. اتفاقا ايجاد رقيب در حوزه پيك موتوري آنلاين موجب شد كه ما دقيق تر، سريع‌تر و بهتر كارهاي خود را پيش ببريم و در اين حوزه پيشتاز باشيم و درنظر داريم كه جايگاه برتر خود را در اين حوزه حفظ كنيم».
350 دفتر پيك موتوري عضو اتحاديه اين صنف هستند
15 نفر به طور ميانگين در هر دفتر پيك موتوري كار مي كنند
70 هزار سرويس روزانه توسط يك پيك موتوري آنلاين انجام مي شود
30 هزار موتورسوار با يك اپليكيشن آنلاين همكاري مي كنند
10 هزار تومان ميانگين هر سرويس آنلاين پيك موتوري است
2/4 ميليون تومان درآمد ميانگين ماهانه با 8 ساعت كار روزانه در پيك ها ي آنلاين است