هميشه گفته شده كه افزايش آگاهي‌هاي عمومي از شيوه‌هاي ابتلا به ايدز و پيشگيري‌هاي لازم، مي‌تواند در كاهش آمار مبتلايان تأثير‌گذار باشد؛ خصوصا كه آمارها نشان مي‌دهد در دنيا بيش از ۳۶ميليون نفر (يعني حدود نيم‌درصد جمعيت كره زمين) مبتلا به ويروس اچ‌آي‌وي هستند اما تنها ۴۶درصد از آنها از بيماري خود اطلاع دارند. اينها بهانه‌اي شد تا با دكتر فرداد درودي ـ مدير كشوري برنامه مشترك سازمان ملل در زمينه ايدز ـ در اين باره گفت‌وگو كنيم.
- آمارهاي وزارت بهداشت مي‌گويند ابتلا به ايدز از طريق انتقال جنسي افزايش يافته؛ در اين باره توضيح مي‌دهيد؟
متأسفانه همين‌طور است. شيوع بيماري از طريق رابطه جنسي در حال افزايش است؛ ضمن اينكه در سال۹۵ شيوع بيماري از طريق اعتياد تزريقي و رابطه جنسي، تقريبا برابر بوده است.
- الگوي ابتلا به ايدز در كشور تغيير كرده است؟
بله. تا سال‌ها، با بحران حضور معتادان تزريقي، تزريق‌هاي مشترك و سرنگ‌هاي آلوده روبه‌رو بوديم اما با همكاري‌هايي كه از سوي سازمان زندان‌ها و البته وزارت بهداشت و ساير سازمان‌هاي مرتبط در زندان‌هاي كشور صورت گرفت، حالا روند شيوع اچ‌آي‌وي/ايدز در زندان‌ها كنترل شده است اما همان‌طور كه الگوي مصرف موادمخدر از تزريق به انواع ديگر تغيير كرده، آمار انتقال تزريقي هم كاهش پيدا كرده؛ در حالي كه آمار انتقال جنسي افزايش داشته است. طبق آخرين آمار وزارت بهداشت، آمار انتقال جنسي با اختلاف كمي، از آمار انتقال تزريقي پيشي گرفته است. نكته ديگري كه در آمار وزارت بهداشت وجود دارد اين است كه قبلا اپيدمي ايران بيشتر، مردانه بود و بيش از 80درصد از افراد مبتلا مرد بودند (چون اعتياد تزريقي در ميان مردان، بيشتر از زنان بود) اما با افزايش انتقال از راه جنسي، درصد زنان مبتلا هم در سال‌هاي اخير افزايش داشته است.
- سازمان ملل و كشور ما چه برنامه‌هاي مشتركي در زمينه كنترل، پيشگيري و درمان ايدز دارند؟
ايدز، بيماري‌اي‌است كه در چند دهه اخير در جهان گسترش يافته و به دليل ويروسي‌بودن، نگراني‌هاي زيادي را ايجاد كرده است. نگراني‌هاي موجود در رابطه با گسترش اين بيماري سبب شده كه نهادهاي بهداشتي و فرهنگي در كشورهاي مختلف و همچنين نهادهاي بين‌المللي مانند سازمان ملل متحد، براي كنترل و درمان آن، تدابيري اتخاذ كنند. كشور ما نيز در اين رابطه برنامه‌هايي دارد كه برخي از آنها را با مشاركت سازمان ملل‌متحد به انجام مي‌رساند. ما در چارچوب برنامه استراتژيك كشوري كنترل ايدز با دولت همكاري مي‌كنيم. اين برنامه با همكاري 23دستگاه و وزارتخانه در كشور اجرا مي‌شود و يكي از اهداف اين برنامه 90-90-90 است.
