حوادث روزهای اخیر در برخی از شهرها و اعتراضات صورت گرفته که براساس گفته سردار ذوالفقاری، معاون وزیر کشور 90درصد دستگیرشدگان در آن زیر 25سال سن دارند، اهمیت این موضوع را بیش از قبل مورد تأکید قرار می‌دهد.
این یک واقعیت است که ما در کشور شاهد شکل‌گیری شکاف‌های عمیق بین طبقات اجتماعی و نسل‌ها هستیم؛ موضوعی که اگر حتی در نهاد خانواده هم آن را دنبال کنیم به خوبی شاهدش خواهیم بود چه رسد به نهاد حاکمیت.
امروز در کشور ما بین نسل دهه 70، 80 و 90که آینده سازان کشور محسوب می‌شوند (کودکان، نوجوانان و جوانان) هیچ‌گونه ارتباطی با نسل‌های پیش از آنها و بدنه نهادهای حاکمیتی (از دولت گرفته تا ساختارهای دیگر) که از نسل اول و دوم انقلاب هستند، وجود ندارد و حاصل این موضوع شکل‌گیری یک شکاف است که می‌تواند چالش‌های بسیاری را برای آینده کشور به همراه داشته باشد.
ما در آستانه ورود به دهه چهارم انقلاب با جوانانی روبه‌رو خواهیم بود که مطالبات بسیاری دارند، شغل، تحصیل، مسکن، ازدواج، نیاز به امید به آینده، شادی و... و پاسخگویی به این خواسته‌ها بدون شکل‌گیری گفت‌وگوی بین نسلی امکان پذیر نخواهد بود.
صحنه تداوم نسلی در هر جامعه‌ای رو به توسعه و پیشرفت همچون میدان «دو تیمی و امدادی» است، رقابتی که افراد حاضر در آن با پایان هر دور گردش، چوب را به‌دست هم گروهی خود می‌دهند تا مسیر را ادامه دهد، در این میدان ارتباط و هماهنگی حرف اول را می‌زند و برای رسیدن به این موضوع گفت‌وگو موضوعی کلیدی است.
شنیدن خواسته‌ها و توجه به مطالبات جوانان و نسل‌های آینده کشور امروز باید به یکی از اولویت‌های اصلی کشور تبدیل شود و پیش از اینکه فاصله‌ها و شکاف‌های جدی در نسل‌ها شکل بگیرد، باید با تعامل و گفت‌وگوی بین نسلی جلوی آن را گرفت.
- مطالبات جوانان در اولویت قرار گیرد
حسین ایمانی جاجرمی، جامعه‌شناس با اشاره به اینکه باید حساب افرادی را که در اعتراض به شرایط اقتصادی و اجتماعی در روزهای گذشته صدای خود را علنی کرده‌اند از افرادی که به اموال عمومی آسیب می‌زنند و جان عده‌ای از افراد بی‌گناه را می‌گیرند، جدا کرد، می‌گوید: افراد معترض که بخش مهمی از آنها را هم جوانان تشکیل می‌دهند، در شرایط نامساعد اقتصادی و ناامید زندگی می‌کنند و تظاهر بیرونی این شرایط نامساعد همین اعتراضات است. من فکر می‌کنم ریشه این اعتراضات اصلا گران‌شدن یک یا دو قلم جنس نیست.
جاجرمی با اشاره به گزارش سرمایه‌های انسانی که 2سال قبل منتشر شد، گفت: داده‌های این گزارش حاکی از این بود که جوانان و مردم نسبت به آینده خوشبین نیستند و آنچه اکنون در سطح جامعه مشاهده می‌شود، رکود اقتصادی، تشدید نابرابری‌ها و فاصله گرفتن از آرمان‌های اصلی است.
این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه در اوایل انقلاب بر برابری و برادری و توجه به مستضعفان تأکید می‌شد، گفت: اکنون وضعیت به‌گونه‌ای شده که در خیابان‌های تهران جوانان شاهد خودروهای چندمیلیاردی، مال‌های فوق‌مدرن و خانه‌هایی هستیم که از بهترین قصرها چیزی کم ندارند و برای خیلی از مردم عادی ازجمله جوانان این سؤال ایجاد می‌شود که چطور جامعه به این وضعیت رسیده که عده‌ای اینقدر ثروت دارند که نمی‌دانند با آن چه کنند و در مقابل عده‌ای دیگر گرفتار بیکاری، اجاره‌نشینی، اعتیاد و کیفیت پایین و نامناسب زندگی هستند.