- برنامه 90-90-90 چيست و چه اقداماتي در اين زمينه انجام شده است؟
طبق اين برنامه تا سال۲۰۲۰ بايد ۹۰درصد افراد مبتلا به اچ‌آي‌وي شناسايي شوند؛ همچنين ۹۰درصد مبتلايان بايد تحت درمان ضدويروسي قرار گيرند؛ علاوه بر آن بايد قابليت انتقال ويروس در ۹۰درصد افراد تحت درمان از بين برود. طبق اين برنامه، بايد تا سال2030 تعداد موارد جديد ابتلا در سراسر جهان، از 2ميليون نفر به ۵۰۰هزار نفر در سال، كاهش يابد. اين اهداف بايد تا سال۲۰۳۰ به ۹۵درصد افزايش يابد. همچنين عدالت در دسترسي به درمان نيز بايد مورد توجه قرارگيرد. تا سال۲۰۱۶، حدود 36/7ميليون نفر در دنيا به اچ‌آي‌وي/ايدز مبتلا شده‌اند كه حدود 34/5ميليون نفر از اين افراد، بالغ و حدود 2/1ميليون نفر، كودك زير ۱۵سال بوده‌اند. از شروع اين اپيدمي در دنيا تا پايان سال۲۰۱۶، ۳۵ميليون نفر به دليل عوارض بيماري فوت كرده‌اند. همچنين در سال۲۰۱۶، 1/8ميليون مورد جديد ابتلا به اين بيماري ثبت شده است. در مجموع در همين سال شاهد كاهش ۴۷درصدي موارد ابتلاي كودكان به اين بيماري نسبت به سال۲۰۱۰ بوديم و اين رقم از ۳۰۰هزار مورد، به ۱۶۰هزار مورد كاهش پيدا كرد. در افراد بالغ نيز نسبت به سال۲۰۱۰ ميزان موارد ابتلا، ۱۱درصد كاهش داشته است. درباره دستاوردهاي جهاني اجراي برنامه ۹۰-۹۰-۹۰ هم بايد گفت كه طبق گزارش‌هاي منتشرشده، تا پايان سال۲۰۱۵، ۶۰درصد بيماريابي در دنيا انجام شده است؛ علاوه بر آن، ۴۶درصد مبتلايان، تحت مراقبت و درمان قرار گرفته‌اند و ۳۸درصد نيز كاهش بار ويروس داشته‌اند.
- وضعيت ايران در زمينه اجراي اهداف برنامه ۹۰-۹۰-۹۰ چگونه بوده است؟
طبق آمارهاي ما تا پايان شهريور۹۶ تخمين زده شده است كه در ايران ۶۶هزار نفر به اين بيماري مبتلا هستند اما تاكنون حدود ۳۶هزار و ۵۰۰نفر شناسايي شده‌اند. ضمنا بر اساس همين آمار، گروه سني ۲۱ تا ۳۵سال، ۵۲درصد افراد مبتلا را تشكيل مي‌دهند و از ابتداي شيوع اين اپيدمي در كشور تاكنون ۱۰هزار نفر از مبتلايان، فوت شده‌اند. ما تاكنون توانسته‌ايم بيماريابي خود را در ميان افراد شناسايي‌شده كه مراجعه مرتب به مراكز بهداشتي داشته‌اند به ۴۰درصد، دسترسي به درمان را به ۵۰درصد و پوشش درماني را به ۸۲درصد برسانيم و روند روبه‌رشدي را در بازه زماني ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ طي كرده‌ايم.
- با اين برنامه تا چه اندازه مي‌توان ايدز را كاهش داد؟
چشم‌انداز ما به‌صفررساندن موارد جديد اچ‌آي‌وي، به‌صفررساندن مرگ‌هاي ناشي از اچ‌آي‌وي و به‌صفررساندن تبعيض تا سال2030 است. اين برنامه در سال2015 اعلام شد و اين 15سال به 2 فاز تقسيم شده كه فاز اول آن تا سال2020 ادامه دارد و فاز دوم آن، يك بازه زماني 10ساله (از 2020 تا 2030) را در بر مي‌گيرد. در 5سال اول ما ۹۰-۹۰-۹۰ را تعريف كرديم. علت معرفي اين برنامه اين است كه پيشرفت علم و ورود داروهاي جديد به بازار باعث افزايش طول عمر افراد مبتلا شده و به‌همين دليل به هدف به‌صفررساندن مرگ، نزديك مي‌شويم.
- در ايران چه اقداماتي براي شناسايي بيماران انجام شده است؟
از ابتداي ثبت بيماري اچ‌آي‌وي تاكنون حدود 36هزار بيمار شناخته‌شده داريم. تخمين ما اين است كه حدود 66هزار نفر در كشور با اچ‌آي‌وي زندگي مي‌كنند و اين به اين معناست كه حدود 32هزار نفر از اين افراد را نمي‌شناسيم. پس «90» اول كه شناسايي همه آدم‌هاي مبتلاست اهميت دارد؛ به همين دليل لازم بود كه برنامه افزايش تست انجام شود اما انجام اين برنامه ساده نبود چون برنامه تستينگ ما به‌صورت آزمايشگاهي بود و افراد بايد به آزمايشگاه مي‌رفتند و چند سري آزمايش مي‌دادند و منتظر مي‌ماندند تا جواب آزمايش آماده شود؛ از اين رو، كشور ايران سياست استفاده از تست‌هاي سريع تشخيصي را اتخاذ كرد تا بتواند در هر جايي اين آزمايش را تحت نظر مشاوران آموزش‌ديده انجام دهد. از سوي ديگر، تغييراتي در سياست‌ها و پروتكل‌هاي درماني ما و نوع داروها و رژيم‌هاي درماني ايجاد شده كه اين تغييرات هم تعداد كساني را كه بايد تحت درمان قرار بگيرند، افزايش مي‌دهد. اين اقدامات باعث شد كه پوشش درمان ما نسبت به چند سال پيش جهش داشته باشد. البته فعاليت‌هاي انجام‌گرفته هنوز كافي نيست و بايد به 2 تا 3برابر افزايش يابد؛ به طور مثـال در زمـينه تقســيم‌بندي 90-90-90 مفهوم ديگري كه از چند سال گذشته مطرح شد، پيشگيري از انتقال مادر به جنين بود. درواقع اگر در 3ماه اول بارداري تست انجام شود و مادر مبتلا در پروسه درمان قرار گيرد بچه، سالم به دنيا مي‌آيد.
- درباره برنامه پيشگيري انتقال از مادر به كودك بيشترتوضيح مي‌دهيد؟
اين برنامه روي 4ستون استوار است؛ نخستين ستون در رابطه با پيشگيري از ابتلاي زنان به اچ‌آي‌وي در سنين باروري است. برنامه‌هاي اين حوزه، بيشتر آموزشي‌است و تأكيد ما اين است كه توسط هم‌جنس انجام شود. درواقع «برنامه مشترك سازمان ملل در زمينه ايدز» (UNAIDS) همه‌جا تأكيد مي‌كند كه خدمات زنان توسط زنان و خدمات مردان توسط مردان ارائه شود تا مردم براي مراجعه، راغب‌تر شوند. ستون دوم، اين است كه خانم مبتلا به ايدز پس از ازدواج چگونه بهداشت باروري خوبي داشته باشد. ستون سوم اين است كه اگر خانم، قبل از اجراي اين برنامه‌ها بچه‌دار شده بود و بچه او هم مبتلا بود، چه كاري براي او و بچه انجام دهيم تا زندگي طبيعي و سالمي داشته باشند. اما يكي از راهبردهاي اساسي در كنترل ابتلا به اين بيماري در كشور، پيشگيري از انتقال ايدز از مادر باردار به جنين است. استراتژي آن نيز شناسايي هر چه سريع‌تر مادران باردار و درمان آنها انتخاب شده است. اين برنامه از سال93 در ۱۶دانشگاه علوم پزشكي به‌صورت آزمايشي اجرا شد و نتايج آن بسيار قابل توجه بود؛ به نحوي كه ۹۷درصد زنان مبتلا، نوزاد سالم به دنيا آوردند.
- براي درمان دارويي و كنترل ايدز چه برنامه‌اي وجود دارد؟
با داروهاي جديد مي‌توان ميزان ويروس را در بدن فرد تا 90درصد كاهش داد كه همين مسئله، ميزان انتقال را هم كم مي‌كند. مجموعه اينها باعث شده كه سازمان ملل متحد و تمام كشورها به چشم‌اندازي كه گفتم تا سال2030 متعهد شوند .
- گفت‌وگو با بيماران مبتلا به ايدز
بيمار، نه مجرم
اين‌روزها بسيار درباره ايدز مي‌شنويم؛اينكه ايدز بيماري قابل انتقالي‌است و راه‌هاي پيشگيري و سرايت آن را بايد ياد بگيريم و بدانيم كه چگونه خود را از آلوده‌شدن به آن، محافظت كنيم؛ همچنين بايد ياد بگيريم در صورتي كه با افراد آلوده به ويروس ايدز مواجه شديم، با آنان مانند يك بيمار ـ و نه يك گناهكار يا مجرم ـ رفتار كنيم. با چند نفر از مبتلايان به اين بيماري در اين باره گفت‌وگو كرده‌ايم.
- ايدز هم مثل سرطان و هپاتيت، يك بيماري است
مينا 26ساله است و از 6سال پيش از طريق همسرش كه اعتياد داشته به بيماري ايدز مبتلا شده است.