به‌گفته جاجرمی، بسیاری از جوانان تحصیلکرده الان بیکار هستند و یکی از مطالبات اصلی جوانان اشتغال است. او می‌گوید: «آنچه اکنون مشاهده می‌شود لایه ظاهری زندگی است و لایه‌های عمیق‌تر زندگی که ناامیدی اجتماعی و تبعیض و بی‌عدالتی است را باید مسئولان ببینند و برای آن چاره‌اندیشی کنند.
این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه رسانه‌ها به‌صورت دائم خواسته‌های جوانان را مطرح می‌کنند و نیازی به این نیست که مردم خواسته‌هایشان را به دولت اعلام کنند، گفت: مشکل این است که اقدام جدی برای حل مشکلات جوانان انجام نمی‌شود و حتی اجازه داده نمی‌شود نسل‌های جوان‌تر و شایسته بیایند و کار و تلاش جدید را در کشور رقم بزنند. جاجرمی تصریح کرد: ما گرفتار درجازدن نخبگان هستم و حرکت به سمت جوانگرایی را شاهد نیستیم.
به‌گفته وی، الان وضعیت به‌گونه‌ای شده که جوانان می‌بینند اگر وابسته به فرد خاصی نباشند و به‌اصطلاح پارتی نداشته باشند، جایی برای پیشرفت شغلی پیدا نمی‌کنند؛ نابرابری‌ها در استان‌ها بیشتر مشاهده می‌شود. مثلا درحالی‌که تهران از منظر شهری پیشرفت داشته اما منطقه‌ای مثل اهواز یا خرمشهر پیشرفت چندانی نداشته و از مواهب توسعه بی‌بهره بوده است. باید سیاست‌های اداره کشور تغییر پیدا کند، به سمت عدالت بیشتر و توجه به کم‌درآمدها و جوانان برویم، یکی از خواسته‌های جوانان باز شدن فضای سیاسی، آزادی‌های اجتماعی و اداری کشور است.
جاجرمی گفت: رادیو و تلویزیون نباید برنامه‌های یکطرفه پخش کنند و همانطور که در سال‌های اخیر شاهد بودیم، ریزش مخاطبان این دو رسانه هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود، به‌خصوص مخاطبان جوان که اعتماد خود را از دست داده‌اند. زمانی که تلاشی برای جذب مخاطب از سوی این دو رسانه فراگیر انجام نمی‌شود افراد جذب رسانه‌های بیگانه می‌شوند که به ناآرامی‌ها دامن می‌زنند و یا به فضای مجازی روی می‌آورند.
- جوانان آینده را مطالبه می‌کنند
ابراهیم فیاض، جامعه‌شناس و فعال اجتماعی در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه آنچه جوانان در اعتراضات اخیر می‌خواهند، مطالبه آینده است، گفت: جنس اعتراضات کنونی مانند اعتراضات جوانان در آمریکا و اروپا در دهه1960 میلادی است. آنها کاری به شرایط سیاسی ندارند، ولی مطالباتشان اجتماعی است.
اینکه عده‌ای بخواهند به آن رنگ و بوی سیاسی بدهند، موضوع دیگری است. دشمن برای انحراف اعتراضات از راه اصلی آن را سیاسی جلوه می‌دهد. جوانان به‌دنبال عدالت اجتماعی به‌معنای عام هستند. با سیستم نئولیبرالیستی که در دولت کنونی وجود دارد و در دولت‌های پیشین نیز به‌صورت شدید‌تر وجود داشت، فاصله طبقاتی بین افراد جامعه زیاد شده است.
پول در اختیار عده‌ای است که حاضر نیستند آن را در بازار به کارآفرینی اختصاص دهند و با قرار دادن در بانک‌ها به‌دنبال معامله پولی و دریافت سود هستند.
در چنین شرایطی اشتغال و تولید که یکی از اصلی‌ترین خواسته‌های جوانان است، در کشور خوابیده است. کسی که درس‌خوانده و فوق لیسانس دارد به جای کار در حیطه تخصصی خود در اسنپ، مسافرکشی می‌کند. وی با تأکید بر اینکه آنچه جامعه جوان می‌خواهد، جامعه عقلانی است، گفت: جامعه عقلانی براساس اقتصاد عقلانی شکل می‌گیرد. تقریبا سالی 180هزار نفر متخصص از کشور خارج می‌شوند آنها همان کسانی هستند که هیچ فضای عقلانی برای کار ندارند.
نخبگان جوان کاری غیر از تخصص‌شان انجام می‌دهند چون جامعه به‌شدت تجاری است و به تولید اهمیت نمی‌دهد.