- چه شد كه متوجه شدي ايدز داري؟
در هفته‌هاي ابتدايي بارداري‌ام وقتي براي آزمايش رفتم متوجه شدم.
- چه حسي داشتي؟
انگار آوار بر سرم ريخته بود. خيلي ناراحت شدم اما با كمك پزشكان و تشخيص بموقع، توانستم فرزندم را سالم به دنيا بياورم. اما رنج بيماري يك طرف، نگاه سنگين كساني كه مي‌دانند، يك طرف. اين برخوردها خيلي اذيتم مي‌كند. افراد مبتلا به ايدز مشكلاتي دارند كه هيچ‌وقت يك فرد سالم نمي‌تواند آنها را درك كند. مردم بايد بدانند كه ايدز هم مثل سرطان و هپاتيت يك بيماري است و انتقال آن هم به اين سادگي‌ها نيست؛ پس لازم نيست بترسند. اين نگاه نادرست، روحيه ما را خراب‌تر مي‌كند.
اگر آگاهي داشتم ايدز نمي‌گرفتم
صادق34ساله هم مثل خيلي از مبتلايان، از طريق سرنگ مشترك مبتلا شده است.
- چه زماني متوجه شدي كه مبتلا هستي؟
حدودا 7سال پيش متوجه شدم. البته اعتياد را ترك كرده بودم. موقعي كه پاك شدم، آزمايش دادم و متوجه شدم كه مبتلا شده‌ام.
- ازدواج كرده‌اي؟
3سال‌ونيم است كه ازدواج كرده‌ام. يك دختر هم دارم.
- همسرت قبول كرد؟
اوايل برايش سخت بود اما چون دوستم داشت، حتي به خانواده‌اش هم نگفت. البته دائم تحت نظر هستم.
- چه توصيه‌اي به جوان‌ها داريد؟
شايد اگر مواد مصرف نمي‌كردم و آگاهي داشتم مبتلا نمي‌شدم. از خانواده‌ها مي‌خواهم به فرزندان‌شان در اين باره اطلاعات بدهند.
- برخورد كساني كه مي‌دانند بيمار هستيد چطور است؟
فرق مي‌كند. بعضي‌ها به‌عنوان يك مجرم به مبتلايان به ايدز نگاه مي‌كنند و حتي ممكن است يك پزشك هم برخورد خوبي نداشته باشد.
خودكرده را تدبير نيست
مازيار 42سال دارد و 10سال پيش از راه ارتباط جنسي مبتلا شده است.
- ازدواج كرده‌اي؟
نه‌تنها ازدواج نكرده‌ام، حتي جرأت نكرده‌ام كه به خانواده‌ام درباره بيماري‌ام حرفي بزنم. فقط يكي از دوستانم اطلاع دارد. جرأت گفتن اين موضوع را ندارم؛ به هيچ‌كس.
- با بيماري‌ات كنار آمده‌اي؟
به هر حال شما با سرماخوردگي هم اذيت مي‌شويد چه برسد به اين نوع بيماري‌ها. با اين وضعيت خيلي زندگي سخت است؛ درمان و خوردن دارو هم فقط همه‌‌چيز را عقب مي‌اندازد. اما دوست دارم ازدواج كنم. اوايل فكر مي‌كردم آخر عمرم است و در نهايت يك سال زنده مي‌مانم. ترس داشتم، اضطراب داشتم، از آينده مي‌ترسيدم و انواع حس‌ها در من بود كه الان نمي‌توانم توصيفش كنم. تا چندين روز فقط گريه مي‌كردم اما حالا به زندگي برگشته‌ام و در كلاس‌هاي زيادي شركت مي‌كنم. تقاضاي من اين است كه والدين، فرزندان‌شان را رها نكنند، با آنها دوست باشند و درباره دوستان ناباب و خطراتي كه در جامعه در كمين‌شان است با آنها حرف بزنند و به آنها آگاهي دهند.
آمار مبتلايان به ايدز در 6ماه نخست سال96
از موارد ثبت‌شده، 33درصد مربوط به زنان و 67درصد مربوط به مردان است. راه‌هاي احتمالي انتقال در 32درصد موارد، اعتياد تزريقي، در 1/47درصد موارد، روابط جنسي و در 6/2درصد موارد، مادر به كودك بوده و در 2/18درصد موارد، بيان نشده است. ضمنا هيچ مورد جديدي در زمينه انتقال از راه تزريق خون و فرآورده‌هاي خوني ثبت نشده است.