ابراهیم فیاض، جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه ریشه مشکلات اجتماعی و اخلاقی در شرایط اقتصادی نهفته است و باید کاری کنیم دروغگویی، دورویی و پرخاشگری که همه‌جا وجود دارد، از بین‌برود، گفت: برای تغییر شرایط باید چرخش نخبگان صورت پذیرد. انحصار دولت‌ها در ایران، پیر، محافظه‌کار و بدون خلاقیت شده است و به‌نظر می‌رسد برای تغییر شرایط باید بدنه کهنسال اجرایی جوان شود. باید به جوان‌ها اعتماد و عرصه را برای حضورشان فراهم کرد.
«چرخش نخبگان در کشور نخستین اقدام دولتمردان در شرایط موجود است.» ابراهیم فیاض با اشاره به این موضوع گفت: «به اعتقاد من اگر مسئولان به خواسته‌های اصلی معترضان توجه کنند و شرایط را برای حضور جوانان در جامعه فراهم سازند، شروع خوبی برای تحولات مثبت اقتصادی و اجتماعی است.
آنچه در سال ۸۸ رخ داد بیشتر در تهران و بین طبقه متوسط و بالای جامعه بود اما آنچه این روزها شاهد بودیم در تعدادی از شهرها و بین طبقه متوسط و پایین جامعه است. این معترضان فقط کارگر نیستند؛ بیشتر آنها قشر متوسط مطالبه‌گرند که دنبال تحولات اجتماعی هستند.
جامعه با جوانگرایی به سمت خلاقیت بازخواهد گشت و خودبه‌خود اقتصاد در مسیر درست قرار خواهد گرفت. در این شرایط است که مردم حاضرند پولشان را از بانک‌ها دربیاورند و به گردش مالی بازار و کارآفرینی کمک کنند. در غیر این صورت، افسردگی و پرخاشگری در جامعه افزایش می‌یابد.
وی گفت: این نسل به‌دنبال حق خود است. صدا و سیما باید حرف این افراد را بشنود. نباید فقط به فوتبال و مسائل سلبریتی‌ها بپردازد، بلکه به نیازهای اصلی جوانان باید اهمیت دهد.
- حق پرسشگری جوانان را به رسمیت بشناسیم
معاونت زنان و خانواده ریاست‌جمهوری ضمن ارائه تحلیل خود درخصوص بازداشت‌شدگان حوادث اخیر که اغلب جوانان هستند، تأکید کرد که مطالبات جوانان نسل دهه ۷۰ و ۸۰ نیازمند شنیده شدن است و باید حق پرسشگری و چالشگری آنها را به رسمیت شمرد.
معصومه ابتکار در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: ما به گفت‌وگوی عمیق بین‌نسلی نیازمندیم. حتما نیازمند شنیدن صدای نوجوانان و جوانان هستیم، زیرا برای شنیدن صدای نسل دهه ۷۰ و ۸۰ فرصت و فضای کافی نه در خانواده و نه در جامعه فراهم نکرده‌ایم. وی گفت: البته اقدامات خوبی در آموزش و پرورش یا دانشگاه‌ها برنامه‌ریزی شده، ولی کافی نیست.
حتما باید صدای جوانان و نوجوانان شنیده شده و مطالبات آنها درک شود. این گفتمان با شنیدن شروع می‌شود یعنی قبل از اینکه ما صحبت کنیم، باید صدای نسل دهه ۷۰ و ۸۰ را بشنویم. معاونت زنان و خانواده ریاست‌جمهوری با بیان اینکه باید در رسانه‌های عمومی، فضای عمومی جامعه، دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش و خانواده برای جوانان و نوجوانان جایگاه قائل شویم، تصریح کرد: این نسل به فضای مجازی گرایش زیادی پیدا کرده است؛ این در حالی است که فضای مجازی همان قدر که فرصت‌های فوق‌العاده‌ای دارد، مقداری تهدید هم دارد که توانمندسازی جوانان برای استفاده صحیح از فضای مجازی بهترین راه برای مقابله با تهدیدات است.
ابتکار ادامه داد: برنامه گفت‌وگوی خانواده و گفت‌وگوی بین نسل‌ها را در معاونت زنان و خانواده ریاست‌جمهوری برنامه‌ریزی کردیم و با قوت در حال اجرای آن هستیم. این طرح در 5 استان شروع شده است؛ البته معتقدم این گفت‌وگوها باید از داخل خانواده‌ها شنیده شود. صدای جوانان و نوجوانان ابتدا در داخل خانواده شنیده شده و به رسمیت شناخته شود. وی گفت: جوانان و نوجوانان را نباید فقط به‌عنوان یک عنصر فرمان‌بر درنظر گرفت بلکه باید حق پرسشگری و چالشگری آنها را به رسمیت شمرد